HCT (Hematokrit) Nedir?

Kan, vücuttaki tüm sistemler için bir ulaşım ağı gibi çalışır. Oksijenin, hormonların, vitamin ve mineral gibi temel gereksinimlerin organlara taşınmasını sağlar. Doku ve hücreleri besler, zararlı mikroorganizmaları vücuttan uzaklaştırır. Vücudun ısı ve su dengesini korumak gibi daha onlarca kritik görevi bulunur. Dolayısıyla kan sağlığının korunması hayati derecede önemlidir. Kanın yapısındaki alyuvar(eritrosit) seviyesi dengelenemezse HCT düşüklüğü ya da yüksekliği gelişir ve kan sağlığı bozulur. Peki; HCT nedir, kan tahlilinde değerlerin yüksek ya da düşük olması ne anlama gelir? Kanda HCT nasıl dengelenir?

HCT(Hematokrit) Nedir?

HCT, açılımı "hematocrit" olan ve kırmızı kan hücrelerinin kandaki oranını ifade etmek için kullanılan tıbbi bir terimdir. Alyuvar da denilen kırmızı kan hücreleri, oksijenin vücuttaki dolaşımından sorumludur. Eksikliği ya da fazlalığı durumunda dokulara yeterince oksijen ulaşamaz. Oksijensiz kalan dokular bozulmaya başlar ve çeşitli sağlık sorunları ortaya çıkar. Dolayısıyla kandaki HCT, referans aralığı dışında seyrettiğinde hekimin oluşturduğu tedavi planına sadık kalmak çok önemlidir.

Eğer hekim gerekli görürse hastanın kanındaki HCT seviyesini ölçmek için kan testi yapılır. Bu durumda hastalar, "HCT testi nedir, nasıl yapılır?" diye sorabilir. HCT testi, aslında tam kan sayımı(hemogram) olarak adlandırılan işlemin bir parçasıdır ve şöyle uygulanır:

• İşlem sırasında hasta bebek veya çocuksa parmak ucundan ya da topuktan, yetişkinse kolundaki veya elinin üzerindeki bir damardan kan örneği alınır.
• Alınan örnek laboratuvar ortamında incelenerek kandaki alyuvar, akyuvar ve trombosit seviyeleri ölçülür.
• Alyuvar oranı doğru aralıklarda değilse hastaya HCT yüksekliği ya da düşüklüğü teşhisi konulur ve tedaviye başlanır.

HCT Kaç Olmalı?

Kan sağlığına bağlı gelişen hastalıklar söz konusu olduğunda akıllara "Normal HCT kan değeri nedir?" sorusu gelebilir. Normal HCT değeri, yaşa ve cinsiyete göre farklı aralıklarda seyreder. Sağlıklı bireyler için HCT, hemogram sonucunda şu aralıklarda gözlemlenmelidir:

• Yetişkin erkeklerde %41-50 arası,
• Yetişkin kadınlarda %36-48 arası,
• Çocuklarda yaşa bağlı olarak %30-44 arası.

HCT(Hematokrit) Düşüklüğü Nedir?

Hemogram testi sonrası bazen normal hematokrit değerinin altında sonuçlar alınır. Bu noktada "Hematokrit nedir?", "Kanda HCT düşüklüğü nedir?" ve "HCT düşüklüğü neden olur?" gibi soruların cevaplarını merak etmiş olabilirsiniz. Öncelikle "HCT düşüklüğü ne anlama gelir?" sorusunu yanıtlayalım. Hematokrit düşüklüğü, kandaki alyuvar sayısının normal değerlerin altında olduğu anlamına gelir. Bu da organlara yeterince oksijen taşınamıyor demektir. Kandaki HCT eksikliği giderilmezse oksijensiz kalan organlarda zamanla doku bozulmaları başlayabilir ve ciddi sağlık sorunları oluşabilir. 

Peki, HCT neden düşer? Hematokrit düşüklüğü neden olur? Kırmızı kan hücrelerinin normalden daha az sayıda olmasının muhtemel sebepleri şunlardır:

• Yaralanma veya hastalık sonucu kan kaybedilmesi,
• Kanda lösemi hücreleri bulunması ve bu hücrelerin sağlıklı alyuvarları yok ederek onların yerini alması,
• Kırmızı kan hücrelerinin ömrünü kısaltarak normalden daha hızlı parçalanıp yok olmalarına yol açan hemolitik anemi,
• Vücuttaki su oranının çok fazla olması ve kanın yoğunluğunu azaltması(hiponatremi),
• Yaygın belirtilerinden biri kırmızı kan hücrelerinin azalması olan çeşitli böbrek hastalıkları,
• Tiroit hastalıkları,
• Demir, B12 veya folik asit eksikliği,
• Kemik iliğinin işlevini azaltabilen kemoterapi ve radyoterapi uygulamaları,
• HCT düşüklüğüne yatkın olmaya yol açan genetik faktörler,
• Hamilelik sırasında vücuttaki kan hacminin artması ancak vücudun daha fazla kan üretebilmek için ihtiyaç duyduğu demir, folik asit, B12 gibi vitamin ve mineralleri alamaması.

HCT(Hematokrit) Düşüklüğü Belirtileri

Eğer HCT değerleriniz düşükse ya öncesinde çok fazla kan kaybetmişsinizdir ya da çeşitli sağlık sorunları yüzünden vücudunuz yeterli miktarda kırmızı kan hücresi üretemiyor veya ürettiği hücreleri koruyamıyordur. Kırmızı kan hücrelerinin yetersiz olması, halk arasında kansızlık olarak da bilinen anemi hastalığına yol açar. Aneminin belirtileri ise şunlardır:

• Yorgunluk,
• Nefes darlığı,
• Göğüs ağrısı,
• Kilo kaybı,
• Cildin soluk ve sarımsı bir renk alması,
• Kalp ritminin bozulması,
• Baş dönmesi,
• El ve ayaklarda soğukluk,
• Baş ağrıları.

HCT(Hematokrit) Düşüklüğü Tedavisi

Hematokrit değerleri normal aralığın çok altına düşmediyse hekimler genellikle ilaç tedavisine başvurmaz. B12 ve demir yönünden zengin besinler alarak ve yeterli miktarda su içerek hematokrit dengelenebilir. Et, balık, süt ve süt ürünleri, yeşil yapraklı sebzeler bu besinlere örnek gösterilebilir. Ancak HCT normal aralığın çok altındaysa doktorunuz şu tedavi yöntemlerini uygulabilir:

• Demir takviyesi,
• B12, folik asit gibi vitamin ve mineral takviyeleri,
• HCT'nin ciddi oranda yetersiz olduğu durumlarda transfüzyon olarak adlandıran kan nakli uygulaması,
• HCT düşüklüğünün altında başka bir hastalık yatıyorsa bu hastalığın teşhisi ve tedavisi.

HCT(Hematokrit) Yüksekliği Nedir?

Alyuvarların kandaki oranı normal aralığın altında olabileceği gibi üstüne de çıkabilir. Bu durumda akıllarda oluşabilecek "Hematokrit yüksekliği nedir?" sorusuna kısaca "Kırmızı kan hücrelerinin kanda normalden daha yüksek oranda bulunması." şeklinde yanıt verebiliriz. İlk bakışta kanın alyuvar bakımından zengin olması olumlu bir durummuş gibi görünebilir. Ancak kanın yapısındaki alyuvar, akyuvar ve trombosit oranının dengesi bozulursa kan sağlığı da bozulur. Çok fazla alyuvar, kanın yoğunluğunun artmasına ve pıhtılaşmaya yol açar. Bu da ciddi kan dolaşımı sorunlarına, kalp krizine veya felce sebep olabilir. 

Peki, HCT yüksekliği neden olur? Hematokrit neden yükselir? HCT yüksekliğinin nedeni genellikle kana yeterince oksijen karışmamasıdır. Yüksek rakımlarda atmosfer basıncı ve oksijen oranı azaldığı için bu bölgelerde yaşayan insanlarda hematokrit artışı görülebilir. Yüksek rakımda yaşamak dışındaki HCT yüksekliği nedenleri ise şöyle sıralanabilir:

• Karbonmonoksit zehirlenmesi,
• Sigara tüketimi,
• Çeşitli akciğer hastalıkları,
• Akciğerde yara izi veya kalınlaşma bulunması,
• Uyku apnesi sırasında yaşanan nefes tıkanmaları,
• Uzun süre susuz kalıp dehidrasyon yaşamak,
• Kemik iliğinin çok fazla kırmızı kan hücresi yaratmasına yol açan polisitemi vera hastalığı.

HCT(Hematokrit) Yüksekliği Belirtileri

Hematokritin yükselmesi, kanın akışkanlığının azalması ve kan dolaşımının bozulması demektir. Kan dolaşımı vücuttaki tüm işleyişi etkilediğinden hematokrit yüksekliği belirtileri gözlemlendiğinde bir uzman hekime başvurmak önem taşır. HCT yüksekliği belirtileri ise şunlardır:

• Nefes darlığı,
• Baş dönmesi ve sersemlik hissi,
• Baş ağrısı,
• Derideki küçük kesik ya da yaraların çok fazla kanaması,
• Diş eti kanamaları,
• Bitkinlik ve kırgınlık,
• Bulanık veya çift görme,
• Uyku sırasında daha da artan aşırı terleme durumu,
• Duş sonrası vücutta yanma, kaşıntı hisleri veya yüzün kızarması,
• Kulak çınlaması,
• Kilo kaybı.

HCT(Hematokrit) Yüksekliği Tedavisi

Daha önce de belirttiğimiz gibi hematokrit yüksekliğinin nedenleri genellikle sigara içmek, su tüketimini ihmal etmek gibi sağlık açısından zararlı olabilecek davranışlardır. "HCT yüksekliği nasıl düşürülür?" sorusuna yanıt bulmak içinse bu sorunlara yönelmek gerekir. Eğer çok ciddi bir yükselme söz konusu değilse hekiminiz sizden sigara içmemenizi, kalp sağlığını destekleyen bir beslenme rutini edinmenizi, bol sıvı almanızı veya yeşil alanlarda vakit geçirerek solunum kalitenizi artırmanızı isteyebilir. Bu önlemler, küçük hematokrit dengesizliklerini ideal seviyeye getirmek için yeterli olur.

Hematokritin çok yüksek olduğu vakalarda ise sorunun altında akciğer hastalıkları gibi daha ciddi sebepler yatıyor olabilir. Hekimler bu durumlarda sorunun kökenine odaklanır ve asıl sebebi tedavi eder. Hastanın süreç boyunca tedavi planına sadık kalması ve ilaçlarını ihmal etmemesi önemlidir. Kökendeki hastalık giderildiğinde hematokrit seviyesi de dengelenir. Alyuvar artışının sebebi, nadir görülen bir kanser türü olan polisitemi vera olduğundaysa tedavi mümkün değildir ancak uzman hekimlerin belirlediği ilaçlarla durumun kontrolü sağlanabilir.

Hematokritin normal değer aralığın dışında olması, çeşitli hastalıklara bağlı gelişen ve ciddi sağlık sorunlarına yol açabilecek bir durumdur. Belirtileri gözlemleniyorsa mutlaka kısa sürede uzman bir hekime başvurulmalıdır. Ayrıca yıl içerisinde düzenli aralıklarla tam kan sayımı yaptırmak da sağlıklı kan dolaşımı için faydalı olur. Kan değerlerinizin uzman hekimler tarafından düzenli olarak gözlemlenmesi, pek çok hastalığın erken teşhis ve tedavisini mümkün kılar. Bunun için aile hekiminize ya da bir dâhiliye uzmanına başvurabilirsiniz. 

Sık Sorulan Sorular

Tam kan HCT nedir?

Tam kan HCT, kanınızdaki kırmızı kan hücrelerinin oranını saptamak amacıyla yapılan tam kan sayımı işleminin bir parçasıdır. Eğer hekiminiz bu işlemi gerekli gördüyse test için kan örneği alınır. Bu örnek, laboratuvar ortamında incelenerek kan yapısındaki üç temel bileşen olan alyuvar, akyuvar ve trombositlerin ölçümü yapılır.

Bu üç bileşenden en az birindeki dengesizlik, çeşitli sağlık sorunlarının habercisi olabilir. HCT, kırmızı kan hücreleri yani alyuvarların oranını gösterir. Doktorunuz sonuçları inceler, normal değer aralıklarının altında ya da üstünde bir ölçüm gözlemlerse en uygun tedaviye başlar.

Hamilelikte HCT düşüklüğü anne ve bebek için risk oluşturur mu?

Hamilelikte HCT düşüklüğü, muhtemel bir durumdur çünkü hamilelik sırasında vücuttaki kan hacmi artar. Vücut daha fazla kan üretebilmek için demir, folik asit, B12 gibi vitamin ve mineralleri daha fazla ister. Anne adayının beslenme düzeni gebelik koşullarına göre yeniden oluşturulmalıdır. Ayrıca anne adayı hekim tarafından gerekli görülen vitamin ve mineral takviyelerini düzenli olarak almalıdır.

Aksi hâlde bebeğin gelişimi olumsuz etkilenebilir. Erken doğum ve düşük doğum ağırlığı riskleri oluşur. Anne ise hamilelik boyunca olağandan daha fazla hâlsiz hissedebilir, doğum sonrası toparlanması zaman alabilir.

HCT düşüklüğü ve yüksekliği başka rahatsızlıklara neden olur mu?

Evet. Kandaki alyuvar sayısının yetersizliği ya da fazlalığı, farklı sağlık sorunlarından kaynaklanıyor olabileceği gibi pek çok hastalığa da yol açabilir. HCT düşüklüğü giderilmezse daha önce de belirttiğimiz gibi organlarda doku bozulması başlayabilir ve ciddi sağlık sorunları oluşur. HCT yüksekliğinde de yine daha önce belirttiğimiz gibi kan dolaşımındaki bozukluklar ve pıhtılaşmalar; kalp krizi, felç gibi olumsuzluklara zemin hazırlar.

Çoğu zaman sadece vitamin ve mineral takviyeleriyle düzenlenebilen hematokrit dengesizlikleri ihmal edilmemeli, hekimin uygun gördüğü tedavi planına sadık kalınmalıdır. Ayrıca özellikle yetişkinlerin belirli aralıklarla bir uzman hekime başvurarak tam kan sayımı yaptırması faydalı olur. Düzenli uygulanan tetkik sonuçlarının uzman hekimler tarafından incelenmesi, mevcut veya muhtemel hastalıkların erken teşhis ve tedavisi açısından son derece önemlidir.