Folik Asit Eksikliği Belirtileri Nelerdir, Neden Olur?

Folik asit, sağlıklı bir vücut için önemli bir besin değeridir. Genel olarak hamilelik dönemindeki önemi ve bebeğin beyin gelişimi üzerindeki etkileri bilinse de folik asidin faydaları bunlarla sınırlı kalmaz. Vücudun folat ihtiyacını karşılar, hücresel bölünme ve DNA sentezinden kalp ve damar sağlığına kadar birçok fizyolojik olayda kritik rol oynar. Gelin, bu besin değerini yakından tanıyalım.

Folik Asit Nedir?

Folik asit, B grubu vitamin ailesinden B9 vitamininin sentetik bir formudur. Suda çözünebilen bir vitamindir. Halk arasında "folat" ve "folik asit" kavramları birbirinin yerine sıkça kullanılsa da bunlar aslında aynı vitaminin farklı formlarıdır. Folat ve folik asit arasındaki temel fark, folatın doğal kaynaklarda kendiliğinden var olabilmesi ve vücutta doğrudan kullanılabilmesinde yatar. Folik asit ise AR-GE laboratuvarlarında amaca yönelik üretilir. Üretim aşamasından sonra bu besin değeri; takviye edici ürünlere, tahıllara ve birçok işlenmiş gıdaya eklenebilir hâle gelir. Böylece folat alımının yetersiz olduğu durumlarda folik asit desteğine ulaşmak kolaylaşır.

14 yaşından büyük çocuklar ve yetişkinlerin günlük alması gereken folat miktarı 400 mikrogramdır(mcg). Vücudumuz folat üretimi gerçekleştiremediği için folat ihtiyacı dışarıdan karşılanır. Folik asit yönünden zengin besinler ve takviyeler, sindirim sisteminde emilerek folat ihtiyacını karşılamaya destek olur.

Folik Asit Ne İşe Yarar?

Folik asit, vücudumuzda yer alan kimyasal ve metabolik olaylar başta olmak üzere bir dizi süreçte aktif rol oynar. Bu rollerden bazıları şunlardır:

• DNA’nın Sentezlenmesi ve Onarılması: DNA, hücrelerimizde yer alan ve genetik materyalimizin işlenmiş olduğu önemli bir moleküldür. Hücrelerin büyümesi, gelişmesi, bölünmesi ve işlevini yerine getirebilmesi için gerekli talimatlar DNA tarafından üretilir. Dolayısıyla DNA’nın sentezlenmesi, olası bir hasar durumunda onarılması, hücrelerin kontrol edilmesi ve genetik kodun doğru şekilde aktarılması için folik asit gereklidir.
• Amino Asit ve Proteinlerin Metabolik Aktivitesi: Amino asitler proteinlerin yapı taşıdır. Proteinler doku onarımı, enzim ve hormon üretimi gibi vücutta gerçekleşen önemli olayların kilit parçasıdır. Folik asit, protein metabolizmasına katılarak proteinlerin yapım, yıkım ve kullanım aşamalarında görev alır.
• Kan Hücrelerinin Üretilmesi: Folik asit, kırmızı ve beyaz kan hücrelerinin üretiminde gereklidir. Kırmızı kan hücreleri dokulara oksijen sağlarken beyaz kan hücreleri bağışıklık sisteminde yer alır.
• Beyin ve Sinir Sistemi Üzerindeki Olumlu Etkisi: Gebelik döneminde yeterli folik asit tüketimi, bebeğin nöral tüp oluşumunda yaşanabilecek hataları minimuma indirir. Yetişkinlerde folik asit tüketimi ise beyin ve sinir sistemini koruyarak nörolojik ve bilişsel fonksiyon bozukluklarını önlemeye yardım eder.
• Kalp ve Damar Sağlığının Korunumu: Folik asit, yüksekliği kalp ve damar sağlığına zarar veren homosisteinin parçalanmasına destek olarak vücudu korumaya yardım eder. Bu sayede kardiyovasküler hastalık riskinin önüne geçilebilir.

Folik Asit Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Belirtilerden bahsetmeden önce folik asit eksikliği nedir, buna değinelim. Folik asit eksikliği, vücudun ihtiyaç duyduğu folik asit miktarının karşılanmadığı durumlarda ortaya çıkan bir problemdir. Kandaki düşük folat seviyeleri folik asit eksikliği anemisini de beraberinde getirebilir. Buna ek olarak çoğu kişide B12 ve folik asit eksikliği bir arada ortaya çıkabilir. Dolayısıyla yetişkinlerde folik asit eksikliği semptomlarının çoğu, anemi belirtileriyle eşleşir. Bunu yanında nöral ve fizyolojik birçok semptom da mevcuttur. Bu belirtilerden bazıları:

• Kronik hâlsizlik ve enerji eksikliği,
• Ciltte solgunluk,
• Nefes darlığı,
• Gerginlik, sinirlilik ve depresyon,
• Baş dönmesi,
• Hassas, kırmızı dil,
• Geçmeyen ağız yaraları veya ülserleri,
• Tat alma duyusunda azalma,
• Hafıza kaybı,
• Odak sorunları,
• Kas zayıflığı,
• Hızlı kilo verme.

Bebeklerde, Çocuklarda ve Ergenlerde Folik Asit Eksikliği Belirtileri

Bebek, çocuk ve ergenler; doğum öncesini de kapsayan dönemden itibaren folik aside ihtiyaç duyar. Büyüme ve gelişme çağında kritik öneme sahip olan folik asit, eksikliğinde çeşitli problemlere yol açabilir. Bu problemler bazı fiziksel belirtileri de beraberinde getirir.

Bebeklerde folik asit eksikliği belirtilerinden bazıları:

• Anne karnında folik asit eksikliğinden kaynaklanan gelişmemiş beyin ve omurilik,
• Kırmızı kan hücrelerinde büyümeye bağlı anemi,
• Geçmeyen huzursuzluk ve uyku problemleri.

Çocuklarda folik asit eksikliği bunlara ek olarak şunlarına da neden olabilir:

• Yaşıtlarına oranla büyümede görülen eksiklikler,
• Kısa, çelimsiz ve güçsüz bir beden,
• Dikkat eksikliği, öğrenmede güçlük,
• Hafıza sorunları ve otizm spektrum bozukluğu.

Tüm bunlara ilaveten ergenlerde folik asit eksikliğinde görülen ekstra semptom ise anksiyete, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğudur.

Folik Asit Eksikliği Saç Döker mi?

Folik asit eksikliğinin genelde görmezden gelinen sonuçlarından biri de saç dökülmesidir. Bu durum diğer belirtilere nazaran daha seyrek yaşansa da kişileri rahatsız eden semptomlar arasındadır. Bu eksiklik, yaşlanmaya veya onarılmamış hasarlı DNA'ya bağlı olarak alopesi gibi saç dökülme sorunlarına neden olabilir. Folik asit eksikliği saçlarınızın parlak yapısına da zarar verebilir. Bölgesel olarak seyrelmeler ve güçsüz uzayan saçlara yol açabilir. Bu yönüyle çoğu zaman erkeklerde folik asit eksikliği belirtileri hususunda değinilen bulgulardan biri, saç dökülmesidir.

Folik Asit Eksikliği Âdet Düzensizliği Yapar mı?

Kadınlarda normal bir âdet döngüsü 21-35 gün arası sürer. 21 günün altındaki döngüler çoğu zaman âdet düzensizliği ile ilişkilendirilir. Ayrıca âdet düzensizliklerinde regl, kişinin normaline kıyasla daha kısa sürebilir. Henüz folik asit eksikliğinin âdet düzensizliğine sebep olup olmadığı hakkında net ve kesin bir bilgi yoktur. Ancak birçok çalışma, folik asit içeren takviyelerle folat seviyesini artırmanın âdet döngüsünü dengelediğini göstermiştir. Bu bilgiden yola çıkarak vücutta folik asit eksikliğinin çeşitli metabolik ve hormonal süreçlere olumsuz etki edebildiği söylenebilir. Bu nedenle folik asit eksikliğinin bazı kadınlarda regl döngüsünü etkileyerek âdet düzensizliği yapması mümkün olabilir.

Ancak âdet düzensizliğinin altında başka nedenler de yatabileceği unutulmamalıdır. Bu nedenler arasında hormonal dengesizlikler, polikistik over sendromu(PCOS) ve tiroid bozuklukları yer alabilir. Âdet düzensizliği yaşıyor ve folik asit eksikliğinden şüpheleniyorsanız bir sağlık uzmanına danışarak gerekli tahlilleri yaptırmanızı öneririz.

Folik Asit Kilo Aldırır mı?

Folik asit takviye olarak kullanıldığında veya beslenmeyle sağlıklı bir şekilde artırıldığında ekstra bir kilo artışına sebep olmaz. Folat eksikliğinin kişide anormal bir kilo kaybına neden olduğunu açıklamıştık. Dolayısıyla tedavi süresince folik asiti seviyesinin normale çekilmesi, kişinin eski kilosuna ulaşmasını sağlayabilir. Fakat bu durum çoğu zaman kilo artışı olarak değerlendirilmez. "Folik asit eksikliği kilo aldırır mı?" sorusunu bu şekilde yanıtladıktan sonra istenmeyen kilo artışını engellemek için bu süreçte beslenme planınıza uymaya ve günlük egzersizlerini yapmaya dikkat etmeniz gerektiğini hatırlatmak isteriz.

Folik Asit Eksikliği Neden Olur?

Folik asit eksikliğinin bilinen en yaygın sebeplerinden biri, folat ve folik asit bakımından yetersiz gıdaların tüketilmesidir. Bunun yanında sıralanabilecek birçok sebep mevcuttur:

• Sindirim Sistemi Hastalıkları: Sindirim sisteminizde ortaya çıkan sorunlar, folik asidin etkili şekilde emilmesinin önüne geçebilir. Bu hastalıklara Crohn’s ve çölyak örnek gösterilebilir.
• Aşırı Alkol Tüketimi: Aşırı alkol tüketimi de aynı şekilde folat emilimi azaltarak eksikliğine sebep olabilir. 
• Sebzelerin Gereğinden Fazla Pişirilmesi: Sebzeler fazla ısıya maruz kaldığında içeriğinde bulunan folatın birçoğu yıkıma uğrar. Bu da sebzeler aracılığıyla karşılayacağınız folatın azalmasına sebep olur.
• Hemolitik Anemi: Kan hücrelerinizin gereksiz ve hızlı parçalanmasına sebep olan bir çeşit kan hastalığıdır. Folik asit eksikliği ve hemolitik anemi birbirini besleyen olaylardır.
• Bazı İlaçlar: Bazı epilepsi ve ülseratif kolit ilaçları, folatın uygun şekilde emilimini engelleyebilir.
• Böbrek Diyalizi: Folik asit suda çözünebilen bir vitamin olduğu için diyaliz süresince kayıp yaşanması mümkündür.
• Hamilelik: Fetüsün gelişimi sürecinde ihtiyaç duyulan folik asit anneden karşılanır. Dolayısıyla hamile kadınlarda folik asit eksikliği görülmesi muhtemeldir.
• Genetik Sebepler: Folik asit metabolizmasından sorumlu MTHFR geninin bir varyantını taşıyan kişiler, folatı vücut tarafından kullanılabilir aktif formuna dönüştüremezler. Bu da folik asit eksikliğinin nedenlerindendir.

Folik Asit Eksikliği Hangi Hastalıklara Yol Açar?

Folik asit eksikliği tedavi edilmezse ilerleyen zamanlarda çeşitli sağlık sorunlarına neden olabilir. Bu hastalıklar arasında şunlar yer alır:

• Anemi: Folik asit eksikliği, kırmızı kan hücrelerinin sağlıklı bir şekilde üretilmemesine ve azalmasına yol açarak anemiye neden olabilir.
• Nöral Tüp Defektleri(Anormallikleri): Hamilelik sırasında folik asit eksikliği, fetüsün nöral tüpünün gelişimini etkileyebilir ve nöral tüp defektlerine yol açabilir.
• Kardiyovasküler Hastalıklar: Folik asit eksikliğinin yüksek homosistein seviyelerine neden olduğu düşünülmektedir. Yüksek homosistein seviyeleri, kalp-damar hastalıkları riskini artırabilir.
• Beyin Fonksiyon Bozuklukları ve Nörolojik Hastalıklar: Folik asit eksikliği beyin fonksiyonlarını etkileyebilir, depresyon gibi ruh sağlığı sorunlarına ve demans gibi kognitif bozukluklara yol açabilir.
• Bağışıklık Sisteminde Düşüş: Folik asit eksikliği, bağışıklık sisteminin zayıflamasına ve enfeksiyonlara karşı direncin azalmasına neden olabilir. 

Hamilelikte Folik Asit Eksikliği Nelere Yol Açar?

Folat, döllenmeden itibaren fetüste hücre bölünmesi ve doku büyümesi gibi önemli gelişimsel olaylarda görevlidir. Özellikle bebeğin beyin ve omuriliğini yaratacak olan nöral tüpün oluşturulmasında görev alır. Gebelik öncesinde ve gebelikte folik asit eksikliği, nöral tüp defektleri olarak adlandırılan ciddi doğum kusurlarına neden olabilir.

Nöral tüp defektlerine örnek olarak anensefali ve spina bifida verilebilir. Bebeğin, zihinsel fonksiyonlarında fiziksel gelişimine benzer bir ilerleme göstermesi gerekir. Yetersiz folat ve folik asit tüketiminin, çocuğun otizm spektrum bozukluğu geliştirme ihtimalini arttırabileceği gözlemlenmiştir.

Folat, bebek için olduğu kadar anne adayının sağlığı için de önemlidir. Folik asit takviyeleri, yalnızca fetal sorunlarını önlemekle kalmaz, aynı zamanda gebelik komplikasyonlarının riskini de azaltır. Folik asit eksikliği preeklampsi, erken doğum, düşük ve plasenta ayrılması gibi hem anne hem bebeği etkileyen durumlara neden olabilir. 

Folik Asit Eksikliği Hangi Testle Anlaşılır?

Folik asit eksikliği yaşayanlar, belirtilerden herhangi birini gözlemlemeye başladığında vakit kaybetmeden ilgili sağlık kurumuna başvurmalıdır. Uzman hekim, tıbbi geçmişinizi ve semptomlarınızı sorarak sizi kan tahliline yönlendirecektir. Tahlil için alanında uzman hemşireler tarafından standart kan alım prosedürü izlenerek numune alınır. Kan örneğiniz üzerinden vücudunuzdaki folat miktarı ölçülür. Çıkan sonuçlar, referans değeri baz alınarak uzman hekimce yorumlanır ve folat eksikliğiniz varsa teşhisi konur.

Folik Asit Eksikliğine Ne İyi Gelir?

"Folik asit eksikliği için ne yemeli?" sorusu, tanı almış kişiler tarafından merak edilen bir diğer konudur. Folik asit eksikliğini önlemek için atabileceğiniz en önemli adım, sağlıklı bir beslenme planı edinmektir. Bunun için folat veya folik asit içeren besinlerden yana tercih yapmalısınız.

İçeriğinde yüksek oranda folat içeren gıdalara örnek olarak şunları verebiliriz:

• Bezelye, fasulye ve baklagiller,
• Narenciye meyveler,
• Koyu yeşil yapraklı sebzeler,
• Ciğer gibi sakatatlar,
• Çeşitli deniz mahsulleri,
• Yumurta ve süt gibi hayvansal ürünler,
• Kırmızı ve beyaz et,
• Yer fıstığı ve ay çekirdeği gibi kuru yemişler.

Folik asitle zenginleştirilmiş veya güçlendirilmiş ürünlere örnek ise şunlar verilebilir:

• Ekmek türleri,
• Pirinç,
• Tam tahıllı ürünler.

Folik Asit Eksikliği Tedavisi Nasıl Yapılır?

Folik asit eksikliği tedavisine uzman hekim tarafından tanı konduktan sonra başlanır. Bu süreçte folik asit eksikliği nasıl giderilir, diye endişelenmenize gerek kalmaz. Çünkü doktorunuz eksikliğin giderilmesi için kişisel ihtiyaçlarınıza göre bir tedavi planı oluşturur. Bu tedavi planı doğrultusunda size folik asit takviyesi verebilir ya da beslenme planınızı yeniden düzenlemeyi önerebilir. Dengeli ve folat yönünden zengin beslenmeyle de folik asit seviyenizde artışa gitmek mümkündür. 

Sıkça Sorulan Sorular

Hamilelikte folik asit alımına ne zaman başlanması gerekir?

Hamile kalmayı düşünen ve isteyen kadınların gebelikten yaklaşık 3 ay önce ve hamileliğin ilk 12 ayı boyunca folik asit takviyesi alması önerilir. Bunun nedeni, nöral tüp defektlerinin genellikle kişi hamile olduğunu bilmeden önce fetüs gelişiminin erken aşamalarında ortaya çıkmasıdır. Hamileliklerin büyük bir kısmının plansız olduğundan gebelik ihtimali bulunan kişilerin uzman doktor kontrolünde folik asit takviyesine başlaması tavsiye edilir. Böylece hamilelik sürpriz olsa bile nöral tüp defekti oluşma ihtimali minimuma indirilir.

Menopozda folik asit alımına devam edilmesi gerekir mi?

Folik asit, vücudumuzda temel fonksiyonların devamlılığında önemli bir rol üstlenir. Genelde hamilelik planlaması yapan kadınlara önerilse de folik asit her yaştan kadın için aynı öneme sahiptir. Menopoz sonrası folik asit alımına devam edilip edilmemesi kişinin ihtiyaçlarına ve folik asit seviyesine göre değişiklik gösterir. Fakat menopoz döneminde ekstra gereklilik durumunda doktorlar tarafından takviye yazılabilir. Bu durum özellikle folik asit eksikliğinde ortaya çıkan homosistein birikmesini engellemek için gereklidir. Homosistein birikmesi kalp, kemik, beyin ve böbrek gibi organlara büyük hasarlar verebilir. Ayrıca vücudunuzda yeterli folik asit olması, menopoz sırasındaki sıcak basmasını engelleyerek rahat bir dönem geçirmenizi sağlayabilir. 

Folik asit eksikliği doğurganlığı etkiler mi?

Folat, kadınlarda yumurta kalitesini birçok açıdan olumlu etkiler. Yumurtaların büyümesine, zamanında yumurtlanmasına ve rahime yerleşmesine katkı sağlayarak kadın doğurganlığını destekler. Bu da hamile kalmak isteyen kadınlarda üreme şansını ve kalitesini artırabilir. Bu nedenle çeşitli nedenlerden ötürü folik asit eksikliği yaşayan kadınlarda hamile kalma olasılığı ve doğurganlık durumu olumsuz etkilenebilir. Yapılan birçok araştırmada yardımcı üreme teknolojilerden faydalanarak gebe kalmayı düşünenlerin ek folat takviyesi almaları durumunda bebek sahibi olma olasılıklarının daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir. Dolayısıyla folik asit eksikliği hamile kalma şansını azaltabilir ve düşük, erken doğum gibi riskleri oluşturabilir. 

Fakat ortada "Folik asit eksikliği hamile kalmaya engel mi?" şeklinde kaygılanmanızı gerektirecek bir durum yoktur. Çünkü folik asit eksikliği tamamen üremeyi durduran, imkânsızlaştıran veya kısırlığa yol açan bir rahatsızlık değildir. Uzman doktor eşliğinde folat seviyenizi referans aralığa çekebilir, hamile kalmayı düşündüğünüz süreç boyunca folik asit takviyesi kullanabilirsiniz.

Folik asit eksikliği ile hormonal sorunlar arasında ilişki var mıdır?

Evet, folik asit eksikliği ile hormonal sorunlar arasında bir bağlantı mevcuttur. Folik asit, hormon üretimi ve düzenlemesi dâhil birçok hormonal süreçte yer alır. Özellikle östrojen ve progesteron gibi ana hormonların metabolizmasına katkısı büyüktür. Vücuttaki yetersiz folik asit ve folat miktarı, hormonal dengesizliklere yol açabilir ve kadınlarda âdet döngüsünü etkileyebilir. Erkeklerde de sperm kalitesini etkilediğine dair iddialar öne sürülmektedir. Bu sebeple uzun süreli folik asit eksikliğinden korunmak ve hormon dengesini stabil tutmak adına öğünlerinizde folat açısından zengin besinlere yer vermeyi ihmal etmemelisiniz.

Yaşlılıkta folik asit eksikliği sağlık sorunlarına neden olur mu?

Artan yaşla birlikte besin tüketiminde görülen azalma gibi nedenlere bağlı olarak folik asit eksikliği ihtimali artabilir. Normalde folik asit tarafından yıkıma uğratılan homosistein, folik asit eksikliğinde vücutta artmaya devam ederek beyne ve sinir hücrelerine zarar verebilir. Yüksek homosistein seviyesi ile demans ve Alzheimer gibi yaşlılıkta sıkça karşılaşılan nörodejeneretif hastalıklar arasında ilişki vardır. "Folik asit eksikliği unutkanlık yapar mı?" şeklinde yöneltilen soruların cevabı, bu bilgiden yola çıkarak çoğu zaman evettir. Ayrıca kalp-damar sorunları ve felç gibi kardiyovasküler hastalıklara da sebep olabilir. Son olarak kemik sağlığı için büyük önem taşıyan folik asitin eksikliği, yaşlılıkta kemik erimesi riskini de tetikleyebilir.