Lipaz Nedir? Yüksekliği ve Düşüklüğü Ne Anlama Gelir?

Lipaz sindirim suyu olarak da bilinir ve bir çeşit sindirim enzimidir. Çoğunluğu pankreasta üretilen lipaz enzimi vücudun yağları sindirmesine yardımcı olmakla birlikte pankreasın durumu hakkında da bilgi verir. Gelin, "Lipaz nedir?", "Lipaz düşüklüğü veya yüksekliği ne anlama gelir?", "Lipaz neden yükselir ve lipaz yüksekliği nasıl düşürülür?" gibi soruların yanıtlarını ve daha fazlasını beraber inceleyelim.

Lipaz Nedir, Kaç Olmalıdır?

Vücudun doğal olarak ürettiği lipaz enzimi, trigliseritleri serbest yağ asitlerine ve gliserole parçalayan bir enzim türüdür. Vücudun sağlıklı çalışabilmesi için gerekli olan lipaz enzimi yağların sindiriminde etkin bir role sahiptir. Yağlı yiyecekler tüketildiğinde bu yağ vücut tarafından direkt emilmez. Yağlar lipaz sayesinde yağ asitlerine ve gliserole dönüşür. Oluşan ürünlerse kan ve lenf gibi su bazlı sıvılarla vücutta taşınabilir. Bu bileşenler vücut için gerekli enerjiyi sağlar.

Başta pankreas olmak üzere vücudun çeşitli yerlerinde üretilebilen lipaz enzimi sağlıklı bireylerde belirli aralıklarda görülür. Lipaz enziminin normal değerleri yaş, cinsiyet ve sağlık durumuna göre değişiklik gösterebilir. Normal lipaz aralığı litre başına 0 ila 160 birim (U/L) veya 0 ila 2.67 mikrokat/L'dir (µkat/L) olmalıdır. Bunun yanı sıra lipaz enziminin normal seviyeleri farklı laboratuvarlar arasında değişiklik gösterebilir. 

Lipaz Enzimi Ne İşe Yarar?

Lipaz enzimi yağları hidrolize etmeyle birlikte trigliseritlerin yağ asitlerine ve gliserole parçalanmasını katalize etmeyi sağlar. Lipaz enzimi pankreas, ağız ve mide gibi vücudun farklı bölümlerinde üretilebilir. Lipaz enziminin üretildiği yerler ve işlevleri şu şekilde sıralanabilir:

• Pankreas Lipazı: Pankreas salgısında bulunan ve en önemli lipolitik enzim olan pankreas lipazı çoğu diyet yağını gliserole ve yağ asitlerine hidrolize etmekle görevlidir. Safra tuzları pankreas lipazının işlevini hızlandırmaya yardımcı olur. 
• Fosfolipaz: Fosfolipidleri hidrolize eden ve hücre sinyal yollarında işlev gören fosfolipaz hücre zarı bileşenlerinin geri dönüşümüne destek olur.
• Dil Lipazı: Tükürükte bulunan dil lipazının ilk trigliserit sindirimini katalize etme görevi vardır.
• Lizozomal Asit Lipaz: Hücrenin içindeki lizozomlarda yer alan lizozomal asit lipaz hücre içi lipid depolarını düzenleme ve endositozla ortaya çıkan lipoproteinleri parçalama görevine sahiptir.
• Lesitin Kolesterol Asiltransferaz (LCAT): Kolesterolün taşınmasına yardımcı olan lipazlardır.
• Gastrik Lipaz: Mide suyunda bulunan lipaz enzimidir. Bu kısımda yağ sindirimi kısa zincirli yağ asitlerine sahip trigliseritlerle sınırlıdır.
• Lipoprotein Lipaz: Hücrelerin yüzeyinde yer alan lipoprotein lipaz, yağ dokularında ve kaslarda yer alan kılcal kan damarları döşemekle görevlidir. Bunun yanı sıra lipoprotein lipaz farklı organlardan lipoproteinler sayesinde taşınan kandaki trigliseritleri hidrolize etmekle görevlidir.

Lipaz Düşüklüğü Nedir, Neden Olur?

Lipaz düşüklüğü pankreastaki lipaz üreten hücrelerin gereken miktarda üretim yapamamasından kaynaklanır. Lipaz değerleri sağlıklı bireylerde düşük olabilir ve bu durum bir enfeksiyonun varlığına işaret etmez. Bazı durumlarda lipaz seviyelerinin düşmesiyle çeşitli sağlık problemleri ortaya çıkabilir. Lipaz seviyelerinin 0'a yakın olarak seyretmesi pankreas hücrelerinin zarar gördüğü anlamına gelebilir. Lipaz düşüklüğü kistik fibroz veya kronik pankreatit gibi pankreasın etkilendiği kronik bir hastalık sebebiyle de görülebilir.

Lipaz Düşüklüğünün Belirtileri

Lipaz düşüklüğü çeşitli sağlık problemlerinden kaynaklanabilir ve erken teşhis oldukça önemlidir. Bu sayede hastalığın tedavisi için uygun bir plan izlenebilir. Lipaz düşüklüğünün belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

• Mide bulantısı,
• Hâlsizlik,
• Karın ağrısı,
• İshal.

Lipaz Yüksekliği Nedir, Neden Olur?

Kan amilaz ve lipaz yüksekliği pankreatitte sıkça görülür. Lipaz seviyelerinin olması gerekenden daha yüksek olması akut pankreatit gibi çeşitli sağlık problemlerinden kaynaklanabilir. Lipaz yüksekliğinin nedenleri şu şekilde sıralanabilir:

• Pankreas kanalının tıkanması,
• Safra kesesi taşları,
• Böbrek yetmezliği,
• Çölyak hastalığı,
• Safra kesesi hastalığı,
• Bağırsak tıkanıklığı,
• Diyabetik ketoasidoz,
• Kronik böbrek rahatsızlığı,
• Mide ülseri,
• Tükürük bezi iltihabı,
• Fazla alkol kullanımı.

Lipaz Yüksekliğinin Belirtileri

Lipaz yüksekliği ağrı, mide bulantısı ya da kusma gibi belirtilerle kendini göstermeyebilir. Pankreatite neden olabilecek başka bir sağlık problemi söz konusu değilse bu belirtilerin görülmemesi normaldir. Genel olarak lipaz yüksekliğinin belirtileri bu duruma neden olan sağlık problemine göre değişiklik gösterebilir. Kanda lipaz yüksekliğinin belirtileri şu şekilde olabilir:

• Pankreas insülin üretemiyorsa ve pankreatit nedeniyle iltihaplanıyorsa diyabet belirtileri görülebilir. Aşırı yorgunluk hissi, aşırı su tüketimi, kilo verme ve idrara çıkma ihtiyacının sıklaşması diyabet belirtileri arasında yer alır.
• Mide bulantısı, güçsüzlük ve terleme pankreatit belirtileri arasında gösterilebilir. Bu belirtilerin yanı sıra göğüsün ortasında oluşan ağrının sırta doğru ilerlediği de hissedilebilir.

Lipaz Testi Nedir? Neden Yapılır?

Lipaz testi kanda bulunan lipaz miktarını ölçmek amacıyla yapılır. Pankreas sorunlarıyla ilgili semptomlar gösteren bireylere uygulanabilir. Pankreas problemlerine dair semptomlar şu şekilde olabilir:

• Ateş,
• Mide bulantısı ve kusma,
• Kalp atışlarının hızlanması,
• Üst karın bölgesinden sırta doğru yayılan ağrı hissi,
• İshal,
• Şişkin ya da hassas karın bölgesi.

Lipaz testi kandaki yüksek lipaz seviyelerinin neden olabileceği hastalıkların tespit edilmesine yardımcı olabilir. Lipaz testi şu amaçlarla yapılabilir:

• Çölyak hastalığı, kistik fibrozis ve Crohn hastalığı gibi pankreası etkileyen kronik hastalıkları teşhis etmek ve takip etmek amacıyla lipaz testi istenebilir.
• Pankreas hastalıkları için uygulanan tedavi yöntemlerinin etkili olup olmadığını öğrenebilmek amacıyla yapılabilir.
• Akut pankreatit başta olmak üzere diğer pankreas hastalıklarının teşhisi için yapılabilir.

Lipaz testi sonuçlarının etkilenmemesi için bazı ilaçların kullanımına ara vermek gerekebilir. Test sonuçlarını etkileyebilecek bu ilaçlar şunlar olabilir:

• İndometasin,
• Doğum kontrol hapları,
• Tiazid diüretikler,
• Parasempatomimetik ilaçlar,
• Opiyatlar.

Lipaz Düşüklüğünün ve Yüksekliğinin Tedavisi

Bireyin lipaz testi sonuçları normal seviyelerden farklıysa ya da birey akut pankreatit belirtileri gösteriyorsa doktor tarafından bir tedavi planı oluşturulur. Akut pankreatit genellikle kendi kendine iyileşebilen bir sağlık problemi olsa da tedavi süreci semptomların şiddetine ve iltihaplanmaya göre planlanabilir.

Genetik olarak lipoprotein lipaz eksikliği olan bireyler için kan trigliserit seviyelerini ve belirtilerini çok düşük yağ oranına sahip bir diyetle kontrol etmek faydalı olabilir. Belirtilerin yeniden ortaya çıkmaması için doktor tarafından önerilen yağ miktarına uymak önemlidir. Bunun yanı sıra çok düşük yağ içerikli diyet uygulayan bireylere yağda çözünebilen A, D, E ve K vitaminleriyle birlikte mineral takviyelerini kullanması da önerilebilir.

Lipaz yüksekliğinin tedavisi ve lipaz yüksekliğini önleme yöntemleri şu şekilde olabilir:

• Pankreatit teşhisi konulmadıysa ve birey ayakta tedavi ediliyorsa doktor tarafından reçete edilen ilaçları kullanmak, verilen talimatlara uymak ve alkol kullanımından kaçınmak lipaz yüksekliğine iyi gelebilir.
• Bireyin diyabet, böbrek, kalp veya karaciğer hastalığı gibi başka bir sağlık problemi varsa bu durum doktora belirtilmelidir.
• Pankreatit teşhisinde birey hastaneye yatırılabilir ve damardan bol miktarda sıvı verilebilir. Ağrının, mide bulantısının ve kusmanın kontrol altına alınabilmesi için tedaviye bazı ilaçlar eklenebilir. 
• Bireyin kolay sindirilen besinlerden oluşan bir diyete uyması da istenebilir. Yağ ve kırmızı et oranı düşük, lif oranı yüksek olan bir beslenme düzeni uygulanabilir. 
• Gün içinde yeterli miktarda sıvı alımına dikkat edilmesi önemlidir.
• Alkol kullanımı karaciğerin ve pankreasın zarar görmesine sebep olabilir. Buna ek olarak alkol tüketimi kullanılan ilaçlarla etkileşime girebilir ve istenmeyen bazı durumlar oluşabilir.
• Şiddetli semptomların görülmesi hâlinde vakit kaybetmeden bir doktora danışmak gerekir.
• Düzenli olarak doktor kontrolüne gitmek ve istenen testleri yaptırmak önemlidir. 

Sıkça Sorulan Sorular

Lipaz testi aç karnına mı yapılır?

Lipaz testi aç karnına yapılır. Aksi belirtilmedikçe lipaz testi öncesinde birey 8-12 saat kadar bir şey yememelidir.

Lipaz kaç olursa tehlikelidir?

Lipaz seviyelerinin olması gereken seviyeden 3 ila 10 kat daha fazla olması durumunda bir tehlikeden söz edilebilir. Lipaz seviyesinin aşırı yüksek olması akut pankreatitin göstergesi de olabilir.