Günlük yaşamı olumsuz etkileyen mide ve bağırsak sorunları arasında yer alan ishal, hem yetişkinlerde hem çocuklarda en çok görülen bulaşıcı hastalıklardan biridir. İshal, bireyin tuvalete çıkma sıklığını artırıp vücudun sıvı ve mineral dengesini de bozabilir. Bu nedenle ishale yol açan faktörleri ve ishalden korunma yollarını bilmek büyük önem taşır. İçeriğimizde "İshal nedir?", "İshal türleri nelerdir?" ve "İshal tedavisi nasıl olur?" gibi merak edilen soruların yanıtlarını bulabilirsiniz.
İshal Nedir? İshal Türleri Nelerdir?
İshal, bağırsak hareketi sırasında gevşek ve sulu dışkılamaya neden olan, genellikle bir veya iki gün içerisinde kendiliğinden geçen bir sağlık problemidir. Yaygın bir sağlık problemi olan ishal hemen her yaştan insanı etkileyebilen ve vücutta su kaybına yol açan bir durumdur. İnsanlar yıl içerisinde pek çok kez bu sağlık problemini yaşayabilirler. Ancak ishal özellikle bebekler ve çocuklar için daha ciddi bir sağlık sorunu olabilir.
İshalin farklı türleri bulunur. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
- Akut İshal (Kısa Süreli İshal): 1 veya 2 gün süren ve herhangi bir tedavi gerektirmeden kendiliğinden geçen ishal türüdür. En yaygın ishal türü olan akut ishal genellikle bakteriyel bir enfeksiyon nedeniyle, güvenli olmayan yiyecek ya da su tüketiminden kaynaklanabilir.
- Sürekli İshal: Yaklaşık iki ila dört hafta süren ishal türüdür.
- Kronik İshal (Uzun Süreli İshal): Dört haftadan uzun süren ishal türüdür. Kronik ishal ciddi bir sağlık probleminden kaynaklanıyor olabilir ve özel bir tedavi gerektirebilir.
Çocuklarda ve Bebeklerde İshal
İshal durumunda bebeklerin ve çocukların yetişkinlere kıyasla daha fazla susuz kalma riski olduğu görülür. Bu durum tehlikeli olabileceğinden sıvı kaybını önlemek ve dehidrasyon riskini azaltmak gerekir. Çocuklarda ve bebeklerde görülen ishal durumunda bir doktora danışmak da oldukça önemlidir. Yetişkinlere göre daha farklı bir ishal tedavisi uygulanan çocuklarda ve bebeklerde doktor tarafından reçete edilmeyen ilaçların kesinlikle kullanılmaması gerekir.
İshal durumunda bebeklere sıvı vermeye devam edilmesi elzemdir. Bebek eğer mamayla besleniyorsa normalden daha sık beslenmesi sağlanmalıdır. Anne sütüyle besleniyorsa da bebeğe daha sık süt verilmelidir. Bebeklerde ishalin yaklaşık iki hafta kadar sürebileceği de unutulmamalıdır.
Çocuklarda görülen ishal durumunda susuzluğu önlemek için oral rehidratasyon solüsyonlarından yardım alınabilir. Ağız kuruluğu, idrarda azalma, gözlerde çöküklük ve gözyaşında azalma çocuklarda görülen susuzluk belirtileri arasındadır.
İshal çoğu zaman tedaviye ihtiyaç olmadan kendiliğinden geçen bir rahatsızlık olsa da bazı durumlarda tıbbi yardım almak gerekebilir. Acil tıbbi yardım gerektiren durumlar şu şekilde sıralanabilir:
- Şiddetli ve tekrarlayan kusma,
- Geçmeyen mide ağrısı,
- Kanlı ishal,
- Sıvı alımına rağmen görülen orta veya yüksek şiddette dehidrasyon,
- Bebeklerin birkaç saat, çocuklarınsa 8 saatten uzun süre boyunca yemek yemeyi ve sıvı tüketimini reddetmeleri.
İshal Neden Olur?
İshalin başlıca nedeni bağırsakları enfekte eden bir virüstür. Ancak ishal birçok farklı nedene bağlı olarak ortaya çıkabilir. Bu nedenler şu şekilde sıralanabilir:
- Crohn hastalığı ve ülseratif kolit gibi bağırsak hastalıkları,
- Bakteriyel enfeksiyonlar,
- Virüsler,
- Bazı gıdalara karşı alerjiler,
- Temiz olmayan gıdalar veya sulardaki bakteriler,
- Gıda intoleransı (Bazı besinleri sindirmede zorlanma),
- Bazı kanser türleri,
- Antibiyotik kullanımı ve bazı kanser ilaçları,
- Mide veya safra kesesi ameliyatı,
- Hipertiroidizm,
- Bazı besin maddelerinin emiliminde sorun yaşama (Malabsorpsiyon),
- Huzursuz bağırsak sendromu.
İshal Belirtileri Nelerdir?
İshal pek çok farklı belirtiyle kendini gösterebilen bir rahatsızlıktır. İshal belirtilerinden bazıları şu şekilde sıralanabilir:
- Güçlü ve acilen dışkılama ihtiyacı,
- Bağırsakları kontrol edememe, idrar veya dışkı kaçırma,
- Mide bulantısı ve kusma,
- Büyük miktarda dışkı,
- Karında şişkinlik,
- Sulu, ince veya gevşek dışkı,
- Ateş,
- Aşırı gaz,
- Karın ağrısı ve karın krampları,
- Susuzluk hissi,
- Dışkıda kan veya mukus,
- Baş ağrısı,
- İştah kaybı.
İshal Yapan Besinler Nelerdir?
Bireyden bireye farklılık göstermekle birlikte bazı besinler ishali tetikleyebilir. İshale yol açabilen besinler şu şekilde sıralanabilir:
- Süt ve süt ürünleri,
- Baharatlı ve acı yiyecekler,
- İşlenmiş gıdalar,
- Brokoli, lahana, ıspanak ve karnabahar gibi sebzeler,
- Kahve ve kafein içeren gıdalar,
- Kızartılmış ve yağlı besinler,
- Alkol,
- Şekerli ürünler.
Bu besinlerin yanı sıra yemekleri hızlı bir şekilde yemek ve fruktoz içeren meyveleri aşırı tüketmek de ishale neden olabilir. Özellikle fruktoz hassasiyeti olan bireylerin gaz, şişkinlik ve ishal gibi sorunlar yaşamamak için meyve tüketiminde daha dikkatli olmaları büyük önem taşır.
İshal Tanısı Nasıl Konur?
İshalin etkili bir şekilde tedavi edilebilmesi için ishale yol açan nedenin doğru teşhis edilmesi büyük önem taşır. İshal tanısı için öncelikle doktor tarafından fiziksel muayene yapılır. Ardından bireyin tıbbi geçmişi hakkında bilgi alınır. Bunların yanı sıra doktor ishale neyin sebep olduğunu belirlemek için birtakım testler de isteyebilir.
Bu testler şu şekilde sıralanabilir:
- Esnek Sigmoidoskopi veya Kolonoskopi: İnce ve ışıklı bir tüp rektuma yerleştirilir ve bu tüp yardımıyla kolonun içi görüntülenir. Bu cihaz kolondan biyopsi adı verilen küçük bir doku örneği almaya yardımcı olan bir araca da sahiptir. Doktorlar esnek sigmoidoskopiyle kolonun bir kısmını(alt kolon), kolonoskopiyle de kolonun tamamını görebilirler.
- Kan Testleri: İshalin ciddiyetini anlayabilmek için elektrolit ölçümü, tam kan sayımı ve böbrek fonksiyon testleri yapılabilir.
- Hidrojen Nefes Testi: Bireyin laktoz intoleransına sahip olup olmadığını anlamak amacıyla uygulanan bir testtir. Yüksek düzeyde laktoz içeren bir sıvıyı tükettikten sonra bireyin nefesi düzenli aralıklarla hidrojen açısından ölçülür. Eğer birey çok fazla hidrojen soluyorsa bu durum bireyin laktozu tam olarak sindiremediğini ve ememediğini gösterir.
- Dışkı Testi: İshale neden olan durumun bir bakteriden ya da parazitten kaynaklanıp kaynaklanmadığını anlayabilmek amacıyla uygulanır.
- Üst Endoskopi: İçinde kamera bulunan ince ve uzun bir tüp yardımıyla mide ve üst ince bağırsak incelenir. Doktorlar laboratuvarda kontrol edilmek üzere bir doku örneği de alabilirler.
İshalden Korunma Yolları Nelerdir?
İshali önlemek her zaman mümkün olmayabilir. Ancak uygulanabilecek bazı yöntemlerle ishale yakalanma riskini azaltabilmek mümkündür. Bu yöntemler şu şekilde sıralanabilir:
- Tuvaleti kullandıktan sonra elleri suyla ve sabunla yıkayıp hijyen sağlamak oldukça önemlidir. Mikropları etkili bir şekilde temizlemek için bilekler, tırnakların altları, avuç içi, baş parmaklar, parmak araları ve uçları en az 20 saniye boyunca iyice ovalanmalıdır. Su ve sabun kullanarak el yıkamanın mümkün olmadığı zamanlarda hijyen sağlamak için el dezenfektanları da kullanılabilir.
- Uygun gıda güvenliği talimatlarını takip etmek önemlidir. Bu noktada besinleri buzdolabında uygun sıcaklıklarda (5°C veya daha düşük sıcaklık) saklamak gerekir. Ayrıca yiyeceklerin doğru sıcaklıkta hazırlanması ve pişirilmesi de gıda zehirlenmesi riskini azaltabilir.
- Seyahat sırasında arıtılmamış suları tüketmekten mümkün olduğunca kaçınmak gerekir. Özellikle buz küplerinden ve pastörize edilmemiş içeceklerden kaçınmak faydalıdır.
- Rotavirüs ve COVİD-19 aşılarını yaptırmak ishale yakalanma olasılığını azaltmaya yardımcı olabilir.
- Seyahat sırasında tüketilen besinlere de dikkat etmek gerekir. Çiğ veya az pişmiş etleri, çiğ sebzeleri ve meyveleri tüketmekten kaçınmak önemlidir. Ayrıca yıkanmamış sebzeleri ve meyveleri tüketmemek de büyük önem taşır.
İshal Nasıl Tedavi Edilir?
İshal genellikle tedavi gerektirmeden birkaç gün içinde kendiliğinden geçen bir durum olsa da bazı bireylerde tedaviye ihtiyaç duyulabilir. İshalin nedeni tespit edildikten sonra doktor tarafından bireye kişiselleştirilmiş bir tedavi planı uygulanabilir.
İshal tedavisi kapsamında uygulanabilecek bazı yöntemler şu şekilde sıralanabilir:
- İshal durumunda vücut su kaybeder. Bu nedenle vücudun kaybettiği bu sıvıları ve tuzları geri kazanması için elektrolitli su, meyve suyu veya et suyu gibi sıvıların tüketilmesi gerekir. Böylece bol sıvı alımına dikkat edilerek susuz kalmanın önüne geçilebilir. Ancak sıvı alımı hastada mide bulantısına ve kusmaya neden oluyorsa steril bir iğne ve şırınga kullanılarak ilaçlar veya sıvılar doğrudan damara enjekte edilebilir. Elektrolit (sodyum ve potasyum) seviyelerini korumak içinse meyve suları içilebilir ya da çorba tüketilebilir. Çocuklarda ishal durumunda dehidrasyonu önleyip bireyin ishal nedeniyle kaybettiği sıvıların geri kazanılmasını sağlamak için oral bir rehidratasyon solüsyonu da kullanılabilir. Ancak kullanım öncesinde mutlaka bir doktora danışılması gerekir.
- İshale neden olan sağlık probleminin ( inflamatuvar bağırsak hastalığı vb.) tedavisi için kronik rahatsızlıkları tedavi eden ilaçlar kullanılabilir. Uygun bir tedavi uygulanabilmesi için bir gastroenterologla görüşülebilir.
- Probiyotikler yardımıyla bağırsaklara iyi bakterilerin girmesini sağlayarak ishal kontrol altına alınmaya çalışılabilir. Ancak probiyotik veya herhangi bir takviye almadan önce doktora danışmak önemlidir.
- Antibiyotikler veya antiparaziterler, bakterilerin ve parazitlerin neden olduğu ishalin tedavisinde etkili olabilir. Ancak ishale neden olan durum kullanılan bir antibiyotikten kaynaklanıyorsa ilacın dozajı düşürülebilir ya da bireye farklı bir ilaç verilebilir.
Tüm bunların yanı sıra uygulanabilecek bazı yaşam tarzı ve beslenme değişiklikleriyle de ishalin tedavi edilebilmesi mümkündür. Bu yaşam tarzı ve beslenme değişiklikleri şu şekilde sıralanabilir:
- Bol su ve elektrolit dengeli sıvıların tüketimi ishalden kaynaklanan sıvı kaybını önlemeye ve elektrolitlerinin geri kazanılmasına yardımcı olur.
- Bebeklerde ve küçük çocuklarda ishale neden olabilme ihtimalinden dolayı meyve suyu tüketimini sınırlamak gerekir.
- Kafein içeren veya alkollü içecekler ishalin kötüleşmesine neden olabilir. Bu nedenle kafein ve alkol tüketiminden kaçınmak gerekir.
- Yağlı, baharatlı ve şekerli besinlerin tüketimini azaltmak ishali önleme açısından büyük önem taşır.
- Dışkıyı sertleştirebilmek amacıyla düşük lifli yiyecekler tercih edilebilir. BRAT diyeti, ishale için uygun beslenme önerileri arasındadır. BRAT diyeti muz, beyaz pirinç, elma püresi ve tost gibi hafif yiyecekleri içerir. Bunun yanı sıra erişte, patates, derisiz tavuk, hindi ve balık da tüketilebilir.
- Mide kramplarını önlemek amacıyla gaz yapan besinlerden ve içeceklerden uzak durmak gerekir. Örneğin fasulye, Brüksel lahanası, bira ve gazlı içecekler bu besinler arasındadır. Bunun yanı sıra eğer ishale laktoz intoleransının neden olduğu düşünülüyorsa süt ve süt ürünlerinin tüketimi de sınırlandırılmalıdır.
Hangi Durumlarda Doktora Başvurulmalıdır?
Çocuklarda veya yetişkinlerde görülen ishalde doktora başvurmayı gerektiren bazı durumlar şu şekilde sıralanabilir:
- Dehidrasyon belirtilerinin görülmesi,
- Yetişkinlerde 2 günden, çocuklardaysa 24 saatten uzun süren ishal,
- İshalde kan veya siyah, katranlı dışkı,
- Yetişkinlerde karında veya rektumda şiddetli ağrı,
- Dışkılamadan sonra geçmeyen mide ağrısı,
- 38°C üzeri ateşle birlikte ishal,
- Ateşin 24 saatten uzun sürmesi,
- Başka bir ülkeyi ziyaret ettikten sonra ishal görülmesi,
- Sıvı alımını engelleyen mide bulantısı ve kusma.
İshal durumunun devam etmesi hâlinde zaman kaybetmeden bir doktora başvurabilir ya da evde sağlık hizmeti alabilirsiniz. 360 Sağlık olarak sunduğumuz Diyare/İshal Serum Paketimizle karın ağrısı, mide bulantısı ve kusma gibi bulguların giderilmesine, dehidrasyon riskinin önlenmesine ve ishalle ilgili semptomların hızlı ve etkili bir şekilde azalmasına yardımcı oluyoruz.
Onaylanmış İçerik