Gıda İntoleransı Nedir, Belirtileri Nelerdir?

Araştırmalara göre nüfusun ortalama %15-%20’sini etkileyen gıda intoleransı beslenme biçimiyle alakalı bir sorundur. Sindirim sistemini etkileyen bu rahatsızlığın yaşamı tehdit eden bir etkisi olmasa da günlük yaşamı olumsuz etkiler. "Gıda intoleransı nedir, nasıl anlaşılır ve nasıl geçer?" gibi soruların yanıtlarını detaylı bir şekilde inceleyelim.

Gıda İntoleransı Nedir?

Gıda intoleransı sindirim sisteminin bazı gıdaları sindirmekte güçlük çektiği, bu ürünlere karşı vücudun reaksiyon verdiği bir rahatsızlık türüdür. Spesifik gıda bileşenlerine, bu bileşenlerin farmakolojik etkilerine, gluten duyarlılığına veya enzim sorunlarına bağlı olarak ortaya çıkabilir. 

Gıda İntoleransı Çeşitleri Nelerdir?

Gıda intoleransının çeşitleri sindirilemeyen gıdaların farklılıklarına göre değişiklik gösterir. 

Laktoz İntoleransı 

Dünya nüfusunun yaklaşık %65’inin laktoz intoleransı yaşadığı tahmin edilir. Gıda intoleransı türleri arasında da oldukça yaygın görülen laktoz intoleransı, laktaz enziminin (ince bağırsağın iç yüzeyindeki hücreler tarafından üretilir) eksikliğinden kaynaklanır.

Vücutta yeterli miktarda laktaz enzimi olmadığında süt ve süt ürünlerinde bulunan ve bir şeker olan laktoz sindirilemez. Bu durumda vücutta gıda intoleransı gelişir. Laktoz intoleransı semptomlarını en aza indirebilmek için süt ve dondurma gibi laktoz içeren ürünlerden kaçınılması gerekir.

Fruktoz İntoleransı

Meyvelerde, meyve sularında, balda ve bazı sebzelerde doğal olarak bulunan fruktoz bir şekerdir. Sindirim sistemi fruktozu düzgün bir şekilde sindirmediğinde fruktoz intoleransı görülür.

Fruktoz intoleransı semptomlarını yönetebilmek için bal, bezelye, elma, elma suyu, elma şarabı, soda, karpuz, kiraz ve armut gibi bazı meyvelerle yüksek fruktozlu mısır şurubu içeren gıdalardan kaçınmak gerekir.

Gluten İntoleransı

Gluten; buğday, arpa ve çavdarda bulunan bir proteindir. Vücudun gluteni sindirmekte güçlük çektiği durumlarda gluten intoleransı görülür. Bazı insanlar doğuştan gluten intolarensına sahip olurken bazılarıysa glutene sonradan hassasiyet geliştirir. Gluten intoleransı yaşayanlar ekmek, makarna, bira, soya sosu ve kraker gibi gluten içeren gıdalardan ve içeceklerden kaçınarak semptomları minimize edebilir.

Histamin İntoleransı

Histaminler peynir, ananas, muz, avokado, çikolata gibi gıdalarda doğal olarak bulunan maddelerdir. Ayrıca kırmızı ve bazı beyaz şaraplarda da bulunur. Histamin intoleransına sahip kişilerin vücudu bu maddeleri parçalamaya yetecek kadar diamin oksidaz enzimi üretemez.

Gıda İntoleransı Belirtileri Nelerdir?

Gıda intoleransı semptomları gıdayı tükettikten sonraki birkaç saat içinde veya bazen 48 saat sonra ortaya çıkabilir. Semptomların gecikmesi hangi yiyeceğe karşı intoleransınızın olduğunu belirlemeyi güçleştirir. Ayrıca bu gıdaları sıklıkla tüketiyorsanız semptomları spesifik bir gıdayla ilişkilendirmek de zorlaşabilir. 

Gıda intoleransı belirtilerinin şiddeti tüketilen gıdanın miktarına bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Semptomlar birkaç saat sürebileceği gibi bazı durumlarda günlerce devam edebilir.

Gıda intoleransının yaygın olarak görülen belirtileri şunlardır:

• Karın ağrısı,
• Baş ağrısı veya migren,
• İshal,
• Gaz ve şişkinlik,
• Mide bulantısı,
• Çarpıntı,
• Titreme,   
• Terleme,
• Ciltte yanma hissi,
• Solunum problemleri.

Bununla birlikte farklı vakalarda kabızlık, eklem ağrısı, döküntü, hâlsizlik, yorgunluk gibi çeşitli semptomlar da görülebilir.

Bebeklerin tükettikleri gıdaların çeşitliliği çok az olduğu için süt ve süt ürünleri en çok reaksiyon gösterdikleri besinlerin başında yer alır. Bebeklerde gıda intoleransı belirtileri ishal, şişkinlik ve karın krampları şeklinde görülebilir.  

Gıda İntoleransı Neden Olur?

Vücudunuz spesifik olarak herhangi bir gıdaya veya gıdanın içerisinde bulunan bir maddeye reaksiyon gösterebilir. Yaygın olarak görülen gıda intoleransının nedenlerini şöyle sıralayabiliriz: 

• Genetik yatkınlık,
• Enfeksiyonlar,
• Bağırsak problemleri,
• Stres.

Gıda İntoleransı Kimlerde Daha Yaygın Görülür?

Gıda intoleransı özellikle gastrointestinal sistem rahatsızlıkları yaşayan bireylerde daha yaygın olarak görülebilir. Çölyak hastalığı, Crohn hastalığı, ülseratif kolit, huzursuz bağırsak sendromu olarak bilinen irritabl bağırsak sendromu (IBS) ve inflamatuar bağırsak hastalığı (IBD) gibi problemler gıda intoleransını artırabilir.

Gıda İntoleransı Tanısı Nasıl Konur?

Bireyin vücudunun hangi gıdalara tepki vereceğini keşfetmek zorlu bir süreçtir. Vücudun birden fazla besine tepki verdiği durumda hangi gıdanın hangi semptomla ilişkilendirilmesi gerektiği karmaşık bir konudur. Bu nedenle gıda intoleransları genellikle rahatsızlık veren gıdaları daraltmak için kişiye özel hazırlanan eliminasyon diyetleriyle teşhis edilebilir.

Eliminasyon diyeti kapsamında gıda intoleransıyla ilişkilendirilen gıda grupları ve kişinin kendi gözlemleriyle tespit edilen besinler semptomlar azalana kadar bir süre tüketilmez. Semptomlar takip edilirken söz konusu gıdalar birer birer yeniden tüketilmeye başlanır. Bu esnada vücudun her bir gıdaya verdiği tepki izlenerek gıda intoleransı tanısı konulabilir. Hangi gıdaların tüketilmeyeceği, diyetin ne kadar süreceği ve gıdaların yeniden vücuda tanıtılması süreci bir uzmanın kontrolünde gerçekleştirilir.

Bununla birlikte hidrojen nefes testiyle laktoz intoleransı tespit edilebilir. Bu noktada “Gıda intoleransı testi nasıl yapılır?” sorusunun yanıtını merak edebilirsiniz. Bu testte önce laktoz içeren bir sıvı tüketilir. Ardından birkaç saat boyunca 30 dakikada bir nefes testi yapılır. Sindirilmemiş laktoz nefesinizde yüksek düzeyde hidrojen olmasına yol açar. Bu da laktoz intoleransınız olduğu anlamına gelir.

Gıda İntoleransı Nasıl Tedavi Edilir?

Genellikle gıda intoleransı için acil bir tedaviye ihtiyaç duyulmaz. Ancak uygulanabilecek en iyi tedavi yöntemi semptomların kontrol altına alınabilmesi için uzun vadeli bir beslenme programı oluşturulmasıdır. Örneğin gıda intoleransı testinin sonuçlarına göre bir eliminasyon diyeti uygulanabilir. Diyet sonrasında semptomların durumuna göre düzenli bir beslenme programına geçilebilir.

Gıda intoleransı kişiden kişiye değişiklik gösterir. Bu nedenle her vakaya kişinin genel sağlık durumu ve semptomları çerçevesinde yaklaşılması gerekir.

Sıkça Sorulan Sorular

Gıda intoleransı ve alerjisi arasındaki fark nedir?

Gıda intoleransı ve gıda alerjisinin bazı semptomları benzerlik gösterse de vücudu farklı şekillerde etkilerler.

Gıda intoleransı;

• Sindirim sistemini etkiler, bağışıklık sistemine herhangi bir etkisi bulunmaz.
• Sindirim sisteminiz spesifik yiyecekleri parçalayamadığı zaman ortaya çıkar.
• Genellikle mide problemleriyle ilişkilendirilen ve hayati tehlikesi bulunmayan semptomlara sebep olur.
• Yiyecek tüketildikten birkaç saat sonra belirtiler görülür.
• Probleme sebep olan yiyeceği az miktarda tükettiğiniz durumlarda herhangi bir semptom gelişmeyebilir.
• Gıda intoleransı gıda alerjisi testleriyle tespit edilemez. 

Gıda alerjisi;

• Bağışıklık sistemini etkiler.
• Gıdadaki bir bileşen veya protein bağışıklık sistemi tarafından bir tehdit olarak algılandığında ortaya çıkar. Tehditle savaşabilmek için bağışıklık sistemi immünoglobulin E (IgE) adı verilen antikorları salgılar.
• Gıda alerjisine neden olan gıdanın az miktarda tüketilmesi bile semptomlara neden olabilir. Semptomlar genellikle gıdanın tüketilmesinden birkaç dakika sonra ortaya çıkar.
• Nefes darlığı, şişlik, hırıltı veya kurdeşen gibi çeşitli alerjik reaksiyonlara sebep olur.
• Hayati tehlike oluşturan anafilaksiye neden olabilir. Anafilaksi epinefrin tedavisi uygulanmazsa ölümcül olabilir. 

Gıda intoleransı geçer mi?

Gıda intoleransının ortadan kalkmasını sağlayacak bir tedavi yoktur. Ancak semptomlar ortaya çıktığında alınabilecek ilaçlar vardır.

Rahatsızlığa neden olan gıdaların tüketimi azaltılarak veya tamamen kesilerek semptomlar kontrol altına alınabilir. Diyetten çıkarılan besinler yerine aynı gıda değerlerine sahip besinlerle vücudun desteklenmesi gerekir. 

Gıda intoleransı kilo aldırır mı?

Gıda intoleransından dolayı sindirim sisteminde parçalanamayan besinler bağırsak yoluyla emilir. Bu durum vücutta enflamasyonun oluşmasına sebep olabilir. Enflamasyonsa vücudun kendini tehlikede hissederek savunmaya geçmesine neden olur. Bu esnada seratonin salgısı azalarak depresyonu tetikleyebilir.

Tüm bunlar vücudun şekerli yiyeceklere ihtiyacını artırabilir. Sıklıkla bu yiyeceklerin yenmesi kilo alımına sebep olur. Gıda intoleransı metabolizmanın yavaşlamasına neden olduğu için kilo vermeyi güçleştirebilir.

Gıda intoleransı olanlar hangi besinleri tüketmemelidir?

Gıda intoleransının ortaya çıkmasını sağlayan besinler kişiden kişiye değişir. Yaygın şekilde gıda intoleransına neden olan bazı besinler şunlardır:

• Süt ve peynir dâhil süt ürünleri,
• Yumurta (özellikle yumurta beyazı),
• Çikolata,
• Domates, çilek ve narenciye,
• Şarap (özellikle kırmızı şarap),
• Lezzet arttırıcılar,
• Gıda katkı maddeleri. 

Gıda intoleransı ve bağırsak sağlığı arasındaki ilişki nedir?

Tüketilen gıdaların rahatlıkla sindirilerek genel sağlığın korunmasının anahtarı, bağırsak fonksiyonlarının sağlıklı bir şekilde gerçekleştirilmesine bağlıdır. Herhangi bir bozulmaya uğramamış bağırsak bariyeri vücudu bakterilere, virüslere, hastalıklara ve çeşitli gıda bileşenlerine karşı korur. Sağlıksız beslenme ve sağlığı olumsuz etkileyen yaşam alışkanlıklarıysa bağırsak dengesinin bozulmasına ve gıda intoleransına sebep olabilir. 

Gıda intoleransı olan bir kişi günlük yaşamını nasıl kolaylaştırabilir?

Gıda intoleransı yaşayan bireylerin günlük hayatlarını kolaylaştırabilmek için dikkat etmeleri gereken bazı noktalar bulunur. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

• Tetikleyici gıdalardan uzak durulması gerekir.
• Gıda ürünlerinin içeriğini okumak alışkanlık hâline getirilmelidir.
• Yoğun gıda intoleransı yaşayan bireyler beslenme günlüğü tutabilir. Böylece kendilerini daha fazla etkilediğini düşündükleri yiyeceklerin tüketimini sınırlandırabilirler.