Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) Nedir, Belirtileri Nelerdir?

Dünya üzerinde pek çok kişi çeşitli psikolojik rahatsızlıklar yaşıyor. Bazen semptomlar kişilik özelliği olarak algılanıyor ve bunların altında yatan nedenler araştırılmıyor. Bu rahatsızlıklardan biri de obsesif kompulsif bozukluk.

Takıntı hastalığı olarak da bilinen OKB, pek çok faktöre bağlı ortaya çıkabilen, yaygın bir psikolojik rahatsızlıktır. Hastalığın belirtileri şiddetiyle yakından ilişkilidir. "Obsesif kompulsif bozuklukları nedir?", "Obsesif kompulsif bozukluğun tedavisi var mı?" gibi soruların cevaplarını merak ediyorsanız gelin, OKB’yi daha yakından inceleyelim.

Obsesif Kompulsif Bozukluk Nedir?

OKB, obsesyon olarak bilinen takıntılı düşünce ve korkularla tekrar eden davranış kalıpları yani kompulsiyonlardan oluşan bir psikolojik hastalıktır. Rahatsız edici ölçüdeki inatçı düşüncelerin yarattığı kaygıların giderilmesi amacıyla yineleyici, âdeta ritüel hâline gelen eylemlere başvurulur. "Obsesif kompulsif bozukluk ne demek?" sorusunu kısaca bu şekilde yanıtlayabiliriz.

Takıntılı düşünceler, istem dışı yinelenen davranışları beraberinde getirebileceği gibi getirmeyebilir de. Ancak çoğu hastada obsesyon ve kompulsiyonlar bir arada görülür. Bu rahatsızlık genellikle bir döngüyle karakterizedir. Obsesif kompulsif bozukluk döngüsü genellikle birbirini takip eden dört evreyi içerir:

• Takıntılı düşünceler,
• Kaygı,
• Takıntılı düşüncelerin giderilmesi amacıyla sergilenen davranışlar,
• Geçici rahatlama.

Obsesif Kompulsif Bozukluk Çeşitleri

En sık karşılaşılan obsesif kompulsif bozukluk çeşitleri şöyle sıralanabilir:

• Bulaşma Obsesyonu ve Temizlik Kompulsiyonu: Gözle görülemeyen mikroplar tarafından enfekte olunacağına dair saplantılı kaygılar en yaygın OKB çeşitlerinden biridir.
• Kuşku Obsesyonu ve Kontrol Kompulsiyonu: Yaygın görülen bu OKB türü, saplantı derecesindeki kuşkuların kontrol etme kompulsiyonuna yol açması şeklinde gelişen bir kısır döngüyü içerir. Sürekli duyulan saplantılı kuşku, kişinin huzursuzluk ve suçluluk hissetmesine sebep olabilir.
• Cinsel Obsesyonlar: Bireyin öz değerleriyle çelişen rahatsızlık verici cinsel ilişkiler yaşadığını hayal etmesi şeklinde ortaya çıkabilir. Kontrol dışı gelişen bu tür obsesyonlar, kişinin zihinsel sağlığını olumsuz etkileyerek gündelik yaşamını sekteye uğratabilir.
• Saldırganlık Obsesyonları: Saldırganlık obsesyonlarında kişi, bilinçli veya bilinçsiz bir şekilde kendine ya da sosyal ortamdaki diğer insanlara zarar vermekten endişe duyar. Bu sebeple sosyal ortamlarda bulunmaktan kaçınma davranışları sergileyebilir. 
• Sayma Kompulsiyonları: Kişi belirli bir günlük aktiviteyi belirli sayıda yapma, bulunduğu yerdeki tüm parkeleri sayma gibi davranışlar gerçekleştirir. Aksi hâlde işlerinin rast gitmeyeceği şeklindeki düşüncelere kapılır.
• Dinî Obsesyonlar: OKB’lerin en eski alt türü olan dinî içerikli obsesyonlar, kişinin zihninde dinî inançlarıyla çatışan düşüncelerin belirmesi şeklinde ortaya çıkabilir. Günah olduğu kabul edilen düşüncelerin akla gelmesinden çekince duyulabilir. Hastada inancına ihanet ettiğine yönelik huzursuz edici kuşkulara da rastlanabilir. 
• Simetri ve Düzen Obsesyonları: Bu tür obsesyonlarda her şeyin yerli yerinde ve düzenli olması gerektiğine ilişkin saplantılar rol oynar. Bu OKB türü bulunan kişilerin yaşamları, simetri ve düzen takıntıları tarafından yönlendirilmeye açık hâle gelebilir. Simetri ve düzen obsesyonlarının hafifletilmesi amacıyla gerçekleştirilen davranışların arasında düzenleme, sayma ve sıralama gibi kompulsiyonlar yer alır. 
• Biriktirme Obsesyonları: Kişinin işlevselliğini yitiren gereksiz eşyaları atmaktan kaçınması şeklinde görülebilir. İstifleme obsesyonu olarak da bilinen bu OKB türünde kişi gerek duymadığı eşyaları satın alma eğilimi de gösterebilir.
• Diğer Obsesyonlar: Bireylerin ölümcül hastalıklara yakalanma olasılıklarını düşündükleri somatik obsesyonlar, gündelik yaşamlarını olumsuz etkileyecek seviyedeki batıl inançlar, uğurlu sayı, renk ya da eşyalarla ilgili takıntılar gibi ender rastlanan OKB türleri de bulunur.

Obsesif Kompulsif Bozukluk Belirtileri Nelerdir?

OKB’nin pek çok çeşidi mevcut. Bunlardan herhangi birine sahip olabileceğiniz gibi birden fazla OKB'ye ilişkin belirtileri aynı anda göstermeniz de söz konusu olabilir. 

Kişide takıntı hâline gelerek anksiyeteye sebep olabilen bazı obsesyon belirtileri şöyle:

• Bulaşıcı hastalık geçirmekten ve başkalarının dokunduğu yüzeylerin kirli olmasından korkmak,
• Sürekli düzen ve tertip arayışında olmak,
• Günahkâr davranışlar sergilemeye yönelik kuşku duymak,
• Kontrolü kaybedip kendine ya da başkalarına zarar vereceğinden endişelenmek,
• Cinsel içerikli istenmeyen ve rahatsız edici düşüncelere sahip olmak,
• Hata yapmaktan çekinmek,
• Belirsizlikle baş etmekte zorlanmak.

Belli başlı kompulsiyon belirtileri ise şu şekilde:

• Başkalarının dokunduğu nesnelerle temas ettikten sonra ellerin tekrar tekrar yıkanması,
• Kapının kilitlenip kilitlenmediğinin; pencere, ütü, ocak gibi nesnelerin açık bırakılıp bırakılmadıklarının defalarca kontrol edilmesi,
• İşlevini yitiren eşyaların atılamaması, değersiz nesnelerin biriktirilmesi,
• Çizgilere basmadan/basarak yürümek gibi belli örüntülerin takip edilmesi,
• Belirli ifadelerin içten içe tekrarlanması.

Çocuklarda Obsesif Kompulsif Bozukluk Belirtileri Nelerdir?

Yetişkin, ergen ve çocuklardaki OKB belirtileri birbirleriyle benzerlik gösterebilir. Çocuklarda obsesif kompulsif bozukluk çocuğun yaşı ve cinsiyeti gibi değişkenler göz önünde bulundurularak değerlendirilir. 

Çocuklarda rastlanan bazı OKB semptomları şöyle sıralanabilir:

• Çocukta anksiyete ve stres yaratacak ölçüde tekrar eden düşünceler, istemsizce kurulan hayaller ve bu tip obsesyonların giderilmesi amacıyla sergilenen davranış kalıpları,
• Bir ifadenin, rakamın sesli veya sessiz bir şekilde defalarca tekrarlanması,
• Detaylara ilişkin aşırı hassasiyet gösterilmesi,
• Oyuncak, kalem, defter gibi nesnelerin gruplandırılıp bir düzene göre dizilmeleri,
• Kıyafetlerin her gün belli bir sıra gözetilerek giyilip çıkarılması.

Obsesif Kompulsif Bozukluk Kimlerde Daha Sık Görülür?

Çocuklarla ergenlerde daha az görüldüğü düşünülen OKB aslında her yaştan kişide rastlanabilen bir psikolojik rahatsızlıktır. Yapılan araştırmalar OKB tanısı almış yetişkinlerin 1/3 ile 1/2'sinde OKB belirtilerinin ya çocukluklarında ya da ergenlik dönemlerinde ortaya çıktığını gösteriyor.

Hastalığın erkek çocuklarda görülme olasılığı kızlarda görülme olasılığına göre daha yüksek. Ayrıca genellikle ergenlik dönemi sona erinceye dek kızlara nazaran erkeklerde görülme sıklığı da daha fazla. Erişkinlik dönemindeyse cinsiyet fark etmeksizin her yaştan kişide görülebiliyor. 

Obsesif Kompulsif Bozukluk Neden Olur?

Bu hastalığın sebeplerine dair araştırmalar sürüyor. Yine de kişiyi hastalığa daha yatkın hâle getiren bazı nedenlerden söz etmek mümkün:

• Titizlik ve mükemmeliyetçilik gibi kişisel özellikler,
• Bireyin birinci derece yakınlarında OKB’nin bulunması,
• Kişinin özellikle çocukluk döneminde yaşadığı travmalar,
• Yoğun strese maruz kalma gibi çevresel faktörler,
• Beynin bazal ganglion, limbik sistem, talamus bölgelerinde bozuklukların meydana gelmesi,
• Dopamin ve serotonin gibi nörotransmitter sistemlerde yaşanan bozukluk.

OKB’ye yukarıdaki maddelerden herhangi biri yol açabileceği gibi birden fazla etkenin hastalığa zemin hazırladığı vakalara da rastlanır.

Obsesif Kompulsif Bozukluk Tanısı Nasıl Konur?

Bu hastalığı teşhis etmek için Maudsley obsesif kompulsif bozukluk testinden yararlanılsa da bu test kesin tıbbi sonuçlar vermez. "Obsesif kompulsif bozukluk psikologlar tarafından teşhis edilebilir mi?" derseniz tanıyı sadece klinik psikolog veya psikiyatristlerin koyabileceğini söyleyelim. 

OKB'nin tanısı için uzmanlar Amerikan Psikiyatri Birliğinin(APA) yayımladığı Ruh Hastalıkları Tanı ve İstatistik Kılavuzundan(DSM) yararlanır. Psikolojik hastalıklarla ilgili temel başvuru kaynaklarından biri olan bu kılavuz, APA tarafından sürekli güncellenir.

"Peki, DSM-5 obsesif kompulsif bozukluk tanı kriterleri nelerdir?" diye soracak olursanız soruyu kısaca şu şekilde yanıtlayabiliriz:

• Kişide obsesyonlara, kompulsiyonlara ya da her ikisine birden rastlanması,
• Obsesyon ve kompulsiyonların kişinin gündelik yaşamını sekteye uğratıp sosyal ilişkilerine zarar verecek kadar vakit alması, toplumsal etkinliğini yitirmesine yol açması,
• DSM-5’e göre OKB’ye ilişkin semptomlar başka bir maddenin ya da ilacın kullanımına bağlı oluşan fizyolojik etkilere bağlanmaz,
• Aynı zamanda hastalık başka bir psikolojik bozukluğa ilişkin belirtilerle de sınırlandırılmaz.

Obsesif Kompulsif Bozukluk Nasıl Geçer?

Obsesif kompulsif bozukluk uzun soluklu bir tedavi gerektirir. Bu hastalığın farklı türleri olduğu için OKB tanısı konan hastalara özel tedavi programı uygulanır. Bireylerin iyileşme süresi hastalığın seviyesine ve türüne göre farklılık gösterebilir. Dolayısıyla "Obsesif kompulsif bozukluk nasıl geçer?" sorusuna verilebilecek tek bir yanıt yoktur. Uzmanlar OKB’nin tedavisinde çeşitli yöntemlere başvurabilirler. En yaygın yöntemin psikoterapi ve ilaç tedavisinin bir arada yürütüldüğü tedavi programları olduğu söylenebilir.

• Bilişsel Davranışçı Terapi: OKB’nin tedavisinde uzman, ilaç kullanımını gerekli görmezse yalnızca bilişsel davranışçı terapiye başvurabilir. Hastalığın tedavisinde başarı oranı yüksek olan bu tedavi modelini psikiyatristlerin yanı sıra psikologlar da uygulayabilir. Obsesif kompulsif bozukluk bilişsel davranışçı terapiyle kişinin takıntılı düşüncelerinden kaynaklanan kompulsif davranışlarını farkına varması ve böylece azaltması amaçlanır.
• İlaç Tedavisi: Obsesif kompulsif bozukluk semptomlarının azaltılmasında bilişsel davranışçı terapinin yetersiz kaldığı durumlarda ilaç tedavisine gerek duyulabilir. Hastalara serotonin sistemi üzerinde etkili olan ilaçlar verilerek şiddetli OKB belirtilerinin azaltılması hedeflenir. Tedavinin ilk döneminde baş ağrısı, bulantı, uyku sorunları ve midede huzursuzluk gibi geçici yan etkiler görülebilir. Verilen ilaçların ilk etkilerinin görülmesi için en az iki hafta, gerçekten etkili olup olmadıklarına karar verilebilmesi içinse en az on hafta beklenmesi gerekir. İlaç tedavisinin etkili olduğuna karar verilmesi hâlinde tedavi sürecinin en az iki yıl sürdürülmesi önerilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Obsesif kompulsif bozukluk tedavi edilmezse ne olur?

OKB’nin tedavi edilmemesi hastaların yaşam kalitelerini düşürebilir. Takıntılı düşüncelerden türeyen kaygılar kontrol dışı davranışlara yol açarak kişiyi ve yakın çevresini yıpratabilir. Giderek mücadele edilmesi güçleşen zihinsel ve fiziksel yorgunluklarla karşılaşılabilir.

OKB’li bireylere nasıl destek olabiliriz?

OKB’li bireylere destek olmak için atılabilecek ilk adım; bu rahatsızlığı tanımak, onun bireylerin psikolojisini nasıl etkilediğine dair araştırmalar yapmaktır. Obsesif kompulsif bozukluk hakkında bilgi edinmek OKB’li bireylerin davranışlarını anlamanızı sağlayabilir. Çünkü rahatsızlık nedeniyle damgalanmaktan çekinen kişiler, çevreleri tarafından küçümsenecekleri gibi olumsuz inançlar geliştirebilirler. Bu sebeple semptomların farkında olsalar da hastalıklarını gizli tutarak tedaviyi geciktirebilirler.

Erken teşhisin ve tedavinin hastalığın seyri bakımından önemli olduğu akıldan çıkarılmamalıdır. OKB’li bireylere onları anladığınızı hissettirmek ve tedavi süreçlerini desteklediğinizi göstermek kişilerin tedaviye yönelik yaklaşımlarında fark yaratabilir.

Obsesif kompulsif bozukluk ve anksiyete arasında ilişki var mıdır?

Obsesif kompulsif bozukluk ve anksiyete arasında yakın bir ilişki olduğundan söz edilebilir. Kompulsif davranışların temelinde takıntılı düşüncelerden türeyen kaygılar yatar. Kişi kompulsif davranışlar sergileyerek anksiyetesini azaltmayı amaçlar. 

OKB belirtileri kişiden kişiye farklılık gösterir mi?

Uzmanlar OKB semptomlarının toplumdan topluma ve bireyden bireye farklılık gösterebileceği konusunda hemfikir. Bireyler birbirlerinden farklı obsesyon ve kompulsiyonlara sahip olabilirler. Aynı obsesyon ve kompulsiyonlara sahip olup birbirlerinden farklı belirtiler de gösterebilirler. 

OKB günlük aktiviteleri etkiler mi?

OKB günlük aktiviteleri etkileyebilen ciddi bir rahatsızlıktır. Ancak OKB'nin kişinin gündelik yaşamını nasıl ve ne derece etkilediği hastalığın şiddetiyle ilgilidir. Rahatsızlık ne kadar şiddetliyse kişinin günlük yaşamı o kadar sekteye uğrayabilir.

OKB’nin ilerlememesi için ne tür önlemler alınabilir?

OKB’nin erken teşhis edilmesi hastalığın ilerlemesinin önüne geçilmesi açısından oldukça önemlidir. Ayrıca meditasyon ve mindfullnes gibi zihni rahatlatan aktiviteler de bu rahatsızlığın ilerlememesi için alınabilecek önlemlerdir. Eğer obsesif kompulsif bozukluk belirtilerinden en az birine sahip olduğunuzu düşünüyor ve günün bir saatten daha fazlasını takıntılarınıza yönelik istemsiz davranışlar sergileyerek geçiriyorsanız vakit kaybetmeden uzmana başvurmanızın faydalı olacağını belirtelim.