Kişilik Bozuklukları Belirtileri ve Türleri Nelerdir?

Kişilik bozuklukları bireylerin davranışlarını, duygularını ve düşüncelerini olumsuz yönde etkileyen bir dizi ruhsal rahatsızlıktır. Kişilik bozukluğuna sahip bireylerin doğru destek ve tedaviyi alabilmesi, olası olumsuz sonuçların önüne geçebilmek için oldukça önemlidir. Gelin, "Kişilik bozuklukları nasıl anlaşılır, kişilik bozuklukları tedavi edilebilir mi?" sorularının cevaplarını beraber inceleyelim. 

Kişilik Bozuklukları Nelerdir? 

Genellikle gençlik çağında kendini göstermeye başlayan, cinsiyet ve yaş fark etmeksizin tüm bireylerde görülebilen, kişinin duygu durumunu ve mental sağlığını etkileyen psikolojik rahatsızlıklardır. Bireyin duygularını ve düşüncelerini nasıl yönettiğini, diğer insanlarla olan iletişimini ve ilişkisini olumsuz yönde etkileyen psikolojik durumlardır.

Kişilik Bozuklukları Türleri Nelerdir? 

Kişilik bozuklukları türleri, DSM-5'e göre üç gruba ayrılmıştır. Bunlar:

• A Kümesi Kişilik Bozuklukları (Tuhaf / Eksantrik Küme): Paranoid kişilik bozuklukları, Şizoid kişilik bozuklukları ve Şizotipol kişilik bozuklukları,
• B Kümesi Kişilik Bozuklukları (Dramatik / Değişken Küme): Antisosyal kişilik bozuklukları, Histrionik kişilik bozuklukları ve Narsist kişilik bozuklukları,
• C Kümesi Kişilik Bozuklukları (Kaygılı / Korkulu Küme): Çekingen/Kaçıngan kişilik bozuklukları, Bağımlı kişilik bozuklukları, Obsesif kişilik bozuklukları.

Borderline Kişilik Bozukluğu 

Borderline kişilik bozuklukları, diğer adıyla sınırda kişilik bozukları, bireyin duygu yönetimini ciddi şekilde etkileyen bir mental rahatsızlıktır. Bu mental rahatsızlık kişinin kendisi hakkındaki hislerini ve başkalarıyla olan iletişimini olumsuz yönde etkileyebilir. Borderline kişilik bozukluğuna sahip bireyler, kendilerini terk edilmiş ve boş hissedebilirler. Stresli durumlarla başa çıkmakta zorlanabilir ve paranoya atakları geçirebilirler. Bireylerin borderline kişilik bozukluğu semptomlarını yönetmelerine yardımcı olabilecek tedavi yöntemleri vardır. Borderline kişilik bozukluğu belirti ve semptomları şu şekildedir:

• Yoğun ruh hâli değişimleri yaşanır,
• Kendilerini nasıl gördükleri konusunda belirsizlik hissine sahip olunur,
• İlgi alanları ve değerleri hızla değişir,
• Düşüncesiz ve umarsızca hareket etme eğiliminde olunur,
• Terk edilmeyi engellemek için ilişkiler hızla başlanıp hızla bitirilir,
• Ani ve yoğun öfke patlamaları yaşanır ve kontrol etmekte zorlanılır, 
• Çarpık ve istikrarsız benlik imajına sahiptir, 
• Dürtüsel ve çoğu zaman tehlikeli davranışlar sergilenir,
• Kendini dışardan gözlemlemek ve gerçek dışılık gibi ayrışma duyguları yaşanır, 
• Kronik boşluk hissi oluşur,
• Kendinden kopmuş hissedilir,
• Tekrarlayan intihar davranışları veya tehdit edildiği düşünceleri belirir,
• Birkaç saatten birkaç güne kadar süren yoğun ve son derece değişken duygu durumları yaşanır,
• Olaylara aşırı uçlardan bakılır,
• İnsanlara karşı olan hislerde aşırı değişkenlik yaşanır,
• Yakın çevreyle ilişkiler yoğun ve istikrarsız bir hâl alır.

Narsist Kişilik Bozukluğu 

Narsist kişilik bozukluğuna sahip bireyler, kendilerinin diğerler insanlardan daha önemli olduğunu düşünürler. Bu bireyler, hak ettiklerine inandıkları iltifatları alamadıklarında veya onlara karşı hayranlık gösterilmediğinde hayal kırıklığına uğrayarak mutsuz olabilirler. İlişkilerini tatmin edici bulmayabilirler. Kadınlardan daha çok erkeklerde gözlenen bu rahatsızlık, aynı zamanda çocuklarda görülebilen kişilik bozuklukları arasında da yer alır. Çevrelerindeki insanlar ise bu bireylerle aynı ortama girmekten kaçınma eğilimi gösterebilirler. Bu rahatsızlığa ait semptomlar şu şekildedir:

• Başarı ve yetenekleri olduğundan büyük göstermek,
• Kendini normalden fazla önemsemek,
• Sürekli hayranlık duyulmak ve özel muamele isteği,
• Ayrıcalıklı olduğunu düşünmek,
• Başarısız olsalar dahi üstün olarak tanınmayı beklemek,
• Duygu ve davranışlarını yönetmede zorluk yaşamak.

Çoklu Kişilik Bozuklukları

Çoklu kişilik bozukluğu, diğer adıyla disosyatif kişilik bozukluğu (DID), birçok sebeple oluşabilecek psikolojik bir durumdur. Bölünmüş kişilik bozukluğu olarak da bilenen bu rahatsızlık, genellikle erken çocukluk döneminde yaşanan travmalarla (tekrarlayan aşırı fiziksel veya cinsel istismar) ortaya çıkar. Travmatik ve acı verici olaylara karşı bir savunma mekanizması olarak ortaya çıktığı düşünülür. Bu bireyler kişilik değişimleri sırasında şu durumları yaşabilirler:

• Amnezi,
• Benlik kaybı,
• Derealizasyon,
• Kim olduğuna dair kafa karışıklığı ve kimlik karmaşası,
• Zaman, mekân ve durum algısında bozulmalar yaşamak.

Histrionik Kişilik Bozuklukları 

Histrionik kişilik bozukluğu, kronik ve kalıcı bir psikolojik rahatsızlıktır. Tutarlı bir ilgi çekme davranışı modeli ve abartılı bir duygu gösterimiyle karakterize edilir. Bu rahatsızlığa sahip bireyler dramatik ve kışkırtıcı davranışlarla ilgiyi üzerlerine çekmeye çalışabilirler. Çevrelerinden kolayca etkilenebilir, onaylanmaya ihtiyaç duyabilir ve eleştiriye karşı hassas olabilirler. Bu psikolojik rahatsızlık, geç ergenlik veya erken yetişkinlik döneminde ortaya çıkar. Bireyler genellikle narsist, rahatına düşkün ve çapkın gibi niteliklere sahip olabilirler. İlgi odağı olmadıkları müddetçe kendilerini değersiz hissetme eğiliminde olabilirler. Bu psikolojik rahatsızlığa dair semptomlar şu şekildedir:

• İlgi odağı olmadığında rahatsızlık duymak ve takdir edilmediği izlenimine kapılıp depresyona girdiğini düşünmek,
• Baştan çıkarıcı ve cinsel açıdan kışkırtıcı davranışlar sergilemek,
• Dış görünüşle aşırı ilgili olmak,
• Başkalarından kolayca etkilenebilmek,
• Kolay sıkılmak ve sürekli hüsrana uğramak,
• İlişki sürdürmekte güçlük çekmek,
• Belirsiz ve ayrıntı vermeden konuşmak,
• Sığ ve hızlı değişen duygulara sahip olmak, 
• Başkalarıyla olan ilişkilerde sahte veya yüzeysel görünmek,
• Sürekli ilgi istemek,
• Çevrelerini toplum içinde utandırabilecek kadar dramatik ve duygusal davranmak.

Paranoid Kişilik Bozuklukları

Paranoid kişilik bozukluğu, kişinin çevresine karşı güvensizlik ve şüphe duymasıyla karakterize edilen bir psikolojik rahatsızlıktır. Bu bireyler, geçerli herhangi bir nedenleri olmasa dahi çevrelerine karşı sürekli şüpheli ve paranoyak bir yaklaşım sergileyebilirler. Sürekli tetikte olan bu kişiler, herkesin onları küçük düşürmek istediklerini, tehdit ettiklerini ve onlara zarar vermeye çalıştıklarını düşünebilirler. Bu durum kişinin hayat kalitesini olumsuz yönde etkileyebilir ve sağlıklı ilişkiler kurmasına engel olabilir. Paranoid kişilik bozukluğu, genellikle erken yetişkinlik döneminde ortaya çıkmaya başlar. Bu psikolojik rahatsızlığın kadınlara oranla erkekleri daha fazla etkilediği görülür. Bu psikolojik rahatsızlığa dair semptomlar şu şekildedir:

• Bireyler başkalarına güvenmezler, çevresindeki insanların sadakatlerinden ve güvenilirliklerinden şüphe duyarlar,
• Kin tutar ve affetmezler,
• Eleştirileri kaldıramazlar ve redderler,
• Zarar görmekten korkarlar,
• Başka kişilerle çalışmakta zorlanırlar,
• Söylenen sözlerden kötü ve gizli anlamlar çıkarırlar,
• Saldırgan, düşmanca ve tartışmacı tavır takınabilirler,
• Genellikle öfkeyle tepki gösterirler ve misilleme yapmakta gecikmezler,
• İnsanların kendileri hakkında kötü konuştuklarını düşünürler,
• Herkes tarafından zulme uğradıklarını hissederler. 

Kişilik Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?  

Kişilik bozukluklarında belirtiler kişilik bozukluğunun türüne ve şiddetine göre değişiklik gösterebilir. Bu belirtiler stres faktöründen de etkilenebilir. Kişilik bozukluklarının ortak özellikleri şu şekildedir:

• Duyguları yönetmek ve kontrol etmekte güçlük çekmek,
• Kimlik ve benlik konusunda belirsizlik yaşamak,
• Empati yapma konusunda eksiklik,
• Mükemmeliyetçi olmak ve kontrol isteği,
• İnsanlarla bağlantı kurmakta güçlük çekme,
• Davranış ve dürtüleri kontrol etmekte güçlük çekmek,
• Hayatla ve zor duygularla başa çıkmakta zorlanmak,
• Yerinde durmakta zorlanmak,
• Saldırgan ve düşmanca tavırlar göstermek.

Kişilik Bozuklukları Nedenleri Nelerdir? 

Kişilik bozuklukları sebepleri kesin olarak bilinmemekle birlikte genel olarak birden fazla faktörün bir araya gelmesi sonucunda ortaya çıkar. Kişilik bozuklukları genetik, çevresel, biyolojik, bireysel, kültürel ve sosyal faktörler gibi çeşitli faktörlerin bir araya gelmesi durumunda ortaya çıkabilir. Bu faktörler kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Kişilik bozukluklarının nedenlerinden bazıları şu şekilde sıralanabilir:

• Çocukluk döneminde yaşanan istismar veya şiddet gibi travmalar,
• Ergenlik çağlarında yaşanan zorbalık gibi kötü durumlar,
• Sosyal hayattan izole bir yaşam,
• Kötü bağımlılıklar,
• Duygusal travmalar,
• Psikolojiyi etkileyen nörokimyasal faktörler,
• Toplumsal, sosyoekonomik veya ailevi baskı.

Kişilik Bozuklukları Nasıl Teşhis Edilir? 

Kişilik bozuklukları tanısı, ruh sağlığı uzmanları tarafından konur. Bu kişiler belirli değerlendirme yöntemlerini kullanarak hastalığı teşhis edebilirler. Hastalığın teşhisinde kullanılan yaygın yöntemler şu şekildedir: 

• Yüz yüze görüşme ve klinik değerlendirme,
• Nöropsikolojik testler ve anketler,
• Gözlem,
• Kişinin mental sağlığını etkileyen olay ve olayların keşfi,
• Duygusal tepkilerin değerlendirilmesi,
• Psikiyatrik ve psikolojik geçmişi inceleme,
• Tıbbi ve psikolojik değerlendirme.

Kişilik Bozuklukları Tedavi Yöntemleri 

Kişilik bozuklukları tedavisi en zor psikolojik rahatsızlıklardandır. Çünkü bu bireyler genellikle anormal düşünce ve davranışlara sahip olabilirler. Durumlarını inkâr etme eğiliminde olabileceklerinden bu rahatsızlıkların tedavisi uzun zaman alabilir. Tedavi programları, psikoterapiler ve gerekli durumlarda ilaç müdahaleleri kişilik bozukları tedavisinde kullanılan yöntemlerdir. Psikoterapi, ruhsal rahatsızlıkları tedavi etmenin en etkili yoludur. Psikoterapi, diğer adıyla konuşma terapisi bireylere durumları, düşünceleri, duyguları, ruh hâlleri ve davranışları konusunda farkındalık sağlayarak onları tedavi etmeye yarar. Kişilik bozukluklarında kullanılabilen çeşitli psikoterapi yöntemleri bulunur. Bunlar şu şekilde örneklendirilebilir:

• Bilişsel davranışçı terapi,
• Diyalektik davranışçı terapi,
• Kişilerarası terapi,
• Aile terapisi.

Psikolojik Destek 

Kişilik bozuklukları tedavi olmadan kendiliğinden geçebilen rahatsızlıklar değildir. Bu sebeple psikolojik destek almak önemli olabilir. Psikoloji bilimiyle ilgilenenler, bu rahatsızlıklar için yeni yaklaşımlar arayarak hastalıkların tedavisini kolaylaştırmayı hedefler.

Sosyal Destek

Kişilik bozukluğuna sahip bireylerin tedavi sırasında aile ve sosyal çevrelerinden destek görmeleri önemli olabilir. Çevrenin süreç boyunca bireylere karşı destekleyici olması, tedavi için bir etkendir. Bu bireylere karşı empati kurmak, onlarla iletişim hâlinde olmak ve onlara anlayış göstermek bireylerin tedavisine destek sağlayabilir.

İlaç Tedavisi

Kişilik bozukluklarını tamamen iyileştirmek için onaylanmış bir ilaç bulunmasa da depresyon ve anksiyete gibi durumları hafifletmek amacıyla kullanılan ilaçlar vardır. Bunların doktor gibi alanında yetkili kişilerin kontrolünde kullanılması faydalı olabilir.

Yaşam Tarzı Değişiklikleri 

Stres, kişilik bozukluğu durumlarında bir etken olabilir. Bu sebeple kişilik bozukluğuna sahip bireylerin stresten uzak durmaları ve sağlıklı bir yaşam tarzına sahip olmaları genel sağlık durumunun iyiliği için önemli olabilir. Bu rahatsızlıklara sahip kişilerin iyi oluşlarına yardımcı birkaç değişiklik şu şekildedir:

• Düzenli egzersiz,
• Yeterli uyku,
• Dengeli ve sağlıklı beslenmek,
• Zararlı maddelerden uzak durmak.

Sıkça Sorulan Sorular

Kişilik bozukluğu olan bireylerin ailelerine öneriler nelerdir? 

Kişilik bozukluğu tanısına sahip bir bireyle tanışıklık varsa, bu durumlar sağlanabilir:

• Sabırlı olmak,
• Şefkatli ve sakin bir ses tonuyla konuşmak,
• Yargılamadan yaklaşmak, 
• Sınırlar ve beklentiler konusunda net olmak,
• İleriye dönük planlar yapmak,
• Onları tetikleyen şeyin ne olduğunu öğrenmek,
• Rahatsızlık hakkında bilgil edinerek hastalığı tanımak,
• Bu bireyleri damgalamamak,
• Gereken tedaviyi ve desteği almaları için yardımcı olmak.

Kişilik bozukluğu olan bireylerin iş hayatı nasıl etkilenir?

Mevcut çalışmalar kişilik bozukluklarının günlük hayatı etkilediği gibi iş hayatında da bazı sıkıntılara yol açabileceğini gösterir.

Kişilik bozukluğu olan bireylerin sosyal ilişkileri nasıl etkilenir?

Kişilik bozuklukları, bireylerin sosyal ilişkilerini zedeleyebilecek bazı durumlar yaratabilir.

Kişilik bozuklukları hangi yaşlarda ortaya çıkar? 

Kişilik bozuklukları belirtileri ilk çocukluk, ergenlik ve erken erişkinler dönemlerinde ortaya çıkar.

Kişilik bozukluklarının tedavi edilmemesi durumunda ne olur?

Kişilik bozuklukları tedavi edilmediğinde bu durum bireyin hayat kalitesini etkileyebilir. Bireyler ilerleyen zamanlarda şiddete meyilli olabilir, zararlı alışkanlıklar edinebilir, kendisine ve çevresine zarar verme eğilimi gösterebilir.

Cinsel kimlik bozukluğu nedir?

Cinsel kimlik bozukluğu, diğer adıyla cinsiyet disforisi, bireyin kendini tanımladığı cinsiyetile biyolojik cinsiyetinin birbiriyle örtüşmemesinden kaynaklanan stresli rahatsızlık durumudur.