Hipertansiyon (Yüksek Tansiyon) Nedir, Belirtileri Nelerdir?

Değişen dünyaya ayak uyduran modern yaşam tarzı bazı sağlıksız alışkanlıkları da beraberinde getirdi. Hazır gıdaların tüketimindeki artış ve hareketsiz yaşam tarzı bireylerin kan basıncının yükselmesine zemin hazırlayan faktörler hâline geldi. Ayrıca çeşitli uyaranların yol açtığı stres seviyesindeki artış nedeniyle toplumda hipertansiyon görülme sıklığı arttı. Gelin; "Hipertansiyon ne demek?", "Yüksek tansiyona ne iyi gelir?" ve "Hipertansiyon neden olur?" gibi soruları birlikte yanıtlandıralım.

Hipertansiyon (Yüksek Tansiyon) Nedir?

Hipertansiyon diğer adıyla yüksek tansiyon kan basıncının sürekli yüksek seyretmesidir. Kalpten vücuda yayılan damarlara (arterlere) kan tarafından uygulan güç, kan basıncı olarak ifade edilir. Kanın vücuda doğru dağıtılması için bu güce ihtiyaç duyulur. Kan basıncı gün içindeki aktivitelere bağlı olarak değişebilir fakat ortalama belirli bir aralıkta seyreder.

Kan basıncı okuması iki ölçüm sayısıyla gösterilir. Bunlardan ilki, sistolik basınçtır. Büyük tansiyon olarak da bilinir ve kalp atımı esnasındaki maksimum basıncı gösterir. İkinci sayıysa diyastolik basınçtır. Küçük tansiyon olarak da adlandırılır ve kalp iki atım arasında dinlenirken yapılan minimum basıncı ifade eder. Yani kalbin kan pompalamadığı anda damarlarda oluşan basınçtır. Bu ölçümlerin birimi milimetre civadır ve kısaca mmHg olarak gösterilir.

Yetişkinler için kan basıncı ölçümlerini kategorize etmek gerekirse sağlıklı bir insanda olması gereken ideal kan basıncı 120/80 mmHg'den düşük olmasıdır. Hipertansiyon evrelerinden önceki aşama yüksek tansiyon olarak değerlendirilir. Bu durumda büyük tansiyon 120-129 mmHg arasında seyrederken küçük tansiyon 80 mmHg'den küçük olur. Yüksek tansiyon değerlerinde bu sayılar normale nazaran yüksektir.

"Hipertansiyon nedir?" sorusunu cevapladıktan sonra türlerine de kısaca değinelim. Hipertansiyon çeşitleri kendi arasında ikiye ayrılır. Bunlar:

• 1. evre hipertansiyon aralığında büyük tansiyon 130-139 mmHg, küçük tansiyon 80-89 mmHg'dir.
• 2. evre hipertansiyondaysa büyük tansiyon değeri 140 mmHg'den veya küçük tansiyon 90 mmHg'den yüksektir.

Hipertansif krizse neredeyse son evredir. Büyük tansiyon 180 mmHg'den, küçük tansiyonsa 120 mmHg'den yüksektir. Bu durum acil tıbbi müdahale gerektirir ve kısa sürede tedavi edilmediği takdirde hayati risk taşır.

Hipertansiyon (Yüksek Tansiyon) Belirtileri Nelerdir?

Hipertansiyon herhangi bir belirti göstermeksizin sessizce ilerleyebilen ciddi bir rahatsızlıktır. Dünya Sağlık Örgütü Mart 2023 verilerine göre hipertansiyonu olan yetişkinlerin %46'sının durumun farkında olmadığını söylüyor. Bu nedenle kişiler yüksek tansiyon belirtilerini gündelik hayatta fark edemeyebilir. Ancak belirtiler olmasa dahi yüksek kan basıncı damarları ve organları hasara uğratabilir.

Pek çok semptoma neden olduğu için "Yüksek tansiyon baş ağrısı, bacak ağrısı yapar mı?" gibi soruların cevapları merak edilebilir. Hipertansiyon baş ağrısına yol açabilen bir rahatsızlıktır. Ayrıca eğer bacak damarlarında sertliğe yol açarsa bacaklarda kramp, ağrı ve uyuşma görülebilir.

"Yüksek tansiyon nasıl anlaşılır?" derseniz şu semptomları da dikkate alabilirsiniz: 

• Göğüste sıkışma şeklinde kendini gösterebilen ağrı,
• Baş dönmesi,
• Nefes almada zorluk,
• Mide bulantısı veya mide ağrısı,
• Kusma,
• Bulanık görme,
• Anksiyete ve kafa karışıklığı,
• Kulaklarda çınlama,
• Kalp ritminde bozukluk,
• Bacaklarda ödeme bağlı ağrı ve şişlik.

Bahsi geçen bulgulara ek olarak yüksek tansiyon burun kanaması da yapabilir. Kendinizde veya sevdiklerinizde bu belirtileri fark ederseniz en yakın sağlık kuruluşuna giderek gerekli tetkikleri yaptırmanızı öneririz.

Ani Yüksek Tansiyon Belirtileri

Kişide herhangi bir yüksek tansiyon rahatsızlığı olmasa bile gün içinde çeşitli sebeplerden ötürü tansiyon aniden yükselebilir. Ani yükselen tansiyon genellikle baş ağrısı, nefes darlığı ve kalp çarpıntısı gibi semptomlarla kendini gösterir. Eğer belirtiler kısa sürede geçmezse tıbbi müdahale gerekebilir.

Strese Bağlı Yüksek Tansiyon Belirtileri

Stres durumunda vücutta adrenalin ve kortizol gibi çeşitli hormonlar salgılanır. Bu hormonlar kan damarlarını daraltabilir ve kalbin hızlı atmasına sebep olabilir. Daralan damarlardaki kan yüksek basınca dolayısıyla kısa süreli de olsa hipertansiyon değerlerinin yükselmesine yol açabilir. Ancak stres uzun süreli hipertansiyon nedeni olarak tek başına değerlendirilmez. Genellikle stresle bağdaştırılan yüksek tansiyon belirtileri arasında yüzde kızarıklık, terleme ve uyku problemleri yer alır.

Çocuklarda Yüksek Tansiyon Belirtileri

Toplum genelinde yüksek tansiyonun çocukları etkileyen bir durum olmadığı gibi  pek çok varsayım mevcut. Bu sebeple hipertansiyon riski ebeveynler tarafından göz ardı edilebilir. Çocuklarda yüksek tansiyon belirtileri arasında yetişkinlerde görülen kusma, nefes darlığı ve göğüs ağrısı gibi semptomlara ek olarak nöbet geçirme de gözlenebilir.

Eğer erken doğum, konjenital kalp hastalığı, böbrek sorunları veya düşük doğum ağırlığı gibi çocuklarda hipertansiyon riski oluşturan durumlar söz konusuysa doğumdan sonra çocuğunuzun kan basıncı kontrollerini yaptırmalısınız. Böyle riskler olmasa bile tedbir için 3 yaşından itibaren çocuğunuzun kan basıncını düzenli olarak kontrol ettirebilirsiniz.

Genç Yaşta Yüksek Tansiyon Belirtileri

Çocuklukta farkına varılmayan ve tedavi edilmeyen yüksek tansiyon genç yaşta ortaya çıkabilir. Ergenlik dâhil genç yaşta kişilerde ortaya çıkan hipertansiyon belirtileri yetişkinlik döneminde rastlanan belirtilerle ortaklık gösterir.

Hipertansiyon (Yüksek Tansiyon) Kimlerde Daha Sık Görülür?

Hipertansiyon risk faktörlerini taşıyan kişilerde yüksek tansiyon görülme olasılığı daha fazladır. Bu risk grubunu oluşturan kişilerden bazıları;

• Aile öyküsünde hipertansiyon olan ve genetik yatkınlığı bulunan kişiler,
• Özellikle 65 yaş ve üzeri bireyler,
• Obezite gibi aşırı kilo problemi yaşayanlar,
• Alkol ve sigara gibi sağlıksız alışkanlıkları olan kişiler,
• Hareketsiz yaşamı nedeniyle düşük seviyede fiziksel aktivitede bulunanlar,
• Diyabet veya böbrek hastalığı gibi metabolik rahatsızlıklara sahip bireyler,
• Çok tuzlu beslenen ve günlük sodyum ihtiyacından fazlasını tüketen kişilerdir.

Hipertansiyon (Yüksek Tansiyon) Neden Olur?

Yüksek tansiyonun sebepleri yazımızın başında değindiğimiz gibi çoğu zaman sağlıksız yaşam tarzından kaynaklanır. Bunun yanında sıralanabilecek birçok tıbbi sebep de mevcuttur. Yapılan araştırmalara göre yaklaşık on hipertansiyon hastasının birinde yüksek tansiyonun ana nedeni sağlık problemleri veya kullanılan belirli ilaçlardır.

Dolayısıyla "Yüksek tansiyon neden olur?" sorusuna verilebilecek cevaplar bazı sağlık sorunlarını da içine alabilir. Bu sağlık sorunlarına;

• Glomerülonefrit gibi uzun süreli böbrek enfeksiyonları ve çeşitli böbrek hastalıkları,
• Şeker hastalığı,
• Uyku apnesi,
• Tiroid bezinin az veya çok çalışması, Cushing sendromu, hiperaldosteronizm gibi hormon problemleri,
• Skleroderma ve lupus gibi otoimmün hastalıklar,
• Antidepresan ve soğuk algınlığı ilaçları gibi bazı ilaçların yan etkisi örnek verilebilir.

Hipertansiyon Hangi Hastalıklara Yol Açabilir?

Tedavi edilmediği veya kontrol altına alınmadığı için düşmeyen yüksek tansiyon zamanla vücutta kalıcı hasara hatta hayati sorunlara sebep olabilir. En çok risk teşkil eden komplikasyonlar arasında kalp krizi, organ iflası ve anevrizma yer alır.

Bunların dışında yüksek tansiyonun zararlarından bazıları şunlardır:

• Yüksek tansiyon arterlerin esnekliğini azaltarak damar yapısına zarar verebilir. Bu durum da çeşitli kalp rahatsızlıklarına zemin hazırlayabilir. Göğüs ağrısı, kalp yetmezliği, koroner veya periferik arter hastalığı, vasküler demans en çok bilinen rahatsızlıklardandır.
• Beyne giden damarlarda meydana gelen sorunlar beynin yeterli kan ve oksijen alamamasına sebep olur. Oksijen ve besinden yoksun kalan beyin hücreleri ölür, bu da felce yol açar. Ayrıca hipertansiyon, bunama gibi bazı bilişsel fonksiyon bozukluklarıyla da ilişkilidir.
• Böbrekleri besleyen damarlarda basıncın yüksek olması böbrek dokusuna zarar verebilir. Onarılamayan hasar zamanla böbreklerin çalışmasını olumsuz etkileyebilir. Bu durum böbrek yetmezliği gibi çeşitli komplikasyonlara yol açabilir.
• Retina gözün arka kısmında bulunan tabakadır ve göze gelen sinyalleri beyne gönderir. Hipertansiyon retinada bulunan kan damarlarına zarar vererek görme problemlerine yol açabilir.

Hipertansiyon Tanısı Nasıl Konur?

Tek bir tansiyon ölçümüyle hipertansiyon tanısı koymak mümkün değildir. Doktorunuz ikiden fazla ölçümde benzer sonuçları elde ederse olası hipertansiyon nedenlerini belirlemek için başka tetkikler isteyebilir. Bu tetkikler fiziki muayene, holterle tüm günü kapsayan kan basıncı izlenimi, günlük tansiyon raporlanması, elektrokardiyogram, ekokardiyografi ve laboratuvar testlerini içerebilir. Hipertansiyon tanı kriterlerinden en önemlisi ortalama kan basıncının sürekli 120/80 mmHg’den yüksek seyrettiğinin kesinleşmesidir. 

Sonuçların sağlıklı çıkması için ölçümlerden önce ve ölçüm sırasında dinlenir konumda olmak, çay veya kahve gibi kafeinli içecekleri tüketmemek ve kalbi zorlayacak aktivitelerden uzak durmak gerekir. Doğru tanı hipertansiyon derecesini belirlemek ve etkili tedavi planı uygulamak için önemlidir.

Hipertansiyon (Yüksek Tansiyon) Nasıl Geçer?

Yüksek tansiyon yaşam alışkanlıklarını düzene sokarak ve ilaç kullanarak kontrol altına alınabilen bir hastalıktır. Uzman hekim uygun gördüğü ilaçları reçete ederek tedaviyi başlatır. Her hastada rahatsızlığın seyri farklı olacağı için doktor gözetimi mühimdir. Bu nedenle "Yüksek tansiyon nasıl düşürülür?" sorusunun tek bir cevabı yoktur. Tedavi metotlarının hepsinde yüksek tansiyonu normal seviyeye düşürmek amaçlanır. 

Daha önce de belirttiğimiz gibi bazı durumlarda yüksek tansiyon farklı durumlardan kaynaklanabilir. Örneğin gebelik gibi geçici bir etmen yüksek tansiyona sebep olabilir. Böyle durumlarda genellikle doğum sonrası, yüksek tansiyon sorunu ortadan kalkar.

"Hipertansiyona ne iyi gelir?" sorusuna verilebilecek cevaplardan bazıları şunlardır:

İlaç Tedavisi

"Hipertansiyon nasıl geçer?" sorusuna verilebilecek en etkili cevaplardan biri ilaç tedavisidir. Doktor gözetiminde kullanılması gereken ve farklı çalışma prensiplerine sahip pek çok tansiyon ilacı mevcuttur. Kimileri kan damarlarını genişleterek kimileri vücuttaki fazla sıvı miktarını düşürerek yüksek kan basıncını dengeler. Kişinin durumuna yönelik reçete edilen ilaçlar doktorun önerdiği doz ve miktarda kullanılmalıdır. İlaçlar keyfi olarak yarıda bırakılmamalı, olası yan etki gözlemlendiğinde vakit kaybetmeden doktora haber verilmelidir.

Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Yaşam tarzı değişiklikleri de ilaçların yanında tedavi sürecini destekleyen önemli bir unsurdur. Günlük rutinlerinizde yapacağınız bazı değişiklikler yüksek tansiyonla mücadelede size destek olur. Bu süreçte "Yüksek tansiyonu düşürmek için ne yapmalı?" derseniz yaşamınıza dâhil edebileceğiniz bazı seçenekler şunlardır:

• İdeal kilonuzu korumaya çalışabilirsiniz,
• Sigara ve alkol gibi vücuda zararlı alışkanlıklarınızı bırakabilir veya bu alışkanlıkların tüketimini minimuma indirebilirsiniz,
• Gün içinde yaşadığınız stresi yönetmeyi öğrenebilirsiniz,
• Kafein tüketiminizi sınırlandırabilirsiniz,
• Evde tansiyonunuzu düzenli olarak takip edebilir, düzensizlik söz konusu olduğunda vakit kaybetmeden doktorunuza danışabilirsiniz,
• Ailenizle ve arkadaşlarınızla vakit geçirerek sosyal faaliyetlerinize devam edebilirsiniz,
• Düzenli ve kaliteli gece uykusuna önem gösterebilirsiniz,
• Fiziksel açıdan aktif bir hayata geçebilirsiniz.

Hipertansiyon Diyeti

Yüksek tansiyonla mücadele için hayat tarzınızda değişime gitmeniz gerektiğini vurguladık. Peki, yüksek tansiyonunuz varken nasıl beslenmelisiniz?

İngilizcede Dietary Approaches to Stop Hypertension (DASH) olarak adlandırılan, Türkçeye Hipertansiyonu Durdurmak İçin Beslenme Yaklaşımları (HDBY) olarak geçen bir diyet planını uygulayabilirsiniz. Bu diyette temel amaç kişinin potasyum, lif, protein açısından zengin ve glisemik endeksi düşük besinler tüketmesidir. Bu besinlere;

• Çiğ ve pişmiş tüketilebilen sebzeler,
• Çeşitli meyveler,
• Tam tahıllar,
• Tavuk, balık, hindi gibi gıdalar,
• Yağlı tohumlar,
• Yumurta, süt, yoğurt gibi hayvansal ürünler örnek verilebilir.

Bu noktada "Yüksek tansiyon hastaları ne yememeli?" sorusu da merak edilir. Kanda yüksek basıncı tetikleyen özellikle tuz ve rafine şeker tüketimi diyet süresince kısıtlanır. Paketli gıdalar, çeşitli işlenmiş besinler ve hazır ürünlerden uzak durmanız önerilir.

Bahsi geçen tedavi yöntemleri tansiyonu normal seviyede tutmaya yardım edebilir ancak tedavi yarıda bırakılırsa veya eski alışkanlıklara dönülürse kan basıncı tekrar yükselebilir. Dolayısıyla yaşam boyu sürecek sağlıklı alışkanlıklar edinmek ve doktorun belirttiği şekilde ilaç kullanımına devam etmek yüksek tansiyon tedavisi için dikkat edilmesi gereken noktalardır.

Sıkça Sorulan Sorular

Tansiyon yüksekliği yaşamamak için ne tür egzersizler yapılabilir?

Haftada en az 150 dakika orta şiddette fiziksel aktivite yapmayı hedeflemeyi deneyin. Yürüme, koşma, dans etme, yüzme, bisiklet sürme gibi aerobik egzersizler kardiyovasküler sağlığı güçlendirerek tansiyonu düşürebilir. Bunun yanında haftanın bazı günleri güç geliştiren ağırlık kaldırma, şınav ve mekik gibi kas egzersizlerinden de faydalanabilirsiniz. Aynı zamanda stres yönetiminde etkisi kanıtlanan yoga, tai chi, meditasyon, masaj gibi faaliyetleri de hayatınıza dâhil edebilirsiniz. Yüksek tansiyon egzersizlerine başlamadan önce bir uzmana danışabilir, mevcut sağlık durumunuza ve bedeninize uygun egzersiz programına başlayabilirsiniz.

Gebelikte hipertansiyon anne ve bebeğe risk oluşturur mu?

Hamilelikte yüksek tansiyon kontrol edilmediği zaman hem anne hem bebek için bazı riskler ortaya çıkar. Bunlar; anne için gebelik zehirlenmesi (preeklampsi), eklampsi, felç ve plasentanın rahim duvarından ayrılması olarak örneklendirebilir.

Hamilelikte yüksek tansiyon belirtilerinden en kritiği idrarda protein seviyesinin yükselmesidir. Bu durum anne ve bebek için ciddi bir tehlike arz eden gebelik zehirlenmesine işaret edebilir. Preeklampsi, hamileliğin 20. haftasından sonra gözlemlenir ve acil müdahale gerektirir. Gebeliğin ilerleyen döneminde bulantı ve baş dönmesi şikâyetleri oluşursa "Yüksek tansiyon mide bulantısı yapar mı?" veya "Yüksek tansiyon baş dönmesi yapar mı?" diye meraklanabilirsiniz. Preeklampsi kimi anne adaylarında bulantıya ve baş dönmesine yol açabilir. 

Bebek içinse erken doğum ve düşük doğum ağırlığı gibi tehlikeler, riskli durumlar arasında sayılabilir. Hâlihazırda kronik hipertansiyondan muzdaripseniz bu durum hamilelikte yüksek tansiyona neden olabilir. Ancak bu durumun önlenebilir olduğunu ve tedavi altına alınabileceğini söyleyelim. 

Yüksek tansiyonu olan biri ne sıklıkla doktora gitmelidir?

Hipertansiyon her hastada farklı seviyede olabileceği için doktorunuzun önerildiği sıklıkta kontrol randevusuna gitmelisiniz. Yaşınız, sağlık geçmişiniz, aile öykünüz gibi durumlar kontrol süresini belirlemede önemli rol oynar. Genellikle bu süre ilaç kullanıyorsanız ilaç bitimine yakın, kullanmıyorsanız ayda veya yılda düzenli aralıklar şeklinde belirlenir. Rutin kontroller kan basıncınızı takip etmek ve uygulanan tedavi planını gözden geçirmek için önemlidir. Bu süreçte doktorunuz sizden evde düzenli kan basıncı ölçümü isteyebilir. Böyle bir durumda ev tipi tansiyon ölçüm cihazı edinerek kan basıncınızı düzenli olarak takip etmeli ve elde ettiğiniz verileri kontrol randevusunda doktorunuzla paylaşmalısınız.

Yüksek tansiyona limon iyi gelir mi?

Limon, suyunda bulunan antihipertansif bileşenler sayesinde tansiyon düşürücü bir etki gösterebilir. Ayrıca içeriğinde bulunan potasyum da kan basıncını dengelemeye yardımcı olabilir. Ancak limon hipertansiyon tedavisinde tek başına bir çözüm değildir. Fazla limon tüketimi asidik yapısı nedeniyle mide duvarınıza zarar verebilir. Bu sebeple kararında limon tüketimine dikkat etmeniz ve eğer reçete edilen hipertansiyon ilacınız varsa doktor tavsiyesi olmadan limonu tedavi yöntemi olarak kullanmamanız gerektiğinin altını çizelim.

Tansiyon yüksekken uyumak zararlı mı?

Yüksek tansiyonla uyumak genellikle zararlı değildir ancak kişisel bazı istisnalar olabilir. Hipertansiyon hastalarının doğru pozisyonda ve uygun ortamda uyuması önemlidir. Çünkü tansiyonu kontrol altına alırken yeterli uyku vücudun ihtiyaç duyduğu bir eylemdir. Bu noktada "Yüksek tansiyon uyku yapar mı?" sorusu akıllara gelebilir. Aksine hipertansiyon uyku apnesi olan bireylerde apneyi tetikleyebilir. Bu da kişinin gece kaliteli uyku uyumasını engelleyerek gün içinde uykusuzluk yaşamasına sebep olabilir.