Yas Süreci Aşamaları Nelerdir?

Pek çok insan hayatının belli dönemlerinde kayıplar yaşayarak bir yas sürecine girebilir. Yas süreci, kaybın gerçekleşmesinden kabullenilmesine kadar geçen zamanı kapsar ve kişilerin yaşadığı kayıplara verdiği tepkilere göre farklı türlere ayrılabilir. Bu zamanı doğal bir şekilde geçirebilmek için öncelikle yas süreci evreleri ve yasın türlerini anlamak gerekebilir. 

Yas Süreci Nedir? Türleri Nelerdir?

Yas süreci, bireylerin yaşadıkları bir kayıp sonrasında ortaya çıkan fiziksel ve psikolojik etkileri olan bir dönemdir. Bu süreç genel olarak ölümle ilişkilendirilse de diğer pek çok kayıp da yasa neden olabilir. Sevilen birinden ayrılmak, iş değişikliği veya sağlık problemleri gibi nedenler dolayısıyla da bireyler yas tutabilir. Psikolojide yas süreci, kişiden kişiye farklılık gösteren bir adaptasyon dönemidir ve bireylerin bu duruma verdikleri tepkilere göre değişiklik gösterebilir. Yas türleri genellikle 3 ana başlıktan oluşur. 

Akut Yas

Akut yas kişilerin kayıp yaşadıktan sonra deneyimledikleri, doğal gelişen bir süreçtir. Bu durum genellikle sevilen bir kişinin ölümünden hemen sonra ortaya çıkar. Akut yas her bireyde görülebilir, bireylere göre belirtilerde ve tepkilerde değişiklik gözlemlenebilir.

Travmatik Yas

Travmatik yas süreci, genellikle sevilen bir kişinin ani ölümü dolayısıyla yaşanan bir durumdur. Örneğin beklenmedik şekilde oluşan kaza, cinayet, afet gibi travmatik olaylar sonucunda yaşanan kayıplarda yas süreci bireylerin psikolojilerini ciddi anlamda etkileyebilir.

Karmaşık Yas

Karmaşık yas, akut yas sürecinden daha uzun süren bir biçimdir. Bir kaybın ardından yaşanan süreç ortalama altı aydan daha uzun sürüyorsa karmaşık yas olarak adlandırılabilir. Yas sürecindeki kişi günlük aktivitelerine devam etmekte zorlanabilir, sosyal hayatından giderek uzaklaşabilir ve bu durum zamanla komplike bir hâl alabilir. Bu kişiler suçluluk ve öfke duyguları yaşayarak kendilerini yaşanan kayıptan sorumlu tutabilirler. Tüm bu nedenlerle yas süreci daha uzun sürebilir.

Yas Süreci Aşamaları Nelerdir?

Yas süreci belli başlı kayıplardan sonra yaşanan ortak bir duygu durumu olsa da bireylerin kültürüne, inançlarına ve farkındalıklarına göre değişiklik gösterebilir. Yas sürecinin aşamaları; fiziksel, zihinsel ve duygusal tepkilerin yaşandığı birkaç dönemden oluşur. İsviçreli psikiyatrist Elisabeth Kübler-Ross'a göre yas sürecinin 5 evresi vardır. Bu evreleri şu şekilde sıralayabiliriz:

• İnkâr Evresi: Yas sürecinin ilk evresinde birey yaşadığı kaybı, ayrılığı ya da teşhisi konulan bir hastalığı kabullenmekte zorlanabilir. Bireyin gerçeği reddettiği bu evrede genellikle şok, donma, tepkisizlik gözlemlenebilir. Kayıp yaşayan bireyler bu durumu kabullenmeyi reddederek yas sürecinin ilk evresini geçirirler.
• Öfke Evresi: İnkâr evresinin ardından yaşanan ikinci duygu öfke olabilir. Birey bu aşamada yoğun şekilde kızgınlık ve hiddet duyguları yaşayabilir. Haksızlığa uğradığını düşünerek bu durumun neden kendisinin başına geldiğini sorgulayabilir.
• Pazarlık Evresi: Üçüncü evre olan pazarlık evresinde birey içsel bir müzakere sürecine girebilir. Kaybı geri getirme düşünceleri ve suçluluk duyguları yoğun şekilde kendini gösterebilir. Birey geçmişe yönelik hatalı davranışlarını irdeleyebilir ve her şeyin farklı olabileceğine dair düşüncelere yönelebilir.
• Depresyon Evresi: Depresyon evresi, çaresizlik ve umutsuzluk duygularının yoğunlaştığı bir evredir. Birey artık yaşanan kaybı kabullenmeye başlamıştır fakat gerçekle yüzleşmenin getirdiği duygusal çöküş de beraberinde gelir. Anlamsızlık hissi, ağlama krizleri ve uyku sorunları bu evreyle birlikte ortaya çıkabilir.
• Kabullenme Evresi: Beşinci ve son evre olan kabullenme evresinde birey artık kaybıyla yüzleşebilir hâldedir. Durumu değiştiremeyeceğini fark eden birey onunla yaşamanın yollarını aramaya başlar. Kimi zaman üzüntü hissetmeye devam eden birey, bir yandan alışma adımlarını da atmaya başlayabilir. Bu evre bireyin yaşanan acıyı kabullendiği, kayıp ve yas sürecini geride bırakarak hayatına devam ettiği dönemdir.

Yas Sürecinin Belirtileri Nelerdir?

Yas sürecinde birbirinden farklı pek çok belirti gözlemlenebilir. Bu belirtiler bireylerin fiziksel ve psikolojik sağlığına, yaşına, deneyimlerine veya yaşanan kaybın durumuna göre değişiklik gösterebilir. Belirtiler bedensel, duygusal, bilişsel ve davranışsal olmak üzere farklı şekillerde incelenebilir. Yas süreci belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

• Geleceğe yönelik anlamsızlık hissi,
• Durumu kabullenmede güçlük,
• Donma, hissizlik, duygusal tepkisizlik,
• Hayatın boş olduğunu düşünmek,
• Endişe, korku, öfke ve suçluluk hissetmek,
• Ağlama krizlerine girmek,
• Fiziksel yorgunluk,
• Anksiyete ve depresyon,
• Sosyal yaşamdan kopukluk,
• Olaylara ve insanlara ilgisizlik,
• Aşırı iştah veya iştahsızlık,
• Uykusuzluk,
• Çaresizlik ve üzüntü hissi,
• Güvensizlik ve emniyette olamama hissi,
• Dikkat dağınıklığı ve odaklanma güçlüğü,
• Nefes darlığı ve çarpıntı,
• Kusma,
• İshal,
• Yutkunma güçlüğü,
• Kaslarda seğirme ve kasılma,
• Hayattan zevk alamamak.

Yas Süreci Ne Kadar Sürer?

Yas dönemindeki bireyler kimi zaman bu durumun ne kadar süreceğini merak edebilirler. "Yas kaç gün sürer, hissedilen bu duygular geçici mi?" gibi pek çok soru bireylerin zihnini meşgul ederek onları içinden çıkılması zor bir konuma getirebilir. Yas sürecini günlerle ya da aylarla sınırlandırmak pek mümkün görünmeyebilir. Çünkü sürecin ne zaman sona ereceği, bireyin yaşadığı kayıptan ne derece etkilendiğiyle doğru orantılı olabilir. Doğal ve sağlıklı yas süreci genellikle 6 ila 24 ay içerisinde yaşanabilir. Fakat patolojik yas süreci daha uzun bir zaman dilimini kapsayabilir.

Yas Süreci Nasıl Atlatılır?

Yas sürecinde yapılması gerekenler için pek çok öneri ve yöntem bulunur. Bunlardan bazıları:

• Sosyalleşmek: Sosyal aktivitelere katılmak, bireyi içinde bulunduğu yoğun duygulardan uzaklaştırabilir. Bireylerin sevdiği aktivitelere ve hobilere yönelmesi yas sürecinin daha kolay atlatılmasına fayda sağlayabilir.
• Duyguları Kabullenmek: Yas sürecini sağlıklı bir şekilde atlatabilmek için öncelikle hissedilen duyguların doğal ve geçici olabileceğini kabul etmek gerekebilir. Kabullenmek, iyileşme ve normalleşme sürecinin önemli adımlarından biridir.
• Sevdiklerinizle Vakit Geçirmek: Bireylerin sevdikleriyle, arkadaşlarıyla vakit geçirmesi yas sürecinde önemli olabilir. Bireyin yaşadığı zor süreci yakınlarıyla paylaşması ve duygusal destek alması içinde bulunduğu durumu daha kolay atlatmasını sağlayabilir.
• Psikolojik Destek Almak: Yas süreci terapisi bireylerin bu dönemde atacağı adımlardan biri olabilir. Pek çok insan yaşadığı sürecin zorluklarıyla tek başına yüzleşmekle ve bununla baş etmekle zorlanabilir. Böyle durumlarda psikolojik destek almak bireyin kendisini daha iyi hissetmesine ve süreci sağlıklı şekilde yönetebilmesine yardımcı olacaktır.
• Ağlamaktan Kaçmamak: Pek çok insan ağlamanın güçsüzlük belirtisi olduğunu düşünerek ağlamaktan kaçabilir. Böyle zamanlarda ağlamak kimi insanlar için yas sürecinin bir parçası olabilir. Birey gözyaşlarını tutarak duygularını içine attıkça durumu kendisi için daha da zorlaştırabilir.
• Ani Kararlar Almamak: Yas sürecinde bireylerin içinde bulunduğu durum onları ani kararlar almaya sevk edebilir. Bu süreçte yapılabileceklerden biri, ani kararlardan kaçınarak ileride yaşanacak pişmanlıkların önüne geçmektir. Yeni bir ilişkiye başlamak, işten veya eşten ayrılmak, şehir değiştirmek gibi önemli kararlar yas süreci içerisindeyken dikkat edilmesi gereken konular olabilir. 
• Meditasyon Yapmak: Meditasyon veya yoga yapmak hem ruhsal hem fiziksel aktiviteyi bir arada sunabilir. Bireylerin ana odaklanmaları, zihinlerini ve bedenlerini dinlendiren meditasyon ve nefes egzersizleri yapmaları yas sürecini yönetmeye yardımcı olabilir. 
• Düzenli Egzersiz Yapmak: Düzenli bir spor programı yas sürecinde yaşanan umutsuzluk, üzüntü, isteksizlik ve hayattan zevk alamama gibi duygulara sahip bireylere yardımcı olabilir. Fiziksel aktivite esnasında vücudun salgıladığı dopamin, serotonin ve endorfin gibi hormonlar stres seviyesini azaltarak sakinleşmeyi sağlar. Egzersiz yapmak bireylere bir amaç vererek yaşama isteğini artırabilir. Yas sürecinde ortaya çıkan öfkenin doğru bir noktaya yönlenmesini sağlayarak öfke kontrolüne yardımcı olabilir.
• Sağlıklı Beslenmek: Yas sürecinde yeme bozuklukları ortaya çıkabilir. Aşırı iştah ve iştahsızlık gibi durumlarda sağlıklı bir beslenme programı, kişinin temel gereksinimlerini karşılayarak duygusal iyileşme süreci için destek sağlayabilir.
• Zararlı Maddelerden Uzak Durmak: Psikolojik zorluklar yaşayan bireyler çözüm yolu olarak çeşitli maddelere veya alkole başvurabilir. Bu tür bağımlılıklar bireye fiziksel ve psikolojik olarak daha büyük zararlar verebilir. Dolayısıyla zor dönemlerden geçerken bu tarz alışkanlıklardan uzak durmak gerekebilir.
• Günlük Rutin Oluşturmak: Her sabah aynı saatte uyanmak, yürüyüş yapmak, kahvaltı etmek gibi rutin eylemler bireylere amaç ve düzen duygusu aşılayabilir. Günlük yaşam içerisindeki kontrol edilebilen rutinlere sadık kalmak, keder duygusunu hafifleterek anda kalmayı kolaylaştırabilir.

Yas Sürecinde Çocuğa Yaklaşımda Dikkat Edilmesi Gerekenler

Çocuklarda yas süreci yetişkinlerinkinden farklı seyredebilir. Bu nedenle yas sürecindeki çocuklar için yaratıcı müdahaleler ve farklı yaklaşımlar gerekebilir. Yas tutan bir çocuğa yaklaşımda dikkat edilmesi gerekenleri şu şekilde sıralayabiliriz:

• Farklı yaş grubu ve bilişsel seviyedeki çocukların ölüm ve kayıp hakkındaki düşünceleri değişiklik gösterebilir. Bu nedenle çocuğun durumuna uygun hareket edilmesi uygun olabilir.
• Her çocuğun yas tepkisi farklıdır. Kimileri öfke ve saldırganlık gösterirken kimleri üzgün ve içe kapanık bir hâle gelebilir. Çocuktaki farklı davranışsal değişiklikleri gözlemlemek önemli olabilir.
• Çocuklar yas sürecinde yetişkinler gibi desteğe ihtiyaç duyabilirler. Onların duygusal ihtiyaçlarını karşılamak, duygularını ifade etmelerine yardımcı olmak ve onları dinlemek gerekebilir. Süreci sağlıklı bir şekilde yönetebilmek için çocuğu yaşına uygun aktivitelere yönlendirmek bir adım olabilir. 
• Ebeveynler tarafından ilgi ve destek almak çocuklar için faydalı olabilir. Yas sürecindeki çocuklara güvenli ortam oluşturmak, onları dinlemek ve yaşadıkları kayıp hakkında konuşmalarına izin vermek gerekebilir.
• Bazı durumlarda çocuklar yaşadıkları yas duygusuyla baş etmekte zorlanabilirler. Bu anlarda profesyonel destek almak için çocuk psikologlarına başvurmak gerekebilir. Psikolojik destek, çocukların içinde bulundukları durumu anlamalarını sağlayarak bunu kolayca kabullenmelerini destekleyebilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Yas sürecini etkileyen faktörler nelerdir?

Yas sürecini etkileyen birçok faktör vardır. Ölüm sonrası yas süreci, ayrılık sonrası yas süreci ve boşanma sonrası yas süreci birbirinden farklılık gösterebilir. Faktörlerden bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz:

• Kaybedilen kişiyle yakınlık,
• Yas tutan kişinin karakter özellikleri,
• Kaybın nasıl gerçekleştiği,
• İnançlar ve değerler,
• Kayıp yaşayan kişinin sosyal durumu,
• Ekonomik sorunlar,
• Daha önce yaşanmış kayıplar,
• Yaşam içerisinde gerçekleşen ani değişimler,
• Kişiye destek olabilecek sosyal çevrenin varlığı.

Yas ve depresyon arasındaki fark nedir?

Yas ve depresyon süreçlerinde hissedilen duygular ve belirtiler benzerlik gösterebilir. Temeldeyse birbirinden oldukça farklı durumlardır. Yas ve depresyon arasındaki farklardan bazıları şu şekilde sıralanabilir:

• Yas tutan bireyin depresyondaki bireyden farkı bir kayıp yaşamış olmasıdır. Depresyonda olan kişi bir kayıp yaşamamış olabilir, yas süreciyse net bir kayıp sonrası meydana gelebilir.
• Depresyondaki kişide güvensizlik, suçluluk, değersizlik gibi duygular baskınken yas tutan kişinin hisleri kayıp yaşanan duruma veya kişiye odaklı olabilir.
• Yas sürecindeki birey bazı zamanlarda zevk aldığı aktivitelere yönelerek keyifli vakit geçirebilir. Depresyonda olan biri için ise hayattan zevk alamama hâli kendini gösterebilir.
• Yas sürecindeki bireylerin duygularında değişim gözlemlenebilir. Kimi anlarda iyi hissederken kimi anlarda hüzünlü olabilirler. Depresyondaki bireylerse sürekli suçluluk, keder ve değersizlik duyguları hissedebilirler.

Yas sürecinde yeme alışkanlıkları nasıl değişir?

Yas sürecindeki bireylerin yeme alışkanlıklarında değişimler gözlemlenebilir. Kimi bireyler iştah kaybı yaşarken kimileri duygusal açlık nedeniyle iştah artışı yaşayabilirler.

Yas sürecinde kaçınılması gerekenler nelerdir?

Yas tutan kişinin yaşadığı duyguları görmezden gelmesi ve üzüntüyü yaşamaktan kaçınması sürecin yaşanmasını zorlaştırabilir. Ayrıca doktor kontrolü dışındaki herhangi bir medikal takviyeden de kaçınmak gerekir.

Yas sürecinde profesyonel yardım ne zaman alınmalıdır?

Kayıp yaşayan birey duygularıyla baş etmekte zorlandığı noktada profesyonel yardıma başvurmayı düşünebilir.

Yas süreci herkeste aynı mı ilerler?

Çocuklarda, ergenlerde veya yetişkinlerde kayıp ve yas süreci farklı şekilde ilerleyebilir. Bireylerin karakteri ya da yaşı gibi değişkenler süreci etkileyen faktörlerdendir.