Tip 2 Diyabet Nedir, Belirtileri Nelerdir?

Tip 2 diyabet yaşam boyu süren ve düzenli takip gerektiren, ilerlemeye yatkın bir hastalıktır. Vücuttaki insülin hormonunun yeterince üretilememesiyle ortaya çıkan bu hastalık kontrol altına alınamadığında kalıcı hasara neden olabilir. Ayrıca organların fonksiyonlarını olumsuz etkileyip bütünsel sağlığa zarar verebilir. Peki tip 2 diyabet nedir, belirtileri nelerdir? Tip 2 diyabetin tedavisi var mı? Gelin, merak ettiğiniz soruların cevaplarını birlikte inceleyelim.

Tip 2 Diyabet Nedir?

Kronik bir metabolik hastalık olan tip 2 diyabet kalıcı hiperglisemi (yüksek kan şekeri) ile karakterizedir. Tip 2 diyabet vücutta insülin direncinin ortaya çıkmasının ya da insülin yetersizliğinin sonucu olarak açıklanabilir. İnsülinin normal etkilerine direnen vücutta insülin direnci gelişir, pankreas da normal kan şekerini korumak için daha fazla insülin üretir. Bu durum zaman içerisinde pankreastaki insülin üreten hücrelerin yıpranmasına neden olarak pankreasın insülin üretme kapasitesini düşürür. Vücutta insülin üretimi azaldığında tip 2 diyabet ortaya çıkar. Tip 2 diyabet teşhisi konulan kişiler insülin üreten hücrelerinin yaklaşık %50-70'ini kaybetmiş olur.

Tip 2 diyabet tüm diyabet vakalarının yaklaşık %90'ını oluşturur. Tip 1 ve tip 2 diyabetin farkı da insülinle ilgilidir. Tip 2 diyabette pankreas yeterince insülin üretimi gerçekleştiremezken tip 1 diyabette bağışıklık sistemi insülin üreten hücrelere saldırıp onları yok eder. Bu durumda vücutta hiç insülin kalmayabilir. 

Tip 2 Diyabet Belirtileri Nelerdir?

Tip 2 diyabetin saç dökülmesinden görme bozukluklarına kadar birçok farklı belirtisi vardır. Ancak bu belirtiler hastalığın ilerlemesine bağlı olarak daha hafif veya şiddetli olabilir. Öyle ki bazı hastalar uzun süre semptomların diyabetle ilişkili olabileceğini fark etmeyebilir.

Tip 2 diyabet belirtilerinden bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz:

• Artan susuzluk hissi,
• Sık sık idrara çıkma,
• İyileşmeyen yaralar,
• Yorgun ve hâlsiz hissetmek,
• Baş ağrısı ve baş dönmesi,
• Bulanık görme veya görme kaybı,
• Ellerde ve ayaklarda uyuşma,
• Açlık hissinin artması,
• Kaşıntı ve cilt enfeksiyonları.

Tip 2 diyabet bazı kişilerde kilo kaybına da neden olabilir. Ayrıca boyun çevresinde ve koltuk altlarında cilt koyulaşması ve döküntüler olması da insülin direnci olduğuna işaret edebilir. Semptomlar kişiden kişiye değişir ve bazı durumlarda tip 2 diyabet ciddi bir sağlık sorununa yol açana kadar fark edilemeyebilir. Bu nedenle semptomlara karşı dikkatli olmak ve diyabetten şüphe edildiğinde bir uzmana başvurmak vücutta komplikasyon oluşmasını önleyebilir.

Tip 2 Diyabet Neden Olur?

Tip 2 diyabetin ortaya çıkma nedenleri arasında sağlıksız yaşam tarzı, yaş ve genetik faktörler sayılabilir. Bazı durumlarda kişiler sağlıklı bir yaşam tarzı sürdürdüğünde bile tip 2 diyabete yakalanabilir. Hastalığın ortaya çıkmasının tek bir sebebi bulunmaz ancak tip 2 diyabete neden olabilecek bazı faktörler şu şekilde sıralanabilir:

Aşırı Kilo veya Obezite

Tip 2 diyabet hastalarının çoğunda fazla kilo görülür. Hareketsiz bir yaşam sağlıksız beslenmeyle birleştiğinde obeziteye yol açıp organların zarar görmesine neden olabilir. Ayrıca fazla kilo insülin direncine de yol açabilir. Bu nedenle aşırı kilo ve obezitenin tip 2 diyabet riskini artırdığını söylemek mümkün.

İnsülin Direnci

İnsülin kan şekerinin enerji olarak kullanılmasını sağlayan ve hücrelere glikozu almaları için sinyal veren bir hormondur. Vücutta insülin direnci oluştuğunda hücreler insüline karşı duyarsızlaşır ve kandaki şeker enerji olarak kullanılamaz. Bu durum kanda yüksek oranda şeker birikmesine yol açar.

Tip 2 diyabetin ortaya çıkmasına neden olan faktörlerden birinin karaciğerdeki sorunlar olabileceği de tartışılır. Sağlıklı bir karaciğer kan şekeri düştüğünde yükseltmek için glikoz üretip kana gönderir. Yemek yedikten sonra karaciğer genellikle yavaşlar ve fazla glikozu sonra kullanmak için depolar. Ancak bazı kişilerde karaciğerin fonksiyonları bozulduğunda bu durum gerçekleşemeyebilir ve fazla glikoz üretilir. Böylece kan şekerinde ani düşüşler ve yükselmeler meydana gelir. Kan şekerindeki ani dalgalanmalardan dolayı vücutta insülin üreten hücreler hasar görür. Bu durum insülin direnci veya yetersiz insülin üretimiyle sonuçlanarak tip 2 diyabete zemin hazırlar.

Genetik Faktörler

Bazı DNA parçalarının vücudun insülin üretme şeklini etkilediğine dair çalışmalar bulunuyor. Tip 2 diyabet teşhisi konan bir ebeveyni ya da kardeşi olan kişilerde tip 2 diyabet görülme ihtimalinin arttığı gözlemlenir. Ancak bu noktada genetik faktörler tek başına belirleyici olarak görülmez. 

Tip 2 Diyabet Tanısı Nasıl Konur?

Tip 2 diyabet tanısı koyulurken fizyolojik belirtiler klinik bulgularla desteklenebilir. Ancak bazı durumlarda hastanın gözle görülür bir fizyolojik belirtisi veya diyabete işaret eden bir şikâyeti olmadan da kan değerlerine bakılarak teşhis edilebilir. Peki, tip 2 diyabet nasıl anlaşılır?

Tip 2 diyabet tanısı için başvurulan testler şu şekilde sıralanabilir:

Açlık Plazma Glikoz Testi: Kan şekeri seviyesini ölçmek için açlık plazma glikoz testi yapılır. Doğru sonuçlara ulaşabilmek için testin en az 8 saat aç kaldıktan sonra yapılması önerilir. Açlık kan şekerinin 126 mg/dL üzerinde olması diyabete işaret eder.

HbA1c Testi: Diğer bir adıyla glikohemoglobin testinde hastanın son 3 aydaki kan şekeri ortalamasına bakılır. Ölçüm sonucunda HbA1c oranının yüksek olması kandaki şeker oranının da yüksek olduğunu ifade eder. Test sonuçları %6,5 ve üzeri çıktığında hastaya diyabet tanısı konur.

Rastgele Plazma Glikoz Testi: Bazı durumlarda diyabet belirtileri olan hastanın açlık kan şekerine bakılması için 8 saat beklemeye gerek duyulmaz. Bu noktada rastgele plazma glikoz testi yapılır. Test, günün her saati aç veya tokken yapılabilir. Rastgele glikoz testi sonuçları 200 mg/dL ve üzeri olduğunda hastaya diyabet tanısı konur.

Oral Glikoz Tolerans Testi: Diyabet teşhisinin konulması için oral glikoz tolerans testine de başvurulabilir. Testten önce en az 8 saat aç kalmanız gerekir. Daha sonra doktorunuz size şeker oranı yüksek bir sıvı içirir. Böylece tatlı sıvıyı içmeden önce ve içtikten sonraki kan şekerinizi kontrol eder. Kan şekeri değerinin 200 mg/dL ve üzeri çıkması diyabete işaret eder.

İdrar Tahlili: Tüm bu testlerin yanı sıra idrar tahlili de diyabet tanısında rol oynar. Normalin aksine idrarda glikoz bulunuyorsa diyabet tanısı konulabilir.

Bu testler çoğunlukla diyabet şüphesiyle gelen hastalara yapılır. Fakat bazı bireyler tip 2 diyabet açısından risk grubundadır. Risk grubundaki kişilere belirtilere karşı dikkatli olmaları ve düzenli kontrol yaptırmaları önerilir. 

Tip 2 diyabet risk gruplarını şu şekilde sıralayabiliriz:

• Prediyabet teşhisi konulan bireyler,
• Fazla kilolu kişiler,
• 40-45 yaş üzerindeki kişiler,
• Ailede tip 2 diyabet öyküsü bulunan bireyler,
• Gebelikte geçici bir diyabet oluşan kişiler,
• 4,5 kilogramın üzerinde bebek doğuran bireyler,
• Alkol dışı yağlı karaciğer hastalığı olanlar,
• Kalp ve damar hastalıklarına sahip bireyler.

Tip 2 Diyabet Tedavisi

Tip 2 diyabeti tamamen geçirmeye yönelik bir tedavi bulunmaz. Bu nedenle tedavinin asıl amacı diyabeti kontrol altına almaktır. Tip 2 diyabeti sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivitelerle yönetmek mümkündür. Hastanın genel sağlık durumu ve kilosu göz önünde bulundurularak tip 2 diyabete uygun bir yemek listesi hazırlanır.

Kan basıncını düşürmek ve kalp sağlığını korumak için sağlıklı beslenmeye ek olarak düzenli egzersiz yapılması gerekir. İstenen kan şekeri düzeyi sağlandığında hastanın diyabeti kontrol altına alınmış olur. Fakat diyabet bir kere kontrol altına alındığında geçen veya stabil kalan bir hastalık değildir. Bu nedenle yalnızca beslenme ve egzersizle iyileşme gösteren hastaların bile düzenli kontroller yaptırması ve sağlıklı yaşam tarzını devam ettirmesi gerekir. Böylece hastalığın ilerlemesi ve vücutta çeşitli komplikasyonlara neden olması önlenebilir.

Egzersiz yaparken de bazı noktalara dikkat edilmesi gerekir. Hareketsiz bir yaşam süren kişilerin egzersiz yapmaya daha düşük düzeyli ve kısa süreli egzersizlerle başlamaları ve zamanla süreyi artırmaları önerilir. Egzersize aç karna başlamamak kan şekerinin düşmesini önleyebilir. Fiziksel aktivite sırasında kan şekerinin düşme ihtimaline karşı kolayca ulaşılabilen bir yerde şeker bulundurulması da tavsiye edilir.

Her tip 2 diyabet hastası yalnızca beslenme ve egzersizle de iyileşme gösteremeyebilir. Bu noktada kan şekerini dengelemek için ilaç tedavilerine başvurulur. Hastanın diyabetinin kaçıncı aşamada olduğu ve genel sağlık tablosu değerlendirilerek hastaya ilaç veya enjeksiyon tedavisi uygulanır. Hastaların ihtiyaç duyduğu insülin düzeyi farklılık gösterdiğinden tip 2 diyabette insülin dozu kişiye özel ayarlanır. Aynı zamanda insülinin günde bir veya birkaç kez kullanılması gerekebilir. Uzman doktor önerisi dışında insülin iğnesi veya diyabet ilaçları kullanılmaması önerilir. Hastaların öğün öncesi veya sonrası kan şekeri dalgalanmaları da birbirinden farklı olabilir. Yemekten sonra kan şekeri yükseliyorsa hiperglisemi ilaçları, öğünler arasında kan şekeri düşüyorsa hipoglisemi ilaçları önerilebilir.

Tip 2 diyabet ilerleyen bir hastalıktır. Alkol ve sigara tüketimi tedavinin başarısını olumsuz etkileyebilir. Diyabetin kontrol altına alınamaması istenmeyen komplikasyonlara neden olabilir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

• Herhangi bir dış etkene bağlı olmayan görme kaybı ya da görme bozuklukları,
• Bacak, ayak ve ayak parmaklarında uyuşma, karıncalanma ya da yanma,
• Kalp ve damar hastalıkları,
• Uyku apnesi, 
• İşitme bozukluğu,
• Böbrek hastalıkları,
• Alzheimer.

Tip 2 Diyabet ve Beslenme

"Tip 2 diyabet hastaları nasıl beslenmeli?" sorusuna yanıt olarak düşük kalorili fakat besleyici ve doyurucu gıdalarla beslenmeleri gerektiğini söyleyebiliriz. Rafine karbonhidratlar, doymuş yağ oranı düşük yiyecekler, taze meyveyle sebzeler ve lifli gıdalar kan şekerini kontrol altına almaya yardımcı olabilir. Ancak yiyecekler ne kadar sağlıklı olursa olsun öğünler ve porsiyonlar da kan şekerini kontrol altına almada önemli rol oynar.

Tip 2 diyabet yemek listesi oluşturmak için genellikle diyetisyene danışılır. Tip 2 diyabet diyet listesinin sürdürülebilir olması diyabeti daha etkili bir şekilde yönetmeyi mümkün kılar. Ömür boyu yakın takip gerektiren bir hastalık olduğundan düzenli kan tahlili yaptıran hastanın ihtiyaçları doğrultusunda yeni bir beslenme programına geçilebilir. Bazı durumlarda genel yiyecek tablosu oluşturulur ve hasta bu tabloya bağlı kalarak öğünlerini kendisi hazırlar. Tip 2 diyabette ara öğün de oldukça önemlidir. Özellikle öğünler arasında kan şekeri düşen kişilerin belli aralıklarla sağlıklı ara öğünler tüketmesi faydalı olabilir.

Sağlıklı beslenme alışkanlığı edinilmesi ve ideal vücut ağırlığının korunması uzun vadede ilaç kullanımına olan ihtiyacı azaltabilir. Aynı zamanda diyabetten kaynaklanabilecek organ hasarını da önlemeye yardımcı olur. Tip 2 diyabet hastalarının yağ, protein ve karbonhidrat tüketiminde ilave şeker bulunmaması önerilir. İlave şekere dair günlük sınırlama yapılır. Hayvansal ürünlerde özellikle kırmızı ette doymuş yağ bulunduğu için hastaların protein kaynağı olarak bitkisel alternatifleri tercih etmesi tavsiye edilir. Örneğin bakliyatlar, tam tahıllı gıdalar, kuruyemiş ve tohumlar sağlıklı yağlardan oluşan protein kaynakları olarak değerlendirilir. Bu noktada Akdeniz diyeti diyabet için en uygun beslenme tarzlarından biri olarak düşünülebilir. 

Sıkça Sorulan Sorular

Tip 2 diyabet genetik midir?

Tip 2 diyabetin ortaya çıkmasında genetik faktörlerin etki ettiği görülür. Ailesinde veya yakın akrabalarında tip 2 diyabet görülen kişilerin bu hastalığa yakalanma riski daha yüksektir. Fakat hastalığın ortaya çıkmasının ve ilerlemesinin nedeni yalnızca genetik faktörlere bağlı değildir.

Tip 2 diyabet olanlar iyileşir mi?

Tip 2 diyabetin kesin ve kalıcı bir tedavisi yoktur. Ancak tip 2 diyabetin kontrol altına alınması ve diyabete uygun bir yaşam tarzının benimsenmesi hastanın yaşam kalitesini büyük ölçüde artırır. Aynı zamanda semptomların azalmasına veya ilerlememesine de katkıda bulunur.

Tip 2 diyabet kaç yaşında başlar?

Tip 2 diyabet hem genetik hem sağlıksız yaşam tarzı sebebiyle çocuklarda da görülebilen bir hastalıktır. Dolayısıyla başlangıç yaşıyla ilgili bir sınırlama yoktur. Ancak tanı konan hastalar değerlendirildiğinde yaygın olarak 45 yaş ve üzeri kişilerin risk grubunda olduğunu söylemek mümkün.

Tip 2 diyabet tokluk kan şekeri kaç olmalı?

Tokluk şekerinin gıda tüketiminden yaklaşık 2 saat sonra ölçülmesi önerilir. Tip 2 diyabetin ne kadar ilerlediğine bağlı olarak istenen tokluk kan şekeri seviyesi değişiklik gösterebilir. Ancak genel olarak 70-160 mg/dL aralığında olması beklenir. 

Tip 2 diyabet kimlerde görülür?

Fazla kilolu, insülin direnci ve genetik yatkınlığı olan kişilerde görülür. Tip 2 diyabetin aynı yaş grubundaki kadınları ve erkekleri etkileme oranı benzerlik gösterir.

• 15-49 yaş aralığındaki kişilerin %4.4'ünde,
• 50-69 yaş aralığındaki kişilerin %15'inde,
• 70 yaş ve üzeri kişilerin %22'sinde görülür.