İnsan beyni çeşitli uyaranlara ve deneyimlere yanıt olarak birtakım sinyaller üretir. Bu sinyaller de üzüntü, mutluluk, endişe, kaygı ve korku gibi duygusal tepkilere yol açar. Bu duygusal tepkileri kimi zaman fiziksel tepkiler de destekleyebilir. Örneğin tehlike anında ortaya çıkan kaygı ve korkuya; kalp çarpıntısı, hızlı nefes alma ve terleme gibi fiziksel tepkiler de eklenebilir. Stres de genellikle endişe, gerginlik ya da öfke gibi duygularla ilişkilendirilen, doğal bir insan tepkisidir. "Stres neden olur?", "Stres belirtileri nelerdir?" gibi merak edilen soruların yanıtlarına ve stres hakkında bilmeniz gereken tüm detaylara içeriğimizden ulaşabilirsiniz.
Stres Nedir?
Stres; hayal kırıklığı, öfke gibi duygular ya da gergin hissettiren herhangi bir olay karşısında vücudun verdiği zihinsel, fiziksel ya da duygusal bir tepkidir. Başka bir ifadeyle stres, bireyin kontrol edemeyeceğini hissettiği durumlarda ya da baskı ve tehdit altındayken nasıl tepki verdiğidir.
Stres her insanda oluşabilen doğal bir tepkidir. Stresin yarattığı tepkiler, vücudun ortaya çıkan yeni durumlara adapte olmasına yardımcı olur. Bu nedenle stres çoğu zaman olumlu bir durum olabilir. Bireyi yaşadığı durumlara karşı uyanık tutar, tehlikelerden kaçınmaya hazır hâle getirir. Ancak stres doğru şekilde yönetilemediği ve giderilemediği zaman ciddi bir probleme de dönüşebilir. Stresin üç ana türü bulunur.
Bunları şu şekilde detaylandırabiliriz:
- Akut Stres: Hızlı bir şekilde ortaya çıkan, yine hızlı bir şekilde kaybolan kısa süreli strestir. Özellikle yakın geçmişteki ve gelecekteki baskı ve istekler akut stresi doğurur. Stres genellikle olumsuz duyguları çağrıştırıyor gibi dursa da bireyin karşısına heyecan uyandıran bir durum olarak da çıkabilir. Örneğin, birey kayak yaparken ya da hız trenine bindiğinde de akut stres yaşayabilir. Akut stresin yaşanabileceği durumlara örnek olarak trafikte ilerlerken aniden frene basmak, dik bir yokuştan kaymak ve biriyle kavga etmek de verilebilir. Her insan, hayatının belli dönemlerinde akut stres yaşayabilir ve bu stres bireyin tehlikeli durumlarla başa çıkmasına yardımcı olur.
- Episodik Akut Stres: Akut stresin düzenli şekilde yaşandığı durumlar episodik akut stres olarak adlandırılır. Bu stres türü kontrol edilemeyen ve bir yaşam biçimi hâline gelen akut stres olarak da tanımlanır. Episodik streste birey, stresten uzaklaşmak ve rahatlamak için yeterli zamanı bulamaz. Bu stres türüne sahip olan bireyler, kendilerini asabi olarak tanımlar ve genellikle sürekli telaşlıdırlar. Episodik akut stres genellikle bireyin günlük yaşamında sık tekrar eden sorunlarla ya da baskılarla ilgilidir. Örneğin, doktorlar ve sınav dönemindeki öğrenciler episodik akut stres yaşayabilirler.
- Kronik Stres: "Kronik stres nedir?" sorusu akut stres ya da episodik akut stresten daha uzun süren, kimi zaman haftalar ya da aylar boyunca devam eden bir stres türü olarak yanıtlanabilir. Evlilik veya aile sorunları, iş problemleri, mali sıkıntılar ya da ciddi bir hastalığın varlığı gibi durumlar bireyde kronik strese neden olabilir. Bazı kronik stresler çocukluktan gelerek özümsenen ve zihinde kalan travmatik deneyimlerden de kaynaklanır. Hatta birey kronik strese o kadar alışabilir ki çoğu zaman bunun bir sorun olduğunu da fark etmeyebilir. Ancak kronik stres, doğru şekilde yönetilmezse farklı sağlık sorunlarına da neden olabilir.
Stres Belirtileri Nelerdir?
Otonom sinir sistemi; vücuttaki kalp atış hızını, nefes alışverişini ve daha fazlasını kontrol eder. Dâhilî stres tepkisi olarak bilinen savaş ya da kaç tepkisi, vücudun stresli durumlarla yüzleşmesine yardımcı olur. Birey uzun süreli bir stres yaşadığında stres tepkisinin sürekli aktif hâlde olması, vücutta aşınmaya ya da yıpranmaya neden olabilir.
Stresin fiziksel, zihinsel ya da duygusal olmak üzere birtakım belirtileri bulunur. Bunları şu şekilde detaylandırabiliriz:
Fiziksel Belirtileri
İnsan vücudu strese hormon salgılayarak tepki verir. Bu hormonların salgılanması sonucunda vücutta bazı fiziksel belirtiler ortaya çıkar. Fiziksel stres belirtileri şunlardır:
- Vücutta ağrı ya da sızı,
- Göğüs ağrısı,
- Kalp atış hızında artış,
- Hızlı nefes alıp verme,
- Terleme,
- Ciltte kurdeşen benzeri döküntüler,
- Yorgunluk hissi,
- Uyku problemleri,
- Titreme,
- Baş ağrısı,
- Baş dönmesi,
- Yüksek tansiyon,
- Kas gerginliği,
- Çene sıkma,
- Mide ya da sindirim problemleri,
- Cinsel işlev bozuklukları,
- Sık tuvalete gitme ihtiyacı,
- İştahta artış ya da azalma,
- Kadınlarda âdet döneminde meydana gelen değişiklikler,
- Bağışıklık sisteminin zayıflaması.
Zihinsel Belirtileri
Stres bireylerde zihinsel belirtilerle de kendini gösterebilir. Bu belirtiler şunlardır:
- Unutkanlık ve dalgınlık,
- Konsantrasyon eksikliği,
- Negatif düşüncelerde artış,
- Aşırı düşünme,
- Karar vermede zorluk,
- Depresyon,
- Kaygı,
- Panik atak.
Duygusal Belirtileri
Aşırı stres, vücutta bazı duygusal semptomlarla da kendini gösterebilir. Bu belirtiler psikolojik stres belirtileri olarak da isimlendirilir. Bir stres tepkisi olarak salgılanan hormonlar bireyde şu duygusal belirtilerin ortaya çıkmasına neden olabilir:
- Üzüntü,
- Huzursuzluk ve gerginlik hissi,
- Ani öfke patlamaları,
- Değersizlik hissinin artması,
- Güven duygusunda azalma,
- Alınganlık.
Davranışsal Belirtileri
Stres uzun süre devam ettiğinde ve doğru şekilde yönetilmediğinde bazı davranışsal sorunlara da yol açabilir. Birey yaşadığı stresten kurtulmak için farklı yöntemler deneyebilir. Stresin neden olabileceği bazı davranışsal belirtiler şunlar olabilir:
- Alkol kullanımı ve alkol bağımlılığı,
- Yeme bozuklukları ya da aşırı yemek yemek,
- Uyuşturucu madde kullanımı,
- Bazı davranışlarda takıntılı düzeyde artış (cinsellik, alışveriş, temizlik vb.),
- Sigara kullanımı,
- Kumar oynama,
- Dişleri gıcırdatma, tırnak kopartma, belirli bölgeleri sürekli kaşıma gibi davranış bozuklukları.
Stres Neden Olur?
Hemen hemen herkes hayatının belli döneminde stres yaşayabilir. Stresin nedenleri ve süresi ortaya çıkan stres türünü değiştirebilir. Bazı olaylar kısa süreli akut strese neden olabilirken yaşanan bazı durumlar uzun süreli episodik akut strese ya da kronik strese de yol açabilir. Bireylerin olaylar karşısında verdikleri stres tepkileri de farklı olabilir. Örneğin, bireyde akut strese neden olabilecek bir olay, başka birinde kronik strese yol açabilir.
Strese neden olan bazı faktörler şu şekilde sıralanabilir:
- Sevilen bir kişinin hastalığı ya da ölümü (kayıp/yas),
- Evlilik, ayrılık ya da boşanma gibi önemli yaşam değişiklikleri,
- Finansal sorunlar,
- Yeni bir eve taşınmak,
- Tatile çıkmak,
- Ergenlik,
- Bebek sahibi olmak,
- Yeni bir işe başlamak ya da emekli olmak,
- Doğal afete, yangın ya da kaza gibi yıkıcı olaylara maruz kalmak,
- Kronik hastalıkların varlığı,
- Ciddi hastalıklar,
- Tecavüz, taciz ve yaralanma gibi travmatik olaylar,
- Zor hastalıklarla mücadele eden yakınlara bakıcılık yapmak,
- Aile içi sorunlar,
- Önemli bir sınava, sunuma ya da iş görüşmesine hazırlanmak,
- İş yerinde yaşanan sorunlar,
- Sevilen bir arkadaşla, aile bireyiyle ya da partnerle tartışmak,
- Kısa sürede tamamlanması gereken işlerin varlığı,
- Trafikte uzun bir süre geçirmek, kıyafetin üzerine kahve dökülmesi ya da gidilecek yere geç kalmak gibi birkaç küçük sorunu aynı gün içerisinde yaşamak.
Ergenlik stresin en sık görüldüğü dönemlerden biridir. Ergenlikte stresin nedenleriyse şunlardır:
- Bireyin nasıl göründüğüyle ilgili endişeleri,
- Güzellik ve beden algısı,
- Okuldaki ya da arkadaş çevresindeki olumsuzluklar,
- Aile içi sorunlar,
- Kimlik arayışı,
- Hormonal değişiklikler,
- Okul değişiklikleri,
- Akran zorbalığı,
- Gelecek kaygısı,
- Okul kuralları ve toplumsal kurallar,
- Ekonomik sorunlar.
Stres Hangi Hastalıklara Yol Açar?
Uzun süreli yaşanan kronik stres doğru şekilde yönetilmediğinde uzun vadede birçok sağlık sorununa neden olabilir. Bu yüzden stresle başa çıkma yollarının öğrenilmesi önemlidir. Stresin neden olabileceği bazı hastalıklar ve sağlık sorunları şunlardır:
- Artrit, fibromiyalji, sedef gibi bağışıklık sistemi sorunları,
- Kilo alımı ve kilo kaybı gibi birtakım sağlık sorunları,
- Ülser, huzursuz bağırsak sendromu, ishal ya da kabızlık gibi sindirim sistemi hastalıkları,
- Yüksek tansiyon, nabzın yükselmesi ya da çarpıntı gibi kardiyovasküler sistem problemleri,
- Kısırlık, âdet düzensizliği ve polikistik over sendromu gibi üreme sistemi sorunları,
- Diyabet,
- Akne ya da egzama gibi cilt problemleri,
- Depresyon ve anksiyete gibi ruhsal problemler.
Strese Ne İyi Gelir?
Stres bireye özgü bir deneyimdir. Bu nedenle herhangi bir testle ölçülmesi ya da teşhis edilmesi mümkün değildir. Birey stres altında olup olmadığını ya da stresin şiddetini kendisi belirleyebilir ve buna bağlı olarak birtakım önlemler alabilir. Stres nasıl geçer konusunda bireylerin alabileceği bazı önlemler bulunur. Kronik stresi olan birey terapi desteği alabilir ya da stres azaltma stratejileri uygulayarak stresini yönetebilir.
Terapi Desteği
Stresle başa çıkma konusunda atılabilecek en iyi adımlardan biri, terapi desteğine başvurulmasıdır. Özellikle uzun süren kronik stresin yönetiminde terapi oldukça etkili bir adımdır. Stres yönetimi için başvurulan terapi desteğinde öncelikle strese neden olan durumlar ele alınır. Eğer stres, yaşanan bir travmadan kaynaklıysa bu travmanın çözümü önceliklidir.
Terapi sırasında stresin neden olduğu belirtiler ve stresi tetikleyen durumlar da ele alınır. Ardından stresin kaynağının ortadan kaldırılması hedeflenir. Stres aynı zamanda fiziksel semptomlara ya da hastalıklara da neden oluyorsa terapist bu tedavinin diğer doktorlarla birlikte planlanmasını da isteyebilir.
Yaşam Tarzı Değişiklikleri
Stresi yönetmek için uygulanabilecek birtakım yaşam tarzı değişiklikleri bulunur. Stres yönetiminde uygulanabilecek bazı yaşam tarzı değişiklikleri şunlardır:
- Düzenli olarak meditasyon, yoga ve nefes egzersizleri gibi çeşitli rahatlama aktiviteleri yapmak,
- Dengeli beslenmek,
- Düzenli egzersiz yapmak,
- Günde yaklaşık 7-8 saat uyumak,
- Hayatın pozitif yanlarına odaklanmak,
- Aşırı sorumluluk alınan durumlarda yeni sorumluluklara "Hayır." demeyi öğrenerek iş stresini azaltmak,
- Gün içerisinde sakinleşmeye yardımcı olabilecek aktivitelere yönelmek,
- Rahatlatıcı şarkılar dinlemek,
- Arkadaşlarla ya da aile bireyleriyle sohbet etmek.
Onaylanmış İçerik