Polikistik Over Sendromu (PKOS) Nedir, Neden Olur?

Polikistik over sendromu üreme çağındaki bireyleri etkileyen ve düzensiz âdet döngüleri, yüksek androjen seviyeleri gibi belirtilerle kendini gösteren yaygın bir hormonal rahatsızlıktır. Bu rahatsızlık kendini kilo alımı, sivilce ve tüylenme gibi çeşitli belirtilerle gösterir ve tip 2 diyabetle kalp hastalıkları gibi ciddi hastalıklar için risk teşkil eder. PKOS'u anlamak sağlık ve hayat kalitesi üzerindeki etkileriyle baş etmek için büyük önem taşır. 

Polikistik Over Sendomu Nedir?

Üreme çağındaki kadınlarda rastlanan polikistik over sendromu, endokrin bozukluk olarak kabul edilir. Sebep olduğu durumlar arasında hiperandrojenizm (yüksek androjen seviyeleri), yumurtalık kisti, âdet düzensizliği bulunur. Bu sendrom doğurganlığı olumsuz etkileyebilen ve diğer organlar üzerindeki etkisiyle başka hastalıklara da yol açabilen hormonal sorunlardandır. Progesteron hormonunun yetersiz kalışı ve testosterondaki artış âdet döngüsünde düzensizliklere yol açabilir. Bu durum yumurtlama döngüsünü geciktirerek veya engelleyerek infertiliteye neden olabilir. Söz konusu hormonal bozukluk rahim yapısını da değiştirerek rahim duvarının kalınlaşmasına neden olur. Kalınlaşan rahim duvarı rahim kanserine yakalanma riski oluşturur. 

Polikistik Over Sendromu Belirtileri Nelerdir?

Polikistik over sendromu ruh hâlinde ve vücutta pek çok etkiye sahiptir. Bunları şöyle örneklendirebiliriz:

• Âdet düzensizlikleri,
• Hızlı kilo artışı,
• Yüzde ve vücutta tüylenme,
• Göğüste, sırt bölgesinde veya yüzde sivilcelenme,
• Pelvik ağrılar,
• Yağlı cilt,
• Depresyon ve kaygı bozukluğu,
• Göğüs altında, kasık ve boyun bölgesinde kararma,
• Erkek tipi saç dökülmesi,
• Doğurganlık sorunları.

Polikistik over sendromu kilo vermede zorluklara da yol açar. Obeziteye neden olabildiği bilinen rahatsızlık saçları da etkiler. Polikistik over sendromu saç dökülmesine sebep olabildiği gibi ilerlediğinde daha ciddi sağlık sorunlarını da ortaya çıkarabilir. Aşağıdaki durumlar polikistik over sendromuyla birlikte görüldüklerinde bu sendromun belirtisi olarak değerlendirilebilir:

• Glukoz toleransının bozulması,
• Diyabet,
• Kalp rahatsızlıkları.

Polikistik Over Sendromu Ağrı Yapar mı?

Polikistik over sendromu zaman zaman pelvik ağrılara neden olabilir. Pelvik ağrılarla bağlantılı olan sancılı âdet ağrısının endometriozis (çikolata kisti), huzursuz bağırsak sendromu gibi rahatsızlıkları pekiştirmesi de mümkündür. Ağrılar polikistik over sendromundan kaynaklanabileceği gibi sebep olduğu diğer rahatsızlıklardan da kaynaklanabilir. Pelvik ağrılara neden olduğuna ilişkin görüş birliği vardır ancak bedensel ağrılara etki etmesi tartışmalı olarak kabul edilir. Polikistik over sendromu vakalarında şikâyetlerin yaklaşık %27'sini ağrılar oluşturur. 

Polikistik Over Sendromu Neden Olur?

Polikistik over sendromunun nedeni kesin olarak saptanamamakla birlikte birçok faktörün hastalığın oluşumuna etkisinin olduğu bilinmektedir. Tanısı başka herhangi bir bozuklukla açıklanabilen durumların dışarıda bırakılmasıyla konur. Bu durumların polikistiğe etkisi olduğu düşünülmektedir: 

• Kandaki androjen hormonları normal seviyelerden daha fazla üretilir. Bu durum yumurtaların olgunlaşmasını sağlayan hormonun üretilmemesine sebep olur. Yumurtlama gerçekleşmediği için progesteron hormonu salgılanmaz.
• Âdet düzensizliği ve âdet görmemeyle sonuçlanan hormonal bozukluğun ortaya çıkma nedenleri arasında hem genetik hem çevresel etkiler dikkate alınır. Genetik olduğuna dair kesin bir kanıt bulunmaz. Ancak özellikle anne ve kız kardeş olmak üzere ailede polikistik over sendromu yaşayanlar varsa risk faktörünün arttığı kabul edilir.
• Anne karnındayken gerçekleşebilen androjen maruziyetinin de polikistik over sendromuna etkisi olabileceği düşünülür.
• Bu hastalık kalıtımsal olabildiği gibi çevresel faktörlerden de etkilenebilir. Fazla kilo ve kronik inflamasyon problemleri bu çevresel faktörler arasında sayılabilir. Bu noktada polikistik over sendromunun beslenme ve hayat tarzıyla ilişkisi olabileceği söylenebilir.
• İnsülin direnci de polikistik over sendromu ile bağlantılı faktörler arasında bulunur. Kandaki glukoz seviyesini dengelemeye yarayan insülin hormonuna karşı direnç geliştiğinde vücut daha fazla insülin üretmek durumunda kalır. İnsülin fazlalığı kadınlarda yumurtlamayı başlatarak üremede rol oynayan LH hormonunun fonksiyonlarına olumsuz etkide bulunur. LH hormonu yumurtanın çatlamasını ve çatlama sonrasında progesteron üretimini tetikler. Dolayısıyla bu hormonun işlevini yerine getirememesi progesteron üretiminin gerçekleşmemesine ve hormon dengesizliklerinin oluşmasına sebep olur.

Polikistik Over Sendromu Nasıl Anlaşılır?

Polikistik over sendromunun tanı sürecinde sağlık çalışanları tıbbi geçmiş, fiziksel müdahale ve laboratuvar testlerinden oluşan detaylı ve kapsamlı bir değerlendirme yapar. Tanının doğru yapılması semptomlarla baş etmek ve uzun süreli sağlık risklerini azaltmak için hayati önem taşır. Polikistik over sendromu tanı kriterleri arasında üç önemli bulgu yer alır:

• Hiperandrojenizm: Androjen fazlalığı durumudur. Klinik bulgular arasında tüylenme, saçkıran veya saç dökülmesi ve akne bulunur. Biyokimyasal bulgulara da bakmak gerekir. Peki, polikistik over sendromunda hangi hormon değerlerine bakılır? Androjenlerden biri olan serbest testosteron seviyelerinin ölçümü toplam testosteron ölçümüne göre daha güvenilir sonuç verir. Çoğunlukla diğer androjen seviyeleri polikistik over sendromu teşhisi koymak için yeterli kanıt olarak görülmez. Ek olarak polikistik over sendromuna neden olabilen insülin direnci ve diyabet tanısı için de kan değerlerine bakılabilir.
• Polikistik over morfolojisi: Ultrason cihazı ile yumurtalıkların boyutuna ve yumurtalıklarda kist oluşumu olup olmadığına bakılır. Çoklu kistler olması durumunda polikistik over sendromu tanısı koyulabilir. Bu işlem transvajinal ultrason ile gerçekleştirildiğinde daha doğru sonuçlar verir.
• Kronik anovülasyon: Polikistik over sendromu âdetin gecikmesi veya gerçekleşmemesi durumlarında şüphe çeker. Âdet döngüsü 35 günden fazla olan kişilerin anovülasyon yaşama ihtimali yüksek olur. Ergenlik çağında 40 günlük bir gecikme kabul edilebilir. Döngüsü 35 günden kısa olan fakat polikistik over sendromu şüphesi taşıyan hastalar için âdet döngüsünün 20 ila 21. günlerinde kan testi yapılarak progesteron seviyeleri kontrol edilebilir. 

Bu belirtilerden en az ikisinin görülmesi durumunda kişide polikistik over sendromu olduğu düşünülebilir.

Polikistik Over Sendromunun Tedavisi Nedir?

Polikistik over sendromu nasıl geçer, hastaların sıklıkla sorduğu bir sorudur. Polikistik over sendromunun kalıcı ve kesin bir tedavisi bulunmaz. Ancak olabilecek hastalıkları önlemek, semptomları gidermek ve yaşam kalitesini artırmak için uygulanan bazı tedavi yöntemleri bulunur. Sendrom fazla kilodan veya insülin direncinden de kaynaklanabildiği için hormon dengesini sağlamak amacıyla beslenme ve hayat tarzı değişikliklerine gidilir. Polikistik over sendromu diyeti ve egzersiz programları tüylenme sorununu gidermeye ve âdet döngüsünü düzenlemeye yardımcı olabilir. Beslenmeye dikkat edildiğinde tekrar etme riskinde azalma görülebilen bir rahatsızlıktır.

Birincil basamak tedavi yöntemi olarak ilaçlar kullanılır. Polikistik over sendromu ilaçları arasında doğum kontrol hapları bulunur. Progesteron hormonu içeren bu hapların bazıları antiandrojenik özellikler göstererek tüylenme belirtilerini ve âdet düzensizliklerini kontrol altına almaya yardımcı olurlar. Ancak aşağıdaki durumlarla eş zamanlı olduğunda doğum kontrol hapı kullanılması zararlı sonuçlar doğurabilir:

• Sigara kullanımı (35 yaş üstü kadınlar için günde 15 adetten fazla içilmesi),
• Hipertansiyon,
• Periferik arter hastalığı,
• Diyabet.

Yaşam tarzı değişikliği beklenen sonucu vermediğinde insülin direnci ve tip 2 diyabet için kullanılan bazı ilaçlar da önerilebilir. Bazı durumlarda yumurtlama gerçekleşmiyorsa kısırlık tedavisinde kullanılan ilaçlar da tedaviye dâhil edilebilir.

Polikistik Over Sendromunda Dikkat Edilmesi Gerekenler

Polikistik over sendromu bazı komplikasyonların ve hastalıkların ortaya çıkma riskini artırır:

• Kardiyovasküler hastalıklar,
• Yüksek kan şekeri ve kolesterol seviyelerine neden olması sonucunda insülin direnci,
• Tip 2 diyabet,
• Rahim kanseri,
• Karaciğer yağlanması,
• Hipertansiyon,
• Merkezî sinir sistemi hastalıkları.

Tanı koyulmuş veya polistik over sendromu şüphesi olan kişilerin düzenli kontrol yaptırması önerilir. Bu sayede zamanında müdahale edilerek oluşabilecek komplikasyonların önlenme ihtimali ve tedavinin başarısı artırılabilir. Polikistik over sendromu teşhisi koyulmuş kişiler tedavi sürecini desteklemek için bireysel olarak da adım atabilirler. Öncelikle her yaş grubundan kadına egzersiz yapması ve dengeli öğünlerle beslenmesi önerilir. Sağlıklı yaşam tarzını benimsemek hormonal rahatsızlıkların iyileşmesinde etkili rol oynar ve polikistik over sendromuna neden olan faktörler arasındaki obeziteyi de önler. Peki polikistik over sendromuna ne iyi gelir, polikistik over sendromunda ne yemeli, ne yememeli? 

• İşlenmiş gıdalardan, rafine şeker içeren yiyeceklerden uzak durulmalı,
• Taze meyve sebze tüketilmeli,
• Bol tahıllı ve lifli gıdalarla beslenilmeli,
• Kan şekerini yükseltebilecek glisemik indeksi yüksek gıdalardan kaçınılmalı.

Beslenme programı kişinin genel sağlık durumuna göre hazırlanır ancak temel olarak bu adımları takip etmek faydalı olabilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Polikistik over sendromu olanlar hamile kalabilir mi?

Polikistik over sendromu ovulasyon üzerindeki etkisinden dolayı doğurganlığı önemli ölçüde etkiler. Âdet döngüsündeki düzensizlikler hamile kalmayı güçleştirir. Artan androjen seviyeleri ve PKOS'lu hastalarda sık görülen insülin direnci düzenli ovulasyon için gerekli olan hormonal dengeyi bozar. Buna ek olarak yumurtalıklarda olabilecek kistler de yumurtaların salınımına engel teşkil edebilir. Bu durum polikistik over sendromu yaşayan kadınların hamile kalmak için tıbbi yardıma ihtiyaç duymasına yol açabilir. Hastanın durumuna göre ilaç tedavisi, cerrahi müdahale ve tüp bebek yöntemleri kullanılabilir.  

Polikistik over sendromu geçer mi?

Polikistik over sendromunun kesin nedeni bilinmediği için tamamen tedavi edilemeyebilir. Tedavinin amacı temelde belirtileri kontrol altına almak ve komplikasyon riskini azaltmak olur. Bu nedenle iyileşme sağlanan durumlarda da tekrarlama ihtimaline karşı rutin kontrol yapılması önerilir. 

Polikistik over sendromu genetik midir?

Ailede polikistik over sendromu öyküsü olan kişilerde risk faktörü arttığı için polikistik over sendromuna genetiğin etki edebileceği düşünülür. Aynı zamanda ikizler üzerinde yapılan çalışmalar genetik faktörlerin yaklaşık %70 oranında etki ettiğini gösterir.

Polikistik over sendromu kaç yaşında görülür?

Polikistik over sendromu genelde ergenlik döneminde kendini gösterir. Vakalar genellikle 18-44 yaş arası kadınlardan oluşur. Gelgelelim semptomlar kişiden kişiye farklılık gösterir ve pek çok kişi düzensiz âdet döngüleri, doğurganlık sorunları veya başka semptomlar dolayısıyla doktora gittikleri yirmili veya otuzlu yaşlarına dek tanı alıp tedavi görmeye başlamaz.

Polikistik over sendromu ameliyat gerektirir mi?

Polikistik over sendromu komplikasyonlara neden olsa da yumurtalıklarda bulunan kistler zararsız olarak kabul edilir. Kistler çoğunlukla ameliyat gerektirmez ancak gebelik istemi olduğunda cerrahi yöntemlere başvurulabilir. Bazı durumlarda kistlerin sebep olduğu komplikasyonlar ameliyat gerektirebilir. Progesteronun yeterince salgılanmaması rahim duvarını kalınlaştırır ve bu durum rahim kanseri riskini artırabilir. Polikistik over sendromundan kaynaklanan diğer komplikasyonlarla hastalıkların ameliyat gerektirip gerektirmediği ise hastanın sağlık durumuna ve hastalığın seviyesine bağlı olarak değişebilir.