Öz Güven Eksikliği Belirtileri Nelerdir? Nasıl Giderilir?

Öz güven eksikliği, bireyin yaşam kalitesini derinden etkileyen ve her yaş grubunda görülebilen bir sorundur. Bu durum bireyin sosyal ilişkilerinde, eğitim/iş yaşamında ve kişisel gelişiminde zorluklar yaşamasına yol açabilir. Psikoloji alanında öz güven eksikliği üzerine yapılan çalışmalar bunun yalnızca bir duygu durumu olmadığını, tedavi gerektiren bir sorun olduğunu ortaya koymuştur. Peki, bu kadar sık görülen öz güven eksikliğinin belirtileri nelerdir ve nasıl tedavi edilir?

Öz Güven Eksikliği Nedir?

Öz güven, bir kişinin kendini fiziksel ve zihinsel olarak yeterli, başarılı bulabilmesi ve yapabilecekleri konusunda kendine ne kadar inandığıyla ilgili bir kavramdır. Öz güven eksikliği durumu ise bireyin bunların tam tersini hissetmesi, kendiyle ilgili olumsuz yargılara sahip olmasıdır. Öz güven eksikliğinde birey, yeteneklerine ve fikirlerine güvenemez ve kendisini olduğu gibi kabul edemez.

Çekingenlik ve öz güven eksikliği yaşayan birey, kişilerarası ilişkilerinde ve kariyer hedeflerine ulaşmada zorluk yaşayabilir. Bu yüzden tespit edilmesi ve buna yönelik bir destek alınması bireyin hayatında birçok alanda olumlu değişim yaratabilir.

Öz Güven Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

İnsanların öz güven eksikliği hissettiği alanlar farklılaşabilir. Bazıları iş, akademik hayat gibi alanlarda kendine güvenebilirken sosyal ilişkilerinde öz güven eksiliği belirtileri gösterebilir. Kimileriyse hayatlarının hemen her alanında öz güven problemi yaşar. Öz güven eksikliği belirtilerini çocuklarda ve yetişkinlerde ayrı ayrı ele almak mümkündür.

Çocuklarda Öz Güven Eksikliği Belirtileri

Çocuklarda öz güven eksikliği, gelişim dönemlerinde sık görülebilmekle beraber onları anlamak ve yardımcı olmak adına belirtilere hâkim olabilmek önemlidir.

Bu belirtiler şöyle sıralanabilir:

• Çocuk içine kapanık ve çekingen davranır,
• Kendini ifade etmekte zorlanır,
• Kendisini sürekli eleştirir hatta aşağılar,
• Tek başına yapması gerekenleri yapamayacağına inanır, karar veremez ve bir yetişkinin varlığına ihtiyaç duyabilir,
• Kendi haklarını savunamaz,
• Görev ve sorumluluklardan kaçabilir,
• Sosyal ilişkileri zayıftır ve bu tür ortamlardan kaçınabilir,
• Davranışları tutuk şekilde olabilir,
• Ebeveynlerinin, öğretmeninin veya çevresindekilerin tepkilerinden çekinebilir,
• Problemleri çözebilme becerisi zayıftır,
• Hata yapmaktan korktuğu için kaygı yaşar ve hata yapmamak için girişimlerde bulunmaz,
• Olaylardan hızlı ve olumsuz etkilenebilir,
• Başarılarını görmezden gelir,
• Suçu kolay bir şekilde üstlenebilir.

Yetişkinlerde Öz Güven Eksikliği Belirtileri

Yetişkinlikte bireyin yaşamı daha değişik alanlara yayıldığından ve çeşitlendiğinden farklı alanlarda öz güven eksikliği belirtileri görülebilir. 

• Toplum içinde konuşmaktan, yeni etkileşimler kurmaktan çekinme,
• Karar verirken sürekli tereddüt yaşama,
• Bir şeyleri yaparken hata yapma, başarısız olma korkusu hissetme,
• Kendini sürekli olumsuz yönde eleştirme,
• Karşı cinse karşı öz güven eksikliği yaşama,
• İş hayatında öz güven eksikliği yaşayarak kariyeri istenen şekilde yönetememe,
• İletişimde güçlük yaşama, kendini ifade edememe ve az konuşma,
• Başkalarının ne düşüneceğini fazla önemseme, eylemlerini buna göre belirleme,
• Eleştirilere karşı aşırı hassas olma,
• Başkalarına sınır koyamama, kendini ifade edememe,
• Bir başkasına bağımlı olma durumu,
• Fiziksel öz güven eksikliği yaşama.

Öz Güven Eksikliği Neden Olur?

Sahip olunan genetik özellikler öz güven eksikliğine neden olabildiği gibi yaşanılan deneyimler de bu duruma yol açabilir. İşte öz güven eksikliğinin nedenleri:

• Travma: Fiziksel, cinsel veya duygusal istismar; bireyin benlik saygısını büyük ölçüde etkileyebilir. Yaşanılan kötü anılar sürekli olarak düşüncelerde tekrarlanıyor veya bazı deneyimler kötü hissettiriyorsa bunlar bireyin şu anki yaşantısını etkileyebilir ve öz güven sorunlarına yol açabilir.
• Ebeveynlik Tarzı: Ailenin ebeveynlik tarzı çocukluk döneminden sonra bile bireyi etkileyebilir. Örneğin aşağılayıcı ve küçümseyici ebeveynlerin çocuklarında kendinden şüphe duyma eğilimi görülebilir.
• Zorbalık: Çocukluk çağında veya yetişkinlikte zorbalığa maruz kalınabilir. Hangi yaşta olursa olsun bu tür deneyimler bireyin öz güvenini zedeleyebilir ve bireyin kendisine dair olumsuz inanışlar geliştirmesine, hedeflerine ulaşma konusunda inançsızlık yaşamasına neden olabilir.
• Cinsiyet ve Irk: Birçok çalışma, kadınların nasıl algılandıkları hakkında daha fazla endişelendiklerini ortaya koymuştur. Buna ek olarak bir kişinin ırksal ve kültürel geçmişi ayrımcılığa uğramasına neden olduğunda birey kendisine karşı yapılan bu yanlış davranışları içselleştirebilir ve bireyin öz güven sorunu yaşamasına yol açabilir.
• Sosyal Medya: Artık hayatın ayrılmaz bir parçası olan internet, gerçekliği giderek tartışılan bir hâl almaya başladı. Bireyler, sosyal medyada gördükleri bedenleri, hayat standartlarını ve benzerini gerçekmiş gibi algılar. Çevresindeki bu dünya bireyi kendi gerçekliğiyle çatışmalı bir hâle getirebilir.

Yaşantılara ek olarak bireyin geliştirdiği inanışlar da şu anki öz güven eksikliğinin temel nedeni olabilir. Bu inanışlar genelde:

• Aşırı Yüksek Beklentiler: Mükemmeliyetçilik düşük öz güvene katkıda bulunan hatalı bir düşünme biçimidir. Birey her şeyi mükemmel standartlarda yapması gerektiği yönünde bir inanca sahip olabilir. Bu, bireyin bir işi hiç yapmamasına da neden olabilir.
• Eleştirel Bakış Açısı: Kişilik ve yeteneklerini acımasız bir biçimde eleştirebilir.
• Korku: Başarısızlık, reddedilme gibi korkulara çok fazla odaklanarak yaşamak harekete geçme konusunda bireye ket vurabilir.
• Tecrübe ve Beceri Eksikliği: Bazı bireyler, bir işi yapmak için çoğu zaman ustalık derecesinde bir tecrübe ve beceri gerektiğini düşünebilir. Kendinde olmayan bu ustalık derecesi düşük öz güvene neden olabilir.

Öz Güven Eksikliği Nasıl Tedavi Edilir?

Bireyin kendine dair olumsuz inançları, davranış ve duygularını da etkileyerek bir döngü içerisine girmesine neden olur. Bu döngüyü kırmak için bireyin kendi kendine yapabileceği eylemler olsa da profesyonel bir destek çok daha hızlı sonuç verebilir. Öz güven eksikliği tedavisi bireyin yaşına ve genel psikolojik durumuna göre değişebilir.

Çocuklarda ve Ergenlerde Öz Güven Eksikliği Nasıl Giderilir?

Öz güven eksikliği olan çocuğa ne yapılmalı sorusu pedagogların sıkça karşılaştığı bir sorudur. Bununla mücadele etmek için yapılabileceklerden bazıları şunlardır:

• Çocuğa sık sık söz hakkı tanımak,
• Keşfetmeleri için olanak tanımak hatta yaratmak,
• Sorunları kendi başına çözmesine müsaade etmek,
• Sorunlarla baş ederken çabasını takdir etmek,
• Yaşına uygun sorumluluklar vermek ve yaptığında olumlu geri bildirimde bulunmak,
• Sorduğu soruları dinlemek ve yanıt vermek,
• Duruma ve koşullara bağlı olmadan sevgi göstermek,
• Başka çocuklarla kıyaslamamak,
• Yargılayıcı dönütler yerine yapıcı öğütlerde bulunmak,
• O konuşurken onun boyuna inmek ve gözlerine bakarak dinlemek,
• Konu bulup ona bu konuda fikirlerini veya hissettiklerini sormak,
• Zorlandığı durumlarda müdahale etmek yerine daha çok teşvik etmek ve desteklemek,
• Seçme hakkı vermek ve tercihlerine saygı göstermek,
• Ebeveynlerce tutarlı davranışlar göstermek.

Çocuklar için geçerli olan maddelerin birçoğu yaş farkı çok olmadığından ergenler için de geçerli olabilir. Ancak yine de ergenliğin gelişimsel özelliklerine göre bazı yaşantılar onlar için daha zor olabiliyor. 

Ergenlerde öz güven eksikliği nasıl giderilir sorusuna özel olarak şunlar tavsiye edilebilir:

• Başarısızlıkları deneyim olarak nitelendirmek,
• Hatalardan nasıl dersler çıkarılabileceği konusunda yardımcı olmak,
• Fikirlerini pratiğe dökmelerine ve tekrar denemelerine müsaade etmek,
• Yaşanılan zorlukları ve sıkıntıları kafalarında büyütmelerine müsaade etmemek. Bu tür durumları yaşamış veya çözebilmiş olmak bireyde becerilerine karşı güven ve esneklik oluşturur.
• Öz disiplin oluşturmalarına destek olmak ergenlerin kendilerine olan güvenini arttırabilir. Öz disiplinin dört bileşeni:
  • Başladığı işi tamamlamak,
  • Verilen görevleri yerine getirmek,
  • Çabayı sürdürmek,
  • Mevcut göreve konsantre olmak.
• Aşırı otoriter olmamak ve kendilerini yönetmelerine de imkân tanıyarak öz yönetim becerilerini geliştirmek,
• Ergenler gelişim dönemlerinde kendilerine karşı eleştirel olma eğilimindedir. Bu yüzden doğru öz değerlendirme becerileri edinmeleri için onları desteklemek, farkındalık yaratmak gerekir.
• Onlarla sadece başardıklarında değil her zaman gurur duyulduğunu göstermek kendilerini daha iyi hissetmelerini sağlayabilir.
• Ergenler diğer yaş dönemlerine nazaran daha yoğun biçimde dış görünüşte öz güven eksikliği yaşayabilir. Onları özellikle sosyal medyanın gerçekçilikten uzak algılarından korumak gerekir.

Yetişkinlerde Öz Güven Eksikliği Nasıl Giderilir?

Yetişkin hayatında öz güven eksikliği yaşamak zorlayıcı olabiliyor. Özellikle de okul/iş hayatında öz güven eksikliği yaşamak bireyin potansiyelini tam olarak yansıtamamasına yol açabilir. Yetişkin kadın veya erkeklerde öz güven eksikliği nasıl giderilir sorusuna şu yanıtlar verilebilir:

• Birey, güçlü ve zayıf yönlerinin farkına varmalıdır. Güçlü yönlerini geliştirmeye odaklanmak ve zayıf yönlerini kabul etmek öz benlik algısını olumlu etkiler.
• İç seste tekrarlanan olumsuz konuşmaları fark etmek ve daha gerçekçi ve olumlu bakış açıları geliştirmek gerekir.
• Küçük hedefler belirlemek ve bunları başarmak bireyin öz güvenini artırabilir.
• İlişkide öz güven eksikliği yaşayan birey bunu partneriyle paylaşarak süreci daha iyi yönetebilir.
• Etrafında onu aşağıya çeken, sürekli eleştiren insanları kendisinden uzaklaştırmak öz güven sorunu yaşayan bireyin daha iyi hissetmesine yardımcı olabilir.

Çocuk, ergen ya da yetişkin fark etmeksizin herkesin bireysel süreçleri vardır ve öz güven eksikliği gibi sorunların tedavisinde uzman desteği almak son derece önemlidir. Bir terapist eşliğinde öz güven eksikliğinin altında yatan nedenler açığa çıkarılabilir ve bu sorunla baş edecek bireye özel stratejiler belirlenebilir.