Beyin ve omurilikten oluşan merkezî sinir sistemi vücudun işlem merkezidir. Sinir sistemi; hareketleri, düşünceleri ve otomatik tepkileri kontrol ederek yaşamsal faaliyetlerin kontrolünü sağlar. Epilepsi, parkinson, alzheimer, serebral palsi, duyu sinir felçleri gibi birçok merkezî sinir sistemi hastalığı bulunur. MS hastalığı da bunlardan biridir. Gelin, "MS hastalığı ne demek? Nedenleri, tanı ve tedavi yöntemleri nelerdir?" gibi soruların cevaplarını inceleyelim.
MS Hastalığı (Multipl Skleroz) Nedir? Çeşitleri Nelerdir?
Merkezî sinir sistemi hastalıklarından bir olan MS, bağışıklık sisteminin bir bozukluk sonucu merkezî sinir sistemindeki sinir iletimiyle görevli hücrelere saldırmasıyla ortaya çıkar. Bunun sonucunda oluşan iltihaplanma, hasarlı bölge oluşumu ve bazı doku bozuklukları kişide MS atağı olarak bilinen bazı aksaklıklara neden olur.
MS hastalığının farklı evrelerinde çeşitli semptomlar görülebilir. Bu sebeple MS hastalığını son evre ya da ilk evre diye ayırmak yerine farklı MS türlerinden söz etmek daha doğru olabilir. MS hastalığının gösterdiği semptomlara ve bu semptomların şiddetine göre farklı türleri bulunur. "Kaç çeşit MS hastalığı vardır?" sorusunun cevabı olarak beş çeşit MS türünden bahsedilebilir.
İyi Huylu MS (Benign)
İyi huylu MS türünde ataklar genellikle hafif geçebilir. Bu atakları tam düzelme takip edebilir. Zaman içerisinde biriken bir kötüleşme beklenmemekle birlikte bu türde MS, kalıcı hasara neden olmayabilir.
Tekrarlayan ve Düzelen MS (Relapsing-Remitting)
Tekrarlayan ve düzelen MS, en sık görülen MS türüdür. Hastaların %75-80'inde MS tekrarlayıp düzelen yapıdadır. Bu hastalar genellikle kendileri de farkına varmadan uzun süre MS atakları geçirebilir. Daha sonrasında ataklar kendiliğinden düzelebilir. Kısacası bu MS türünde hastalık "atak-iyileşme-atak-iyileşme" döngüsünde ilerleyebilir. İyileşmeler neredeyse tamamen gerçekleşebilir. Kadınlarda daha çok rastlanan bir türdür.
İkincil İlerleyici MS (Sekonder Progressif)
Atak-iyileşme döngüsünde ilerleyen MS hastalığı, bazı hastalarda bir süre sonra ilerleyici forma dönüşebilir. MS tedavisi almayan hastalarda ortalama 5 ila 10 yıl süren ataklı dönemden sonra ikincil ilerleyici MS dönemi başlayabilir. Bu dönemde atak sayısı giderek azalabilir. Ataklar sonrasındaki iyileşme düzeyi, MS'in neden olduğu hasar durumunu etkileyebilir.
Birincil İlerleyici (Primer Progressif)
Birincil ilerleyici MS, diğer türlere göre çok daha nadir görülür. Bu MS türünde hasta tek bir atak geçirir ancak atak sonrası iyileşme görülmez. Bu ataklar kalıcı hasarlara neden olabilir. Tehlikeli bir tür olmakla birlikte rastlanma oranı %5'tir. Kadınlarda ve erkeklerde eşit oranda görülür.
Marburg Tipi MS
MS türlerinden bir diğeri olan Marburg tipi MS hastalığında daha ağır seyreden bir tablo görülür. Oldukça nadir görülen bir MS türüdür ve iyileşme beklenmez. Hastalık, ataklar sonucu kaslarda kontrol kaybıyla yürüyememe gibi sonuçlar doğurabilir.
MS Hastalığı (Multipl Skleroz) Belirtileri Nelerdir?
Birçok türü olan MS hastalığının çok farklı belirtisi olabilir. MS hastalığının belirtileri vücudun farklı bölgelerinde görülebilir ve her kişide farklı semptomlar ortaya çıkabilir. MS hastalığı erken dönemde geçici ataklarla kendini gösterebilir ve bu nedenle MS hastalığı ilk belirtileri kişi tarafından kolay şekilde tahmin edilemeyebilir. MS hastalığının en sık görülen belirtileri şunlardır:
- Optik nörit (görme siniri iltihabı), çift görme ve görme kaybı gibi görme bozuklukları,
- Kaslarda zayıflama sonucu sakarlık,
- Kollar, eller, bacaklar ve ayaklarda uyuşma,
- Tükenmişlik,
- Baş dönmesi,
- İdrar tutmada zorluk,
- Denge ve koordinasyon kaybı,
- Düşünme, hafıza, konsantrasyon, öğrenme gibi bilişsel işlevlerde zorluk,
- Ruh hâli dengesizlikleri,
- Kas sertliği ve kas spazmları,
- Cinsel fonksiyonlarda değişim,
- İşitme kaybı,
- Konuşma sorunları,
- Yutma güçlüğü,
- Depresyon ve anksiyete.
MS Hastalığı Atakları Nasıl Olur? MS Atakları Ne Sıklıkta Olur?
MS hastalığı belirtilerinin birbirinden farklı zamanlarda ve aniden ortaya çıkışı "MS atağı" olarak isimlendirilir. MS atağından bahsedebilmek için bu belirtilerin biri ya da birkaçının en az 24 saat süreyle görülmesi ve ataklar arasında en az 1 ay süreyle devam etmesi gerekir. Aynı zamanda atak süresince hastada bir enfeksiyon ve ateş de görülmemelidir.
Atakların ardından genellikle iyileşme dönemi gerçekleşebilir. Atakların şiddeti ve aralıkları MS hastalığının türüne göre değişse de her MS türünde atakların ortak özelliği ne zaman ve ne sıklıkla ortaya çıkacaklarının önceden tahmin edilememesidir. MS ataklarını tetikleyebilen faktörler şunlardır:
- Viral enfeksiyonlar,
- Fiziksel ve psikolojik stres,
- Cerrahi operasyonlar,
- Genel anestezi,
- Vücut ısısında yükselme,
- Aşırı yorgunluk,
- Doğum sonrası hormon değişiklikleri.
Her semptom MS atağı olarak değerlendirilmeyebilir. Geçici/ani belirtiler olarak isimlendirilen bu semptomlar genellikle 30 saniye ila 2 dakika sürebilir ve ani şekilde ortadan kaybolabilir. Atak olarak değerlendirilmeyen belirtiler genellikle şunlardır:
- Kaslarda ani kasılma,
- Yüze vuran ani ağrı,
- Yüzün tek tarafında kasılma,
- Kaşınma atakları.
MS Hastalığı Neden Olur? Kimlerde Görülür?
MS hastalığı nedeni tam olarak bilinmese de yapılan araştırmalar hastalığa pek çok farklı faktörün neden olduğunu gösterir. Görevi vücudu bakteri ve virüslerden korumak olan bağışıklık sistemi MS hastalığında aşırı aktif hâle gelir ve sinir hücrelerinin etrafındaki koruyucu kılıf olarak tanımlanan miyelinlere saldırır. Miyelinleri ve altındaki sinir hücrelerini tehdit olarak algılayan bağışıklık sistemi bu yanlış algılamayla onlara zarar verir. Diğer olası MS hastalığı sebepleri ise şunlardır:
- Genetik faktörler,
- Öz bağışıklık bozuklukları,
- Bazı virüsler,
- Çevresel faktörler,
- D vitamini eksikliği,
- Sigara kullanımı.
"MS hastalığı kimlerde görülür?" sorusuna net bir yanıt vermek mümkün değildir. Çoğunlukla genç erişkinlerde rastlanan MS hastalığının görülme sıklığı kuzey yarımkürede daha fazladır. Yaş ilerledikçe MS hastalığının oluşma sıklığı da azalmaktadır. Kadınlarda MS hastalığı görülme sıklığı erkeklere göre 3 kat daha fazladır. Ek olarak sosyo-ekonomik düzeyi yüksek toplumlarda ve şehir yaşamı süren kişilerde MS hastalığının daha fazla görüldüğünü gösteren araştırmalar da vardır.
MS Hastalığı Kaç Yaşında Başlar?
Dünyanın farklı yerlerinde MS görülme sıklığı değişse de yaş aralığı genellikle benzerdir. MS hastalığının ilk belirtileri genellikle 20 - 40 yaşlarında görülebilir. Ancak 10 yaş gibi erken başlangıçlı ya da 40 yaş sonrası geç başlangıçlı vakalar da mevcut olabilir. Yine de 15 yaşından küçüklerde ve 60 yaşından büyüklerde MS hastalığının görülme olasılığı çok nadirdir.
MS Hastalığı Nasıl Anlaşılır?
Karmaşık bir nörolojik rahatsızlık olan MS hastalığının teşhisi için tek bir yöntem mevcut değildir. Kişide MS belirtilerinin görülmesinden sonra hekim muayenesi ve uygun testler sayesinde kişiye MS tanısı konulabilir. Bu noktada kişinin belirtilerini doktora net bir şekilde anlatması önemli olabilir. Nörolojik muayene sonrası tanıyı desteklemek adına MR ile beyin ve omurilik görüntülemesi yapılabilir.
MS Hastalığına Hangi Bölüm Bakar?
MS hastalığı ile nöroloji bölümü ilgilenir. Hastalığın tanısı, bir nöroloji doktoru tarafından konulabilir.
MS Hastalığında Hangi Kan Değerleri Bakılır?
MS hastalığının teşhisi için uygulanan bir kan testi yoktur. Ancak teşhis sırasında doktorun isteğiyle kanda bazı değerlere bakılabilir. Bu değerler şunlardır:
- TSH,
- Serbest T4,
- Serbest T3,
- B12,
- Folat,
- Sedimantasyon,
- CRP,
- ANA,
- Romatoid Faktör,
- Anti-HIV.
MS Hastalığı Hangi Testle Anlaşılır?
MS hastalığını teşhis eden özel bir test yoktur. Tanıya destek için nörolojik muayene, MR ve kan testlerine ek olarak sinir iletimini ölçen elektrofizyolojik testlerden de yararlanılabilir. Bu testler sinir iletilerinin hızlarının ölçülmesini sağlar.
MS Hastalığı Tedavisi
MS hastalığının bilinen kesin bir tedavisi yoktur. Bu nedenle “MS hastalığı nasıl geçer?” sorusu, tek bir tedavi yöntemiyle yanıtlanamaz. Uygun tedavi planıyla atakların azaltılması ve semptomların iyileştirilmesi söz konusu olabilir. MS hastalığında tedavi planı tamamen kişiye özel hazırlanır. Bu planı hazırlarken kişinin sahip olduğu MS türü oldukça önemlidir. MS tedavisinde amaç hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak, atakların sıklığını ve oluşabilecek hasarı azaltmaktır.
MS hastalığının ne kadar erken başladığı önemli bir faktör olabilir. MS tedavisinde erken tanı oldukça önemlidir. Yapılan araştırmalar tedaviye erken başlanan hastalarda MS hastalığına bağlı oluşan hasarların ve görülen semptomların azaldığını göstermiştir.
İlaç Tedavisi
MS hastalığının tedavisinde bağışıklık sistemini düzenleyen veya baskılayan ilaçlar kullanılabilir. Kullanılacak ilaçlar hastalığın türüne, atakların sıklığına ve şiddetine göre farklılık gösterebilir. MS hastalığı tedavisindeki ilaçlar doktor tarafından reçete edilmelidir. Kullanılan ilaçlar her MS hastasında aynı etkiyi göstermeyebilir.
Fizik Tedavi
MS hastalığının tedavisinde uygulanan fizik tedavi, hastalığın neden olduğu kas spazmlarını önleme, yürüme ve denge bozukluklarını iyileştirme ve kas zayıflamalarını güçlendirme amacıyla yapılabilir. Erken dönem MS hastalarına uygulanabilen fizik tedavide koşu bandı, kürek çekme makinesi, eliptik ya da düz bisiklet gibi aletler kullanılabilir. Aynı zamanda tedavide kas güçlendirme egzersizleri ve açma germe egzersizlerinden yararlanılabilir.
Hastalığa bağlı fiziksel engeli olan ileri seviye MS hastalarında ise fizik tedavinin olumlu sonuçları yapılan araştırmalarla kanıtlanmıştır. Suda yapılan egzersizler, yüzme, yoga ve nefes egzersizleri de MS hastalarının fizik tedavi programlarında yer alabilir.
Beslenme ve Yaşam Tarz Değişiklikleri
MS hastalarının günlük rutinlerine eklemeleri gereken bazı beslenme ve yaşam tarzı değişiklikleri bulunabilir. Özellikle sağlıklı beslenme, MS hastalığının tedavisinde önemli bir faktör olabilir. Beslenme açısından değerlendirildiğinde "MS hastalığına ne iyi gelir?" sorusuna yanıt olabilecek besinler şunlardır:
- Lif bakımından zengin meyve ve sebzeler,
- Düşük yağ oranına sahip doğal besinler,
- Omega 3, 6 ve 9 yağ asitlerinden zengin balıklar,
- Kuru meyveler ve kuru yemişler,
- Probiyotikler açısından zengin besinler.
MS hastaları neler yemeli kadar neler yememeli konusu da önemli olabilir. Bu anlamda MS hastalarının kızartmalardan, katkı maddesi içeren paketli gıdalardan, tatlandırıcılardan uzak durması önerilebilir. Alkol ve sigara tüketiminin sınırlandırılması da hastalığın tedavisinde önemli olabilir.
"MS hastaları nelere dikkat etmeli?" sorusuna yanıtı olarak tedaviye katkı sağlayan etkenlerden bir diğeri olan yaşam tarzı değişiklikleri verilebilir. Günlük rutinlere eklenen düzenli egzersizler kasların güçlenmesine yardımcı olabilir ve beyin aktivitelerini düzenleyebilir. Egzersize ek olarak beyni çalıştırmak da fayda sağlayabilir. Bunun için ise bulmaca çözmek, hafıza oyunları oynamak, kitap okumak ve sosyalleşmek önerilebilir. Uyku düzenine dikkat etmek, stresten uzak durmak da yaşam tarzı değişiklikleri bağlamında tavsiye edilebilir.
Sıkça Sorulan Sorular
MS hastalığı tedavi edilmezse ne olur?
MS hastalığı tedavi edilmediğinde görme kaybı, denge ve yürüme bozuklukları, konuşma bozuklukları gibi belirtilerin görülme sıklığında artış söz konusu olabilir. Bunlara ek olarak MS türüne, atakların sıklığına ve şiddetine bağlı olarak değişken riskler bulunabilir.
MS hastalığı bulaşıcı mıdır?
MS hastalığı bulaşıcı bir hastalık değildir. Kesin tedavisi olmasa da uygun yöntemlerle MS hastalığına sahip bireylerin yaşam kalitesi korunabilir ve hayatlarını en iyi biçimde sürdürebilmeleri sağlanabilir.
MS hastalığı olan bireyler çocuk sahibi olabilir mi?
MS hastalığı hamile kalmaya ve çocuk sahibi olmaya engel bir hastalık değildir. MS hastaları gebe kalabilir ve sağlıklı bir çocuk sahibi olabilirler. Yapılan çalışmalar MS hastalığının düşük riski ve doğum sıklığı üzerinde bir etkisi olmadığını göstermiştir. Aynı zamanda MS hastalığının gebelik sürecine de olumsuz bir etkisi yoktur.
MS hastalığında yorgunluk nasıl giderilir?
MS hastalığının en sık görülen belirtilerinden biri yorgunluk olabilir. Aşırı yorgunluk ve enerji kaybı kişilerin günlük yaşamını olumsuz etkileyebilir. Bu belirtileri en aza indirmek için gerekli durumlarda takviye alınabilir. Soğuk duş alma, kollara ve bacaklara soğuk kompres uygulama da yorgunluğun giderilmesinde etkilidir. Tüm bunlara ek olarak gevşeme egzersizlerinden destek alınabilir ve yapılacak günlük işler daha planlı şekilde yürütülebilir.
MS hastalığında erken teşhisin önemi nedir?
MS hastalığının erken teşhisi ve uygun tedaviye başlanması, hastalık seyrinin iyileştirilmesi, semptomların azaltılması ve kalıcı engellilik oluşma riskinin en aza indirilmesi açısından oldukça önemlidir.
MS hastalığı genetik midir?
MS hastalığının nedenleri arasında genetik faktörler de yer alır. MS hastası anne babanın çocuklarında MS görülme oranı sağlıklı bireylere oranla daha fazladır. Ancak genetik, MS hastalığının tek ve kesin nedeni değildir. Yani MS hastası bir anne babanın çocuğunun kesin olarak MS hastası olacağından söz edilemeyebilir.
MS hastalığı kilo kaybı yapar mı?
MS hastalığı kas zayıflığına sebep olabileceğinden hastalarda zaman zaman kilo değişimleri görülebilir.
Onaylanmış İçerik