İyot Eksikliği Belirtileri Nelerdir, Neden Olur?

Vücutta tiroid hormonunun salgılanması için gerekli olan elementlerden biri iyottur. Bu element, pek çok yaşamsal faaliyetin etken maddelerinden biridir. Vücutta üretilmeyen ve çok düşük miktarlarda depolanabilen iyodun günlük olarak dışarıdan alınması gerekir. Eksikliğinde görülebilecek hastalıklar anne karnında başlar, erişkinlikte de devam edebilir. Bununla birlikte iyot eksikliğinden kaynaklanan hastalıklar büyük oranda tedavi edilebilir. Gelin; iyot eksikliğinin nedenlerini, belirtilerini, tedavi yöntemlerini detaylıca inceleyelim.  

İyot Nedir? İyota Neden İhtiyaç Duyarız?

İyot, tiroid hormonlarının normal işleyişini desteklemek gibi metabolik faaliyetlerde görev alan bir elementtir. Vücut kendi kendine üretemediği için iyot mineralini beslenme yoluyla, suyla veya gıda takviyeleriyle almak önemlidir. 

İyota en çok ihtiyaç duyan yer tiroid bezidir. Tiroid bezi, tiroid hormonlarını üretir ve bu hormon kan dolaşımıyla vücuttaki tüm dokulara taşınır. Temel görevi vücut metabolizmasını düzenlemektir. Beyin gelişimini ve organların normal şekilde çalışmasını destekler. Kalp atış hızından vücut sıcaklığına kadar pek çok işleve etkisi olan tiroidin çalışması için gerekli duyulan iyot eksik olduğunda sağlık sorunları baş gösterebilir. 

İyot Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

İyot eksikliğinin pek çok farklı belirtisiyle karşılaşmak mümkündür. Görülen belirtilerden bazıları şu şekilde sıralanabilir:

Yetişkinlerde İyot Eksikliği Belirtileri 

• Ciltte kuruluk,
• Kabızlık,
• Yorgunluk,
• Tiroid bezlerinde şişkinlik,
• Kasların güçsüzleşmesi,
• Kalp atış hızının yavaşlaması,
• Kolesterol seviyesinde artış,
• Tansiyonun anormal şekilde yüksek veya düşük seyretmesi,
• Tiroid hormonu seviyelerinin düşmesi,
• Kaslarda ve eklemlerde ağrılar,
• Hafıza sorunları meydana gelmesi ve unutkanlığın artması,
• Regl düzensizliği veya şiddetli ağrıların görülmesi,
• Çocuk sahibi olamama veya düşük yapma,
• Seste kısılma,
• Metabolizmanın yeterli çalışmaması neticesinde kiloda artış,
• Mide asidi üretiminin olumsuz etkilenmesi sonucu meydana gelecek mide ve sindirim rahatsızlıkları,
• Ağız kuruluğu ve gözyaşı üretiminin azalması,
• Yutmada zorlanma,
• Terlemede azalma,
• Bağışıklık sisteminde sorunlar,
• Metabolik sorunlar nedeniyle vücut ısısının kendini koruyamaması sonucu soğuk havalara karşı direncin düşmesi.

Bunların yanı sıra "İyot eksikliği saç dökülmesi yapar mı?" sorusuna yanıt olarak yeni saç foliküllerinin oluşumunun durması nedeniyle görülebilecek saç dökülmeleri de iyot eksikliğinin belirtileri arasında yer alır.

Bebeklerde ve Çocuklarda İyot Eksikliği Belirtileri 

Bebeklerde iyot eksikliği belirtileri:

Yetişkinlerde görülen kabızlık, hem vücutta hem kaslarda zayıflık görülmesi gibi belirtiler ortaktır. Ayrıca şu belirtiler de görülebilir:

• Aşırı uyku hâli,
• Dilin büyümesi,
• Sık sık boğulma vakaları yaşamak,
• Kabarık yüz.

Çocuklarda iyot eksikliği belirtileri:

• Gelişimde gerileme,
• Ergenliğe geç girme,
• Dişlerin geç gelişmesi,
• Öğrenme güçlüğü gibi bazı bilişsel sorunlar,
• Hafızada zayıflık,
• Boy kısalığı.

İyot Eksikliği Neden Olur?

İyot eksikliğinin temel nedenlerini şu şekilde sıralayabiliriz:

• İyot bakımından yetersiz beslenme: İyotsuz tuz tüketimi ve iyot bakımından zengin besinlerin yeteri kadar tüketilmemesi iyot eksikliğine neden olabilir. Örneğin deniz ürünlerinin tüketilmemesi, uzun vadede iyot eksikliğine neden olabilir. 
• Gebelik ve emzirme: Kadınlar gebelik ve emzirme dönemlerinde vücutlarındaki vitamin ve mineralleri bebekle paylaştığından vücudun ihtiyaç duyduğu iyot miktarı artış gösterir. Gebelik ve emzirme sürecinde yeterli düzeyde alınmadığında iyot eksikliği görülebilir. 
• Lityum içerikli ilaçların kullanılması: Lityum içerikli ilaçların kullanılması da iyot eksikliğine neden olabilir.
• Sigara kullanımı: Sigara dumanında bulunan tiyosiyanat adlı bileşik, iyodun etki düzeyini düşürebilir. Bu da yeterli iyot alınsa dahi tiroid hormonlarının sağlıklı şekilde üretilmesini ve işlevini yerine getirmesini engelleyebilir.
• Florür ve klorlu su tüketimi: Flor ve klor, iyotla birlikte aynı grup elementleridir fakat iyottan çok daha aktiftir. Florürlü diş macunları ve çeşme suyu bu elementlerce zengindir. Yüksek oranda alındıklarında iyot emiliminin azalmasına neden olabilir.
• Guatrojenler: Bazı besinlerde antitiroid olan guatrojen bileşikleri bulunur. Bu besinlerin yüksek miktarda ve çiğ olarak tüketilmesi iyot emilimini azaltabilir. 

İyot Eksikliği Hangi Hastalıklara Yol Açar?

UNICEF'in yaptığı bir araştırmaya göre yenidoğanların %19'u iyot yetersizliği nedeniyle beyin hasarı riskiyle karşı karşıya kalıyor. 

İyot eksikliğinde görülen hastalıklardan biri bilişsel sorunlar. Çocuklarda bilişsel gelişim açısından oldukça önemli olan iyot, IQ seviyesini 8-10 puan kadar etkileyebiliyor.

İyot eksikliği hastalıklarını şöyle sıralayabiliriz: 

Düşüğe veya Erken Doğuma Yol Açabilir 

• Gebelikte meydana gelebilecek iyot eksikliği pek çok olumsuz duruma yol açabilir. Ölü doğuma, erken doğuma veya bebeğin düşük kiloda dünyaya gelmesine neden olabilir.
• Bebekte zekâ geriliğine neden olabilir.
• Bebeklerde guatr görülebilir.
• Şaşılık, sağırlık veya dilsizlik gibi hastalıklara sebep olabilir. 

İyot Eksikliği Tiroid Sorunlarına Neden Olabilir

İyot eksikliği guatra neden olabilir. Çünkü tiroid bezi, hormon üretmek için ihtiyaç duyduğu iyodu alamadığında olması gerekenden fazla çalışır ve bu da büyümeye neden olur. Tiroid bezinin düzensiz ve anormal büyümesiyle ortaya çıkan bu rahatsızlıkta şişlik ve yumrular görülür. Tiroid hormonu fazlalığı hipertiroidizme yol açabilir. Düşüklüğünde ise hipotiroidizm meydana gelebilir. Buna iyot eksikliği hipotiroidi de denir. 

Tiroid Kanseri Riskini Artırır

Tiroid nodülleri kansere çevirebilir. Bu hastalık hormonal düzeni etkileyeceği gibi öksürük, seste kısılma, nefes almada zorluk, yorgunluk ve boğaz ağrısına neden olabilir. Ayrıca metastaz yaparak diğer doku ve organlara sıçrayabilir. 

Bunların yanında iyot eksikliği kalp yetmezliği ya da kalp büyümesi, sinir hastalıkları ve bağışıklık sorunlarına da yol açabilir. 

Büyüme Geriliği Görülebilir

Anne karnında yetersiz iyot alımı, cüceliğe varan önemli sağlık sorunlarına neden olabilir. İyot eksikliği sonucu oluşan hastalıklardan biri olan gelişim sorunları özellikle okul çağında büyüme geriliği olarak da kendini gösterebilir. 

Görüldüğü gibi "İyot eksikliği neye sebep olur?" sorusuna verilebilecek birçok yanıt bulunur.

İyot Eksikliği Nasıl Anlaşılır?

Öncelikle guatr gibi gözle görülen fiziksel bir rahatsızlık varsa bu uzman doktor tarafından fiziksel muayene esnasında tespit edilir. Ardından gerekli testler yapılarak iyot eksikliği teşhisi konulabilir. Benzer şekilde iyot eksikliğinden kaynaklanabilecek diğer hastalıklarda da hekim, iyot eksikliğiyle bir bağlantı olup olmadığını kontrol eder.

"İyot eksikliği testi nasıl yapılır, hangi tahlille anlaşılır?" sorusu bu noktada merak edilebilir. İyot idrar yoluyla vücuttan atıldığından iyot miktarını ölçmek için kullanılan teşhis yöntemlerinden biri idrar testidir. İdrarda iyot eksikliğini ölçmek için iyot konsantrasyonuna bakılır. Bu tahlil son derece pratiktir. İdrardaki iyot konsantrasyonu 50µg/L altında olursa iyot eksikliği teşhisi konulabilir. 

Günlük önerilen iyot alım miktarları da standart olarak belirlenmiştir. Bu oranların altında iyot tüketimi, iyot eksikliğiyle ilgili net bir bilgi verebilir.

Günlük iyot ihtiyacı şu şekildedir:

• 1 ila 8 yaşta 90 mikrogram,
• 9 ila 13 yaşta 120 mikrogram,
• 14+ yaşta 150 mikrogram,
• Hamile ve emzirenlerde 290 mikrogram.

İyot Eksikliği Tedavisi Nasıl Yapılır?

Bütün hastalıklarda olduğu gibi iyot eksikliğinde de tedaviden önce önleyici önlemleri ortaya koymak gerekir. 

Sağlıklı bir yetişkinin vücudunda ortalama 15-20 mg iyot bulunur ve bunun yaklaşık %80'i tiroid bezinde depolanır. Çok düşük oranlarda depolanan bu mineralin önemli bir kısmı idrarla atılır.

Ülkemizde iyot alımı büyük oranda iyotlu tuzla sağlanır. Bir halk sağlığı politikası olarak tuzların iyotlanması ve iyodun tuzla birlikte alınması sağlanmaya çalışılır.

İyot eksikliği tedavisinde farklı yöntemler izlenebilir. 

• Gebelik planı olan kadınlarda gebelik öncesi iyot desteği başlatılabilir. Hamilelik döneminde iyot miktarı ölçülür ve günlük 100 ila 300 mg iyot desteği almaları sağlanır. Besinle alınamadığı durumlarda multivitaminler ve folik asitle kombine ilaçlarla verilir. Bu desteğe emzirme dönemi tamamlanıncaya kadar devam edilmelidir. 
• İleri düzey bir hastalık olduğunda, örneğin tiroid kanseriyle baş etmeye çalışan bireylerde radyoaktif iyot tedavisi uygulanır. Halk arasında atom tedavi olarak da bilinen bu yöntemde radyoaktif iyot vücuda gönderilir. Ameliyat olma ihtimali olmayan kişilerde veya ameliyatın ardından kanserli hücre kalmaması amacıyla uygulanır. 
• Bebeklerde iyot eksikliği nasıl giderilir, sorusuna da değinmek gerekir. Bebeklerde iyot eksikliği tedavisi için öncelikle diyetlerine iyot ve iyot içeren takviyeler eklemek gerekir. Tedavi uzman bir doktor tarafından belirlenir. Bebeğin yaşına, kilosuna ve sağlık durumuna göre tedavi planlaması yapılır ve bebeğe özel bir diyet belirlenir. Bu diyet düzenlemesi bebeğin sağlıklı büyümesi ve tiroidle ilgili sorunlar yaşamaması için oldukça önemlidir. 
• Yeni doğan bebekte iyot eksikliği varsa annenin diyetine iyot bakımından zengin besinler ve gıda takviyeleri eklenebilir. Böylece bebek, beslenirken sütle birlikte ihtiyaç duyduğu iyodun bir kısmını da alabilir.

İyot Hangi Besinlerde Bulunur? İyot Eksikliği İçin Ne Yemeli?

"İyot eksikliğine ne iyi gelir?" sorusuna tuz tüketimini artırmak cevabı tek başına yeterli olmaz. İyot bakımından zengin besinlerle beslenmek sağlıklı şekilde iyot alımını destekler.

İyot eksikliğine iyi gelen besinlerden bazılarını şöyle sıralayabiliriz:

• İyot bakımından zengin besinlerin başında deniz ürünleri gelir. İstiridyeden midyeye, orkinostan mezgite pek çok deniz ürünü iyot bakımından tüketilmesi faydalı besinlerdir. Özellikle okyanus balıklarında oran daha da yüksektir.
• Peynir ve yoğurt gibi süt ve süt ürünlerinde yüksek miktarda iyot bulunur. Günlük iyot ihtiyacının yarısı bir kâse yoğurttan karşılanabilir. 
• İyot içeren besinler arasında karaciğer, et ve yumurta gibi hayvansal gıdalar sayılabilir.
• Pek çok meyve ve sebze iyot bakımından zengindir. Muz, çilek, ıspanak, kabak, sarımsak, şalgam, soya fasulyesi ve pazı gibi besinleri tüketmek günlük iyot ihtiyacının karşılanmasında oldukça önemli bir role sahiptir. 
• Hayvansal ürünler tüketmek istemeyen kişilerin tercih edebileceği diğer iyot kaynakları kuru erik ve kızılcıktır.
• Himalaya kristal tuzu, beyaz ekmek, pirinç, makarna, baklagiller, dondurma ve maden suyu da iyot bakımından zengin besinler arasında yer alır.

Sıkça Sorulan Sorular

İyot eksikliği bebek ve çocuklarda zihinsel gelişimi olumsuz yönde etkiler mi?

Beyin gelişimi fetal dönemde başlar ve 2-3 yaşa kadar en önemli sürecini tamamlar. İyot da bu gelişimi etkileyen tiroid hormonunun salgılanması için önemli bir elementtir. Eksik iyot alımında beyin gelişiminin yetersiz olduğu gözlenmiştir. İyot bakımından fakir bölgelerde yaşayan çocukların IQ oranlarının yaklaşık 10 puan daha düşük olduğu görülmüştür.

Gebelikte iyot eksikliği bebek ve anne için risk oluşturur mu?

Gebelikte iyot eksikliği normal zamana göre çok daha fazladır ve hem anne hem fetüs için iyot eksikliği risk oluşturur. Gebelerde düşük riski görülebilir. Bebeklerdeyse büyüme ve zekâ geriliği gibi olumsuz durumlarla karşı karşıya kalınabilir. 

Bunu önlemek için hamile kalmayı planladığınız dönemden itibaren iyot bakımından zengin bir diyet yapmanız önerilir. Hamileler içinse doktorlar günlük iyot alım miktarını belirler ve gebeyle bu bilgileri paylaşır. 

Yenidoğanlarda iyot eksikliği TSH yüksekliğine neden olur mu? 

Kandan bakılan TSH hormonu yüksekliği iyot eksikliğine işaret eder. Özellikle yenidoğanlarda topuk kanı olarak da bilinen bir tarama yapılır. Bu tarama içinde pek çok hastalığın yanı sıra tiroid hormonuna da bakılır. Çünkü tiroid bu dönemde sık karşılaşılan endokrinolojik sorunlar arasında yer alır. TSH hormon yüksekliği tespit edilirse ortaya çıkabilecek pek çok hastalık iyot bakımından zengin bir beslenmeyle önlenebilir. 

İyot demir eksikliği yapar mı?

Tiroid hormonu salgılanması için iyodun yanı sıra önemli minerallerden bir diğeri de demirdir. İki element aynı hormonun üretiminde görevli olduğundan birbirlerini etkiledikleri düşünülebilir. Demir eksikliği tiroid hormonu sentezini olumsuz etkileyebilir ve otoimmün tiroid hastalıklarına neden olabilir. Ancak birbirinin emiliminde veya kullanımında etkili olmadıklarından iyot minareli demir eksikliğine neden olmaz. Demir eksikliği durumunda gebelik ve demir bakımından yetersiz beslenme gibi farklı sebepler araştırılmalıdır.

İyot eksikliği kilo yapar mı? 

İyot eksikliğinde merak edilen sorulardan biri de "İyot eksikliği kilo aldırır mı?" sorusudur. Tiroid hormonu metabolizmayı düzenler. Metabolik bir rahatsızlık kilo artışına neden olabilir. Dolayısıyla iyot eksikliği dolaylı yoldan da olsa kilo problemlerine yol açabilir.  

İyot eksikliği göz altı torbası yapar mı?

Gereğinden fazla tuz tüketimi göz altlarında sıvı tutulmasına neden olabilir. Bu da göz altı torbalarını belirgin hâle getirebilir. Tuzların iyotlanması, bu etkinin tuzdan mı yoksa iyottan mı kaynaklandığı hakkında karışıklığa neden olabilir. Ancak iyodun direkt olarak göz altı torbasına etkisi olduğuna dair bir kanıt yoktur. 

İyot eksikliği konsantrasyon sorunlarına neden olur mu?

Çocukluk döneminde beyin hasarlarına neden olabilen iyot eksikliği, yetişkinlik dönemlerinde de dikkat eksikliği ve konsantrasyon bozukluğuna yol açabilir.