İshale Ne İyi Gelir? İshal Neden Olur?

Tedavi edilebilen ve önlenebilen bir rahatsızlık olan ishal, çocuklarda ve yetişkinlerde en sık görülen hastalıklar arasında yer alır. Karın ağrısı, kusma ve soğuk terleme gibi belirtilerle kendini gösterebilir. "İshal nasıl geçer, ishal ne kadar sürer ve ishale ne iyi gelir?" gibi ishal hakkında birçok sorunun yanıtını yazımızda bulabilirsiniz. 

İshal (Diyare) Nedir? Çeşitleri Nelerdir?

İshal, bağırsak hareketlerinin gevşemesiyle daha sık dışkılama ihtiyacının hissedildiği sulu dışkılama durumudur. İshal olması durumunda hasta 250 gramdan fazla ve %70'i sıvı hâlde dışkılama yapar. Hastalar bir günde üç defadan fazla dışkılama ihtiyacı duyar. İshal, dünya üzerinde beş yaşından küçük olan çocuklarda pnömoniden sonra en sık görülen ölüm nedenidir. Özellikle iki yaşından küçük çocuklar için oldukça tehlikeli bir rahatsızlıktır. 

Ateşsiz kusmasız ishal genellikle birkaç gün içinde kendiliğinden geçer. Ancak birkaç günden uzun sürmesi ve geçmemesi durumunda mutlaka doktora başvurmak gerekir. İshalde kan görme ve ateş gibi semptomlarla karşılaşanların da mutlaka bir sağlık kuruluşuna başvurması ve muayene olması gerekir. İshal hâli dehidrasyona ve yeterli beslenememeye de sebep olabilir.

İshal son derece yaygın ve her yaştan insanı etkileyebilen bir durumdur. Yetişkin bireylerde yılda bir kez ishal görülmesi normal karşılanırken çocuklarda ishal yılda iki kez görülebilir. Ne kadar sürdüğüne ve ciddiyetine bağlı olarak üç çeşit ishal vardır. 

Akut İshal 

Bir veya iki gün süren gevşek ve sulu ishaldir. Akut ishal, en yaygın görülen ishal türüdür ve tedaviye gerek olmadan geçer. 

Kalıcı İshal

Kalıcı ishal yaklaşık iki ila dört hafta sürer veya uzun bir süre boyunca ara ara belirtiler gösterir.

Kronik İshal

Dört haftadan daha uzun süre ishal olma hâlidir. Kronik ishal nedenleri arasında çeşitli hastalıklar olabilir. Kişinin bazı yiyecek ve içecekleri düzenli ve aşırı miktarda tüketmesi, gıda intoleransının bulunduğu besinleri tüketmesi, bazı ilaç ve takviyeleri kullanması sürekli ishalin nedenleri arasında sayılabilir.

İshal Belirtileri Nelerdir?

İshal belirtileri ciddiyetine ve nedenine bağlı olarak değişiklik gösterir. İshalin genel belirtisi gevşek ve sulu dışkıdır. İshalin genel semptomları şunlardır: 

• Mide bulantısı gibi mide rahatsızlıkları,
• Karında şişkinlik ve kramplar,
• Güçlü ve acil dışkılama ihtiyacı,
• Halsizlik.

Şiddetli ishal belirtileri görülüyorsa doktora başvurmakta fayda vardır. Şiddetli ishal durumunda görülebilen semptomlar şunlardır:

• Kusma,
• Kilo kaybı, 
• Ateş,
• Dışkıda kan ve mukus görülmesi,
• Şiddetli acı. 

İshal Neden Olur?

İshalin asıl nedeni bağırsakları etkileyen gastroenterit bir virüstür. İshalin birçok farklı nedeni de olabilir. İshalin nedenleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

• Gıda zehirlenmesi,
• Rotavirüs, norovirüs ve viral gastroenterit dâhil viral enfeksiyonlar,
• Salmonella ve Escherichia coli dâhil bakteriyel enfeksiyonlar,
• Paraziter enfeksiyonlar,
• Sindirim sistemini bozan besinlerin tüketimi,
• Bağırsak hastalıkları,
• Gıda intoleransı (Örneğin laktoz intoleransı),
• Bir ilaca olumsuz reaksiyon, 
• Safra kesesi ve mide ameliyatı.

Su Gibi İshal Neden Olur?

Bağırsaklardaki su emiliminin azalması veya bağırsaklara sıvı salgılanmasının artması su gibi ishale neden olur. Antibiyotikler ve kullanılan bazı ilaçlar su gibi ishale neden olabilir. Eğer bu durum bakteriyel veya viral bir enfeksiyondan kaynaklanıyorsa genellikle kendi kendine geçer. Bol sıvı tüketimi, düşük lifli gıdaların tüketimi ve doktor tarafından reçete edilen antibiyotikler su gibi ishalin geçmesine yardımcı olabilir.

Durduk Yere İshal Neden Olur?

Durduk yere ishal birçok nedenden kaynaklı olabilir. O nedenlerden bazıları şu şekildedir:

• Gıda zehirlenmesi,
• Enfeksiyon,
• İlaç yan etkisi,
• Yanlış beslenme alışkanlıkları,
• Stres,
• Kronik hastalıklar.

Kokulu İshal Neden Olur?

Kokulu ishalin nedenleri bakteriyel veya viral enfeksiyonlar, gıda zehirlenmesi, laktoz intoleransı ve sindirim sistemi bozuklukları olarak sıralanabilir. Bunların yanı sıra bağırsakta meydana gelen iltihaplanmalar veya belirli türdeki ilaçların kullanımı da kokulu ishale neden olabilir. 

Bebeklerde ve Çocuklarda İshal Neden Olur?

Bebeklerin dışkısı anne sütü, mama veya katkılı gıdalar gibi tükettiği gıdalara bağlı olarak farklı renk, doku ve kokuda olabilir. Bir bebeğin dışkısı yetişkin birine göre daha yumuşaktır. Ancak aniden daha gevşek ve sulu bir hâle gelebilir. Bu durum üç veya daha fazla dışkılama şeklinde olursa ishal denilebilir. Bebeklerde ishal; virüs, bakteri veya parazit enfeksiyonları, gıda alerjisi veya ilaçlara duyarlılık, antibiyotikler ve çok fazla meyve suyu içmek gibi nedenlere bağlı olabilir. Bakteriyel ya da viral enfeksiyonlar bebeklerde yeşil ishal görülmesine, ateş ve mide bulantısına neden olabilir.  

Çocuklarda ishal genellikle bulaşıcı ve kişiden kişiye kolayca geçebilen gastro (viral gastroenterit) nedeniyle oluşur. Çocuklarda ishalin başlıca belirtileri şunlardır:

• Karın ağrısı,
• Kusma,
• Ateş,
• İştah kaybı.

Hamilelikte ve Lohusalıkta İshal Neden Olur?

Hamilelikte ishal genellikle hormonlar, diyet değişikliği, artan stres, bazı gıdalara karşı hamilelikle birlikte oluşan hassasiyetler ve doğum öncesi alınan vitaminler nedeniyle olabilir. Hamilelikte ishal yaygın bir durumdur. Lohusalıkta ishalse genellikle sezaryen doğum yapan kadınlarda görülen bir bağırsak problemidir. Bu duruma rahim kasılmaları, pelvik taban sorunları ve değişen hormonlar neden olabilir. 

İshal Olunca Doktora Ne Zaman Başvurulmalı?

İshal, herkeste görülebilen ve genellikle doktora başvurulmadan geçen bir hastalıktır. Ancak bazı belirtilerin görülmesi hâlinde doktora başvurmak ciddi rahatsızlıkların önlenmesine yardımcı olur. İshal olan çocuklarda özellikle de küçük çocuklarda bu belirtiler varsa doktora başvurulmalıdır:

• Sıvı kaybı yaşama,
• Kanlı veya siyah dışkı kalıntıları,
• 39 °C üzerinde ateş. 

 Yetişkinlerde ise doktora başvurulmasını gerektiren ishal belirtileri şu şekildedir:

• İki günden uzun sürmesi ve yoğun kokulu olması, 
• Sıvı kaybı belirtilerinin görülmesi,
• Ağızda yaraların oluşması, 
• Mide ve rektal bölgelerde şiddetli ağrı hissinin olması,
• İshalde irin görülmesi,
• Kanlı ve siyah renkli ishal,
• Uzun süren yüksek ateş,
• Aşırı kilo kaybı.

İshal Nasıl Geçer?

İshal, genellikle tedavi gerektirmeden iyileşen bir durumdur. İshal olan bireylerin çoğu "İshali ne keser?", "İshal ve mide bulantısına ne iyi gelir?" gibi soruların cevabını merak eder. İshal semptomlarıyla başa çıkabilmek için aşağıdaki yöntemler denenebilir:

• Sıvı alımı artırılmalıdır. İshal kaynaklı dehidrasyon küçük çocuklar ve yaşlı bireyler için ölümcül olabilir. Bu nedenle ishal sürecinde sıvı alımı önemlidir. Su, et suyu, sporcu içecekleri ve meyve suları tüketilebilir. Alkol, süt, soda, kafeinli ve gazlı içecekler tüketmekten kaçınılmalıdır.
• Probiyotikler kullanılabilir. Sağlıklı bir bağışıklık sisteminin oluşumu için iyi bakteriler gereklidir. Probiyotikler bağırsaklardaki iyi bakterileri artıracağından bağırsak sağlığını iyileştirirken bağışıklık sistemini de destekler. Probiyotikler bazı gıdalarda canlı olarak bulunabilir. Turşu, olgunlaşmış yumuşak peynirler, kefir, süzme peynir, bitter çikolata, yeşil zeytin, kombu çayı, miso, natto, ekşi mayalı ekmek, yoğurt probiyotik bulunduran besinlerdir. Probiyotikler bu besinlerden sağlanabileceği gibi hap ve toz formunda da tüketilebilir.
• İshal önleyici ilaçlar, ciddi semptomları azaltmaya yardımcı olabilir. Ancak bazı tıbbi durumlar ve enfeksiyonlar ilaç kullanımında daha da kötüleşebilir. Bu sebeple kullanmadan önce doktora danışmakta fayda vardır. 
• Semptomları hafifletmeye yardımcı besinler ağırlıklı olarak tüketilebilir ve diyetler uygulanabilir.
• İshal durumunu kötüleştirebilecek yiyeceklerden uzak durulmalıdır.

Yetişkinlerde, çocuklarda ve bebeklerde ishal ve kusma sıkça görülebilir. Bu durum genellikle midede olan bir mikroptan kaynaklanır. Birkaç gün sürmesi sebebiyle hastalar tarafından merak edilen "İshal ve kusmaya ne iyi gelir?" sorusuna cevap olarak ishal ve kusmanın bir arada olması ya da ayrı ayrı olması durumunda tedavinin değişmeyeceği verilebilir.

İlaç Tedavisi

İshal için genellikle tıbbi bir tedaviye ihtiyaç duyulmaz. Ancak mide kramplarının ve ağrıların azalmasına yardımcı olmak için ilaç tedavisi uygulanabilir. Eğer sık veya kronik bir ishal döngüsü varsa ilaç kullanımına dikkat etmek gerekir. İshal önleyici ilaçların içeriği şu şekildedir:

• Loperamide,
• Bizmut subsalisilat. 

Loperamide, bağırsak hareketlerini yavaşlatarak vücudun daha fazla sıvı emmesine yardımcı olur. Bu sayede ishal azalır. Bizmut subsalisilatsa sıvının bağırsaklardaki hareket etme şeklini dengeler ve iltihabı azaltmaya yardımcı olur. Bizmut subsalisilat, ishale neden olan bakteri ve virüslerin mide ve bağırsaklarda çoğalmasını engeller.

İshal ilaçları kullanımında sağlıklı yetişkinlerde herhangi bir yan etki görülmezken yaşlı veya sağlık sorunu olan kişilerde çeşitli yan etkiler görülebilir. Loperamide yan etkileri şu şekilde verilebilir: 

• Mide bulantısı ya da kusma,
• Baş dönmesi,
• Karın ağrısı,
• Kabızlık.

Bizmut subsalisilat yan etkileriyse şu şekilde sıralanabilir:

• Kulak çınlaması,
• Kabızlık,
• Kararmış dışkı veya dil.

Bazı ilaçları ishal önleyici ilaçlarla almak yan etkilere neden olabilir. Bizmut subsalisilat, bazı ilaçların etkisini azaltabilir. Loperamid veya bizmut subsalisilat içerikli ilaçlar kullanmadan önce eğer aşağıdaki ilaçlar kullanılıyorsa mutlaka doktorla bu bilgi paylaşılmalıdır:

• Antibiyotikler,
• Reçeteli ağrı kesiciler,
• Gut ilaçları,
• İnsan immün yetmezlik virüsü (HIV) için antiviral ilaçlar,
• Antikoagülan ilaçlar,
• Artrit ilaçları,
• Diyabet ilaçları.

İshal sebebi bakteriyel veya virüs kaynaklıysa ishal önleyici ilaçlar kullanılmaz. Bakteriyel veya paraziter bir enfeksiyona sahip olan bireylerin doktora başvurması gerekir.

Antibiyotik ve antiviraller, bakteriyel ve viral enfeksiyonları tedavi ederken antimikrobiyal ajanlarsa protozoanların neden olduğu ishali tedavi etmeye yardımcı olabilir. Antimikrobiyal tedaviler ishali geçirmeye yardımcı olabilir. Antimikrobiyal tedavinin her zaman endike olduğu ajanlar yalnızca Vibrio cholerae, Shigella türleri ve Giardia lamblia'yı içerir. Antimikrobiyal tedavinin yalnızca seçilmiş durumlarda endike olduğu ajanlar şunları içerir:

• Uzun süreli bir seyir sırasında enteropatojenik Escherichia coli enfeksiyonları,
• Shigella ile serolojik, genetik ve patojenik benzerliklere dayanan Enteroinvazif E. coli
• Orak hücre hastalığı olan kişilerde Yersinia enfeksiyonları,
• Ateşli ve pozitif kan kültürü bulguları olan çok küçük bebeklerde Salmonella enfeksiyonları.

İshal için probiyotik kullanımı da etkili bir yöntem olabilir. Yeterli dozda kullanıldığında hastaya fayda sağlayan canlı mikroorganizmalar olan probiyotikler, akut ishalli çocukların tedavisinde yardımcı madde olarak etkilidir.

İshal Diyeti ve Sıvı Takviyesi

İshal, gıdaların ve sıvıların çok hızlı bir şekilde vücuttan geçmesi durumunda oluşur. Bu durum yeterli sıvı ve mineralin emilmesine engel olur. "İshal olan ne yemeli?" ve "İshal eden yiyecekler nelerdir?" sorularının cevaplarına uygun olarak beslenme şekillendirilebilir. İshal olunan dönemde yumuşak ve sağlıklı yiyecekler tüketmek sindirim sistemini kötüleştirmeyeceği için daha hızlı bir şekilde düzelmeye yardımcı olabilir. Bu besinler mide rahatsızlıkları gibi durumları önleyebilir. İshal dönemi beslenmeye dikkat edilmesi ve uygun bir ishal diyeti yapılması önemlidir. BRAT diyeti ishal döneminde uygulanabilecek bir diyettir. BRAT diyetinin içeriği şu şekildedir:

• Muz,
• Elma püresi,
• Beyaz pirinç,
• Beyaz ekmek.

BRAT diyeti dışında ishal sürecinde günlük olarak aşağıdakileri maddeler uygulanarak rahatlama sağlanabilir:

• Her gün 8 ila 10 bardak kadar su içilmelidir.
• Gün içinde 3 büyük öğün yerine 5 veya 6 küçük öğün hâlinde beslenilmelidir. 
• Kraker ve çorba gibi tuzlu gıdalar ve spor içecekleri tüketilebilir.
• Muz, patates ve meyve suyu gibi yüksek potasyum barındıran gıdalar ve sıvılar tüketilmelidir. 
• İshal sürecinde rafine edilmiş beyaz un kullanılarak yapılan ekmekler tüketilebilir.
• Makarna, beyaz pirinç, kremalı buğday, irmik, yulaf ezmesi ve mısır gevreği gibi tahıllar bu süreçte diyete eklenecek besinler arasında yer alır.
• Üzerine çok fazla bal veya şurup eklemeden beyaz un kullanılarak yapılmış olan krep, waffle ve mısır ekmeği gibi yiyecekler de hastalığın iyileşmesine katkı sunabilir.
• Diyete meyve aromalı jöleler ve meyve aromalı dondurmalar eklenebilir.
• Kek, kurabiye ve şerbet gibi tatlı yiyecekler tüketilebilir.
• Havuç, mantar, pancar, yeşil fasulye, meşe palamudu, kabak ve soyulmuş kabak gibi gıdalar da sürecin iyileşmesini destekleyebilir.

Bu besinlerin dışında tüketildiğinde veya fazla tüketildiğinde ishale neden olan veya ishali daha da kötü hâle getiren besinler bulunur. Süt ve süt ürünleri ishalin kötüleşmesine, gaz ve şişkinliğe neden olabilir. İshal olunan süre boyunca kızartma ve yağlı yiyeceklerden uzak durmak faydalı olabilir. Kafein, alkol ve gazlı içecekler tüketilmemeli; brokoli, fasulye, biber, kuru erik, çilek, bezelye, yeşil yapraklı sebzeler ve mısır gibi besinler gaza neden olabileceğinden bunları tüketmekten kaçınılmalıdır. 

Dehidrasyon uzun süren ishalin yan etkilerinden biridir. Dehidrasyon, vücut aldığından daha fazla sıvı kaybettiğinde oluşan bir durumdur. Dehidrasyon belirtileri görüldüğünde en kısa sürede durumun telafi edilmesi ve sıvı takviyesi alınması önemlidir. Dehidrasyon belirtileri şu şekildedir:

• Kuru ağız,
• Kuru dil,
• Susuzluk hissi,
• Bayılma,
• Tükenmişlik,
• Koyu renkli idrar, 
• İdrara çıkma sıklığında azalma,
• Cilt elastikiyetinin azalması,
• Batık gözler ve yanaklar.

Dehidrasyonun önlenmesi ve tedavisi için sıvı tedavisi şu şekilde olabilir:

• Su ve elektrolit bakımından zengin içecekler,
• Oral rehidrasyon çözümleri,
• IV tedavisi.

Bebeklerde ve Çocuklarda İshal Nasıl Geçer?

Bebeğin durumuna göre doktor tarafından reçete edilmiş ilaçlar kullanılabilir. Sıvı kaybı olan bebeklerde IV yoluyla sıvı desteği sağlanabilir. Emziren anneler, bebeklerde ishali tetikleyebilecek durumların önünce geçmek için diyetlerini düzenleyebilir. Katı gıda tüketen bebeklerdeyse muz, elma püresi ve pirinç gevreği gibi nişastalı gıdalar tüketilmesi önerilebilir. Çocuklar sıvı kaybının telafisi için bol miktarda sıvı tüketmelidir. Glikoz-elektrolit çözeltileri adı verilen sıvılar su, tuz ve şekerin doğru dengesine sahiptir. Bebeğe sade su verilmeyip bebek emzirilmeye devam da edilebilir. Eğer mamayla besleniyorsa mama vermeye devam edilebilir.

Sık Sorulan Sorular

Antibiyotik ishal yapar mı?

Antibiyotik kullanmaya başladıktan yaklaşık bir hafta sonra ishal görülebilir. Bazen antibiyotik kullanımı bittikten günler veya haftalar sonra da ishal görülebilir. Bu durum antibiyotik kullanan beş kişiden birinde görülebilen olağan bir durumdur. 

Hafif ishal antibiyotik bittikten sonra birkaç gün içinde düzelebilir. Bazı durumlarda doktor hastadan antibiyotik kullanımını bırakmasını isteyebilir. Örneğin Clostridioides difficile, antibiyotikle ilişkili ciddi ishale neden olabilen toksin üreten bir bakteridir. C. difficile enfeksiyonunun gelişmesi durumundaysa doktor tedavi için kullanılan antibiyotiğin bırakılmasını isteyebilir ve C. difficile bakterisini yok etmeyi hedefleyen yeni antibiyotikler reçete edebilir. Böyle bir durumda mide asidini baskılayan ilaçların da kullanılmaması gerekir. Antibiyotiğe dair ishal belirtileri şu şekildedir:

• Şiddetli ishal ve dehidrasyon,
• Alt karın ağrısı ve kramp, 
• Düşük dereceli ateş,
• Mide bulantısı,
• Kramp.

İshal bulaşıcı mıdır?

Her ishal vakası bulaşıcı değildir. İshal, genellikle akut olduğunda bulaşıcı olur. "İshal bulaşıcı mı?" sorusunun cevabı bu şekilde verilebilir. Aniden başlayan akut ishale genellikle bakteri ve virüs gibi bir mikroorganizma neden olur. İnsandan insana geçebilen bu mikroorganizma hayvanlar ve insanlar arasında da kolaylıkla geçebilir.

Bulaşıcı ishalin genellikle gıdalardan kaynaklı hastalıklardan olduğu düşünülse de norovirüs ve Shigella gibi birçok patojen, kişiden kişiye kolayca bulaşabilir. Bulaşıcı ishali teşhis etmek için doktor hastaya yakın zamanda seyahat edip etmediğini ve bir hastayla temasta olup olmadığını sorabilir. Bunun yanı sıra çeşitli testler yapabilir. İshalin bulaşıcı olup olmadığını teşhis edebilmek için gerekli adımlar şu şekildedir:

• Hastanın dışkı, kan ve diğer vücut sıvılarında PCR testi yapılarak viral enfeksiyonlar teşhis edilebilir.
• Dışkı kültürü kullanarak genellikle bakteriyel enfeksiyonlar tespit edilebilir. C. difficile bakterisini bulmak için PCR testi de yapılabilir.
• Dışkı örneklerinde protozoanın incelenmesi için mikroskobik ve antijen bazlı testlerin kombinasyonları yapılabilir. 

Bulaşıcı ishal tedavisi için ishalin nedeni ve hastanın durumu önemlidir. Bulaşıcı ishalin iyileşme sürecinde hastanın bol sıvı alması ve dinlenmesi yardımcı olabilir. İlaçlar da bu süreçte yardımcı olabilir. Oral rehidrasyon tedavisi ile birlikte ishal önleyici ilaçlar, ishalden kaynaklanan sıvı kaybını önlemek ve tedavi etmek için kullanılabilir. Şiddetli dehidrasyon olması durumunda ise sıvı intravenöz de verilebilir. 

Bulaşıcı ishalden korunmak için eller sık sık antibakteriyel bir ürünle yıkanmalıdır. Bakteriyel ishal olan biriyle aynı ortamı paylaşan bireylerin hijyene ekstra özen göstermesi gerekir. Örneğin ortak kullanılan yüzeyler mümkün olduğunca dezenfekte edilmelidir. 

Kontaminasyonun nasıl önlenebileceğini öğrenerek kontamine gıdaların temizliğini sağlamak bulaşıcılığa engel olabilir. Tüm kümes hayvanlarını, etleri, kabuklu deniz hayvanlarını iyice pişirmek, çabuk bozulan gıdaları buzdolabında bulundurmak, meyve ve sebzeleri uygun bir şekilde yıkamak bulaşıcılığın önlenmesi için alınabilecek önlemlerden birkaçıdır. 

İshal olmak kilo verdirir mi?

Birkaç günden fazla süren ishal kilo kaybına sebep olabilir. 

Sık sık ishal olmak hangi hastalığın belirtisidir?

Sindirim sistemiyle ilgili bir sorun yaşandığı anlamına gelen sık sık ishal olmak bazı hastalıkların habercisidir. Semptomları arasında sık sık ishal olmanın görüldüğü bazı hastalıklar şu şekildedir:

• İrritabl bağırsak sendromu (IBS),
• Çölyak hastalığı,
• Crohn hastalığı,
• Ülseratif kolit,
• Enfeksiyonlar,
• Laktoz intoleransı, 
• Tiroit problemleri.

Süt ishal yapar mı?

Laktoz intolerasına sahip bireyler sütün içerdiği süt şekeri diğeri adıyla laktoz nedeniyle ishale yatkın olabilir. 

Tehlikeli ishal rengi nedir? 

Siyah ve kanlı ishal rengi tehlikeli bir durumun belirtisi olabilir. 

Sarı ishal neden olur?

Safra salgısının artması, ilaç kullanımı veya bazı gıdalar sarı ishale neden olabilir. Bu durum geçici ve kendiliğinden düzelebilen bir durumdur. 

Stres ishal yapar mı?

İshalin nedenleri arasında stres ve anksiyete de vardır. Stres bağırsak sağlığını olumsuz yönde etkiler ve irritabl bağırsak sendromuna neden olabilir. Bu durum da ishale neden olabilir. Stres seviyesini en aza indirmek strese bağlı ishalin önlenmesine yardımcı olabilir.