Bir kaza, hastalık veya yaralanma durumunda profesyonel tıbbi yardım gelene kadar bireyin durumunun kötüleşmesini önlemek için bazı müdahalelerde bulunmak elzemdir. İlk yardım, bu acil durumlarda hastaya ya da yaralı bireye uygulanan temel bakım ve müdahale yöntemlerini içerir. İlk yardımın temel uygulamalarını bilmek, acil durumlarda hayat kurtarıcı olabileceğinden büyük önem taşır. İçeriğimizde "İlk yardım nedir?", "İlk yardım çantasında bulunması gerekenler nelerdir?" ve "Boğulmalara karşı acil müdahale nasıl yapılır?" gibi merak edilen soruların yanıtlarını bulabilirsiniz.
İlk Yardım Nedir?
İlk yardım, kaza anında ya da yaşamı tehlikeye düşüren durumlarda sağlık görevlileri gelene kadar bireyin hayatını kurtarmak ve durumunu stabilize etmek için yapılan ilaçsız uygulamalardır. İlk yardımda sadece olay yerinde bulunan mevcut malzemeler kullanılır.
İlk yardımın temel amaçları şu şekilde sıralanabilir:
- Bireyin yaşamsal fonksiyonlarının sürmesini sağlamak,
- Hastanın ya da yaralının durumunun kötüye gitmesini engellemek,
- Bireyin iyileşmesini kolaylaştırmak.
İlk yardım, bu konuda bilgili ve eğitim almış bireyler tarafından olayın gerçekleştiği alanda yapılırken acil tedavi sağlık personelleri tarafından gerekli araç gereçler kullanılarak yapılır.
Hayat Kurtarma Zinciri Nedir?
Hayat kurtarma zinciri dört halkadan oluşur. Zincirin ilk iki adımı ilk yardımı uygulayan bireyin görevidir. Son iki halkaysa sağlık personelleri tarafından gerçekleştirilir. Hayat zincirini oluşturan halkalar şu şekildedir:
- 1. Halka: Sağlık kuruluşuna haber vermek.
- 2. Halka: Olay yerinde temel yaşam desteği yapmak.
- 3. Halka: Ambulans ekipleri tarafından müdahale yapılması.
- 4. Halka: Hastane acil servisinde müdahale yapılması.
İlk Yardımın ABC'si Nedir?
İngilizce'de yer alan airway, breathing ve circulation kelimelerinin baş harflerinden oluşan ilk yardımın ABC'si üç önemli metodu içerir. Bilinci kapalı olan hastanın hayati tehlikesini ortadan kaldırmaya yardımcı olan yöntemlerden oluşur. Hastanın bilincinin açık olması solunum ve sinir sistemlerinin çalıştığı anlamına gelir. Bu noktada hasta ya da yaralı bireyi konuşturarak bilincini açık tutmak gerekir. Bilinci kapalı olan hastalardaysa en kısa sürede bir sağlık kuruluşu aranmalı ve hastanın durumu hakkında bilgi verilmelidir.
İlk yardımın ABC'si şu metotları içerir:
- A- Hava Yolu Açıklığı Kontrolü: Hastanın ciğerlerine giden havanın giriş çıkışı takip edilerek hava yolunun açık olmasına yardımcı olmaktır. İşleme başlamadan önce hastanın ağzının içi kontrol edilir. Yabancı bir cisim varsa bu cisim hastaya zarar vermeden çıkarılır. Ardından gerekli işleme başlanır. İşlem sonrası hastanın başı geriye yatırılarak çenenin yukarıya doğru bakması sağlanır. Bu pozisyon hastanın daha kolay nefes almasına yardımcı olur.
- B- Solunum Kontrolü: Hastaya başı geride ve çenesi yukarıda olacak şekilde pozisyon verilir. Bu sırada yaralının yanına diz çökülür. Bir elle hastanın göğsüne, diğer elleyse alnına dokunulur. Bu esnada hastanın ağzını ve burnunu kapatmayacak şekilde göğsüne doğru yaklaşılır. Hastanın göğsü 10 saniye boyunca dinlenir ve gözler göğüs hareketlerinden ayrılmamalıdır. Bu "Bak-Dinle-Hisset" yöntemidir. Hastanın nefes alıp vermede sorun yaşaması hâlinde temel yaşam desteğine geçilir.
- C- Dolaşım Kontrolü: Hastanın nabız kontrolünün ardından dolaşım kontrolü yapılmaya başlanır. Deri rengi dolaşım kontrolünde dikkat edilmesi gereken bir noktadır. Ardından hastanın bilinci kontrol edilir. Eğer bilinci kapalıysa ancak nefes alıp veriyorsa hastaya koma pozisyonu verilir. Bilinci kapalıysa ve nefes alamıyorsa yaralının kalbinin durduğu anlamına gelir. Bu noktada acilen hastaya dış kalp masajı ve suni solunum yapılması gerekir.
İlk Yardım Çantasında Bulunması Gerekenler Nelerdir?
Acil durumlara karşı hazırlıklı olmayı sağlayan ilk yardım çantası, hayat kurtarıcı müdahalelerin yapılabilmesi için gerekli olan birtakım malzemeleri içerir. Mutlaka bir ilk yardım çantasının hazırlanması ve bu çantanın evde, arabada ya da iş yerinde kolay erişilebilir bir yerde tutulması büyük önem taşır.
İlk yardım çantasında bulunması gereken malzemeler şu şekilde sıralanabilir:
- Canlandırma maskesi veya yüz siperi,
- Termal battaniye,
- Üçgen bandajlar,
- Not defteri ve kalem,
- Farklı boyutlarda yapışmayan pansumanlar,
- Ateş ölçer,
- Dezenfektan,
- Çeşitli genişliklerde krep bandajlar,
- Tek kullanımlık eldivenler,
- Yapışkan bantlar,
- Pamuk,
- Suni solunum maskesi,
- Farklı boyutlarda plastik poşetler,
- Ağrı kesici ilaçlar,
- Orta boy kombine pansuman pedi (9 x 20 cm),
- Antiseptik krem veya merhem,
- Büyük kombine giyinme pedleri (20 x 20 cm),
- Makas,
- Cımbız,
- Yapışkanlı pansuman şeritleri,
- Dört adet steril tuzlu su tüpü (minimum 10 ml),
- İlk yardım kitapçığı.
İlk yardım çantasının çocukların erişemeyeceği ve direkt bir ısı kaynağından uzak olan yerlerde tutulması gerekir. İlk yardım çantaları, içindeki malzemelerin uzun ömürlü olması ve bozulmaması için çok nemli ya da kuru yerlerde de durmamalıdır. Bu nedenle mutfak ve banyo gibi alanlar ilk yardım çantaları için uygun değildir.
İlk Yardım Temel Uygulamaları (KBK)
İlk yardım temel uygulamaları koruma, bildirme ve kurtarma (KBK) olarak ifade edilir. Bu uygulamalar şu şekilde açıklanabilir:
- Koruma: Kaza sonuçlarının daha kötü bir hâle gelmesine engel olmak için olay yerinin değerlendirilmesini kapsar. Bu kapsamda oluşabilecek tehlikeler belirlenerek güvenli bir çevre oluşturulur.
- Bildirme: Kaza ya da yaşamı tehlikeye düşüren durum, mümkün olan en kısa sürede 112 acil telefon numarası üzerinden yardım kuruluşlarına bildirilmelidir.
- Kurtarma (Müdahale): Olay yerinde hastaya veya yaralıya ilk yardım uygulayan bireyin sakin kalarak acil bir şekilde müdahalede bulunması gerekir.
Yaralanma Durumlarında Uygulanan İlk Yöntemleri Nelerdir?
Yaralanma durumunda, kanın rengine ve vücuttan çıkış şekline bakılarak yaralanmanın boyutu hakkında bilgi sahibi olunabilir. Kılcal damar kanamaları damlamaya benzer bir görünüme sahiptir Bu tür kanamalar genellikle kendiliğinden durur. Koyu kırmızı bir renkte kan ve tutarlı kan akışı genellikle damarlardan gelir. Bu kanamalar hafif ya da şiddetli olabilir. Eğer fışkırırcasınaysa ve parlak kırmızı renkteyse kanama atardamarlardan gelir. Bu tür kanamalarda hızlı bir şekilde kan kaybedilebilir.
Bu aşamada kanamayı durdurmak için yapılabilecekler şu şekilde sıralanabilir:
- Hastadaki bulaşıcı bir hastalık olma ihtimaline karşı tek kullanımlık eldivenler giyilir.
- Yara suyla yıkanır.
- Gazlı bez ya da battaniye ve havuzlu benzeri bir bez kullanılarak yaranın üzeri kapatılır.
- Yaraya doğrudan baskı uygulanarak kanın durdurulması ve pıhtılaşması sağlanır.
- Kanayan vücut bölgesi mümkünse kalbin üstüne doğru kaldırılır.
- Bezin ıslanması hâlinde çıkarmak, kanın pıhtılaşma sürecine zarar vererek kan kaybına neden olabilir. Bunun yerine bezin üzerine yeni bir katman daha yerleştirilmesi gerekir.
- Kanama durduktan sonra yara temiz bir bandajla sarılır.
Boğulmalara Karşı Acil Müdahale Nasıl Yapılır?
Boğulma, bireyin soluk borusuna bir besin ya da yabancı cisim takılması sonucu meydana gelir. Bilinç kaybına hatta ölüme sebep olabilen ciddi bir durumdur. Boğulma durumunda hastada görülen bazı belirtiler şu şekilde sıralanabilir:
- Konuşamama ve ses çıkaramama,
- Öğürme, hırıltılı solunum ve nefes alamama,
- Yüzde morarma,
- Panikleme,
- Kolları sallama.
Heimlich manevrası, boğulan bireyin karnına baskı yapılarak cismin çıkarılmasını sağlayan bir ilk yardım tekniğidir. Heimlich manevrası uygulamak için boğulan bireyin arkasına geçilir ve bireyin hafifçe öne eğilmesi sağlanır. Ardından kollar bireyin beline dolanır ve yumruk yapılan el göbek deliğiyle göğüs kafesi arasına yerleştirilir. Diğer elle yumruk yapılan el kavranır ve yumruk bireyin göğüs kafesinin altından geriye ve yukarıya doğru beş hızlı hamlede sertçe çekilir. Bu işlem bireyin nefes almasına engel olan yabancı cisim çıkana kadar tekrarlanır.
Kesiklere ve Sıyrıklara Nasıl Müdahale Edilir?
Küçük sıyrıklara ve kesiklere genellikle evde müdahale etmek mümkündür. Müdahale öncesinde ilk yardımı uygulayacak bireyin ilk olarak ellerini yıkaması enfeksiyon riskini azaltır.
Küçük kesiklerde ve yaralarda genellikle kanama kendiliğinden durur. Ancak bazı durumlarda kanama durmayabilir. Bu tarz durumlarda bandaj veya temiz bir bez yardımıyla yaraya baskı uygulanarak kanama durdurulmaya çalışılır. Kanama durduğunda yara bölgesi suyla durulanır, yaranın enfeksiyon kapma riski azaltılır. Yaraya sabun gelmemesine dikkat edilerek yaranın etrafı sabunla temizlenir. Yara bölgesinde bulunan kir gibi yabancı cisimler, alkolle steril hâle getirilmiş bir cımbız yardımıyla temizlenir. Ancak yara bölgesinde hidrojen peroksit veya iyot kullanmak yaranın tahriş olmasına neden olabilir. Bu nedenle bu ürünlerin kullanımından kaçınmak önemlidir.
Yara izi oluşmasına engel olmak amacıyla yara bölgesini nemli tutmak gerekir. Bu nedenle bölgeye ince bir katman hâlinde vazelin veya antibiyotik merhem sürülebilir. Yarayı temiz tutmak için yaranın üzeri bir bandaj yardımıyla örtülür. Bu işlem günde en az iki kez olmak üzere tekrarlanır. Eğer yara küçük bir çizik gibiyse bandaj kullanmaya gerek kalmayabilir. Bunun yanı sıra antibiyotik merhemlerden kaynaklı bir yan etki görülürse mutlaka bir doktora danışmak da oldukça önemlidir.
Kalp Masajı (CPR) Nedir?
Kalp masajı hastanın hayatını kurtarmak için uygulanan önemli bir tekniktir. Kalp masajı, hastanın kalbi ve solunumu durduğunda kanın ve oksijenin vücutta akmaya devam etmesini sağlar. Kalp masajının gerekli olduğu durumlarda öncelikle iki el birbirinin üzerine yerleştirilir. Bir elin avuç içi, diğer elin üzerine koyulur ve eller kilitlenir. Ardından eller göğsün ortasına ve kaburgaların altına yerleştirilir. Göğüs kemiğinin orta kısmına bası uygulanarak kalp masajı yapmaya başlanır. 30 kez basıdan sonra 2 kez nefes verilir. Bu işleme sağlık ekipleri gelene kadar devam edilir.
İlk yardım uygulamalarını öğrenerek acil müdahale gerektiren durumlarda bir hayatın kurtulmasına yardımcı olabilirsiniz. Ev ortamında yaşanan minik kazalar da dâhil olmak üzere olayların kontrol altına alınmasını sağlayarak daha ciddi durumları önleyebilirsiniz. 360 Sağlık olarak Temel İlk Yardım Bilgilendirme hizmetimizle günlük hayatta her an yaşanabilecek kaza ve hastalık gibi acil durumlar karşısında hazırlıklı olmak isteyen herkese destek oluyoruz.
Onaylanmış İçerik