Duygu Durumu Bozukluğu Nedir? Belirtileri Nelerdir?

Bireyin duygusal yapısını etkileyen duygu durumu bozukluğu ruh hâli üzerinde oldukça etkili bir psikolojik rahatsızlıktır. Yaşam kalitesini fazlasıyla etkileyen ve tanı koyulması zor olan bu rahatsızlık abartılı ve yersiz duygusal tepkilerle karakterizedir. Gelin, ''Duygu durumu bozukluğu nedir, nasıl tedavi edilir?" sorularının cevaplarına daha yakından bakalım.

Duygu Durumu Bozukluğu Nedir?

Duygu durumu bozukluğu, ruh hâlini etkileyen farklı türlerdeki psikolojik rahatsızlıkları ifade eder. Duygu durumu bozukluğu yaşayan bireyler günlük hayatlarında duygusal inişler ve çıkışlar yaşarlar. Sosyal yaşantıyı ve karar mekanizmasını fazlasıyla etkileyen bu bozukluk neşe, öfke veya üzüntü gibi duyguların aşırı uçlarda hissedilmesine neden olur. Bir gün oldukça neşeli ve enerjik olan birey, başka bir gün sıkıntılı ve çökmüş ruh hâline bürünebilir. Abartılı duygular ve değişken ruh hâli nedeniyle bu rahatsızlıktan mustarip bireyler iş veya okul hayatını, sosyal yaşamını ve günlük rutinlerini sürdüremez hâle gelebilir.

Duygu Durumu Bozukluğu Çeşitleri Nelerdir?

Duygu durumu bozukluğu pek çok çeşidi bünyesinde barındıran bir rahatsızlık türüdür. En yaygın görülen duygu durumu bozukluklarıysa depresyon ve bipolar bozukluktur. Sık karşılaşılan bu iki türün yanı sıra daha az rastlanan çeşitleri de bulunur.

Majör Depresyon

Klinik depresyon olarak da isimlendirilen bu türde bireyler, hayata karşı ilgilerini kaybederek sürekli bir üzüntü içerisinde olurlar. Duygusal, fiziksel ve bilişsel semptomların gözlemlendiği majör depresif bozukluk duygusal çöküntülere sebep olabilir. Beslenme alışkanlıkları, uyku düzeni veya hayatın olağan rutini gibi pek çok alanı etkileyerek kişilerin gündelik yaşamını olumsuz etkileyen bir psikolojik rahatsızlıktır. Yorgunluk, değersizlik, suçluluk ve konsantrasyon zorluğu bireylerin en sık yaşadığı semptomlardandır.

Bipolar Bozukluk

Manik depresyon olarak da bilinen bipolar bozukluk, birbirine zıt iki duygunun görüldüğü iki uçlu duygu durumu bozukluğudur. Bu rahatsızlıktan mustarip bireyler kimi zaman oldukça neşeli ve hareketliyken kimi zamansa üzgün, sinirli, umutsuz ve enerjisiz hissederler. Manik döneminde olan birey coşkulu ve taşkın tavırlar sergileyebilir. Enerji doludur ve az uykuyla günü geçirebilir. Depresif dönemdeyse tam tersi bir ruh hâline bürünür. Her iki ruh hâli içerisinde de kolaylıkla öfkelenerek tepkisel davranışlar sergileyebilir. Bipolar bozukluk yaşayan bireylerin sosyal yaşamları gelgitli ruh duygu durumu nedeniyle bozulabilir. Bu bireylerin çevrelerindeki insanlar genellikle onların değişken ruh hâline uyum sağlamakta zorlanabilirler.

Kalıcı Depresif Bozukluk (Distimi)

Distimi, kronik depresyon olarak bilinen bir ruh sağlığı rahatsızlığıdır. Bireyler kendilerini sürekli mutsuz ve umutsuz hissederler. Üzüntü, içe kapanıklık ve hayattan zevk alamama gibi pek çok olumsuz duyguyu bir arada bulunduran bu bozukluk, kronikleşerek uzun sürelere yayılabilir. Klinik depresyonla aynı bilişsel ve fiziksel semptomlar görülür. Semptomlar daha hafif seyretse de uzun sürmesi bakımından diğer psikolojik bozukluklardan ayrılır.

Premenstrüel Disforik Bozukluk

Menstrüasyon döneminden 7 ile 10 gün önce ortaya çıkmaya başlayan premenstrüel disforik bozukluğun semptomları, âdet öncesi sendromunkinden daha ciddi boyutlarda seyreder. Uykusuzluk, kaygı, öfke ve üzüntü içerisinde olan bireyin yaşadığı bu duygular genellikle birkaç gün içerisinde sonlanır. Bu dönemde yaşanan şişkinlik, kramp ve baş ağrısı gibi fizyolojik etkiler kişilerin günlük yaşamını olumsuz yönde etkiler. Ayrıca menopozda ve hamilelikte de duygu durumu bozukluğu benzer hormonal değişiklikler nedeniyle gözlemlenebilir.

Atipik Duygu Durumu Bozukluğu

Gülümseyen depresyon olarak bilinen atipik depresyon yaşayan bireyler dışarıdan mutlu görünürler. Fakat bu kişiler iç dünyalarında mutsuz, üzgün ve isteksiz hisseder. Majör depresyonun bir alt türü olan atipik depresyonda iştahta ve uykuda artış ve alınganlık görülebilir.

Duygu Durumu Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?

Birbirinden farklı birçok ruh hâli bozukluğu olduğu için belirtiler de çeşitlilik gösterebilir. Özellikle çocuklarda duygu durumu bozukluğu belirtileri yetişkinlere nazaran daha farklı seyredebilir. Mide krampları veya baş ağrıları çocuklarda en yaygın görülen semptomlardandır. Yetişkin bireyler de göz önünde bulundurulduğunda en yaygın görülen belirtiler şu şekilde sıralanabilir: 

• İlgi Kaybı: Bireyler daha önce zevk aldıkları aktivitelerden, sosyal hayattan ve hobilerinden zevk alamaz hâle geldikleri için genel bir ilgi kaybı yaşayabilirler.
• Uyku Problemleri: Duygu durumu bozukluğu yaşayan bireyler genellikle uyku problemleriyle baş etmek durumunda kalırlar. Kimileri uyumakta güçlük çekerken kimileri aşırı uyumaya yönelirler. 
• Beslenme Alışkanlıklarında Değişiklik: Uyku alışkanlıklarında olduğu gibi beslenme düzeninde de değişiklikler gözlemlenir. Bireylerin bir kısmı iştah artışı yaşayarak sıkıntılarını sürekli yemek yiyerek gidermeye çalışabilirler. Bir kısmıysa iştah kaybı yaşayarak kilo vermeye başlayabilir.
• Endişe: En yaygın belirtilerden biri de sürekli endişeli hissetme hâlidir. Bireyler kendilerini sürekli endişe içerisinde hisseder ve kötü bir şey yaşanacağının kaygısını yaşarlar.
• Üzüntü: Tüm duygu durumu bozukluklarında ortak görülen duygu üzüntüdür. Bireyler kendilerini sık sık üzüntülü ve mutsuz hissederler.
• Yorgunluk: Sürekli yorgun ve hâlsiz hissetmek yine sık görülen belirtilerdendir. Bireyler yeterli süre uyumuş olsalar bile yataktan yorgun bir şekilde kalkarak gün içerisinde enerjisiz hissedebilir, günlük aktiviteleri bile yapmakta zorlanabilirler.
• Konsantrasyon Güçlüğü: Bilişsel belirtilerden biri olan konsantrasyon güçlüğünde basit detayları bile hatırlamakta güçlük yaşanabilir. 
• Suçluluk ve Değersizlik Hissi: Geçerli bir neden olmasa bile suçluluk ve değersizlik hissi yaşanabilir. Bireyler kendilerini yoğun bir değersizlik ve aşırı suçluluk duygularıyla baş başa bulabilirler. 
• İntihar Düşüncesi: Tekrarlayan ölüm düşünceleri ve intihar girişimleri duygu durumu bozukluğu belirtilerinden en çok dikkat edilmesi gerekenler arasında yer alır. Yoğun umutsuzluk ve mutsuzluk hissi bireyleri bu düşüncelere ve eylemlere sürükleyebilir.
• Öfke ve Sinirlilik Hâli: Özellikle bipolar bozukluk yaşayan bireyler sıklıkla öfkeli davranışlar sergileyebilir. Kolaylıkla sinirlenen ve sakinleşmekte zorlanan duygu durumu bozukluğundan mustarip kişiler için günlük sıradan olaylar bile sinirlenmek için bir neden oluşturabilir.
• Huzursuzluk: Fiziksel olarak da görülebilen bir huzursuzluk gözlemlenebilir. Bireyler yerinde duramama, huzursuz hareketler ya da yavaş konuşma ve hareket etme gibi belirtiler gösterebilir.
• Tükenmişlik: İsteksizliğin daha ilerlemiş bir boyutu olarak tükenmişlik hissedilebilir. Kişiler kendilerini tükenmiş ve bitmiş hissederek günlük aktiviteleri için bile yeterli gücü kendilerinde bulamayabilirler.
• Ağlama Krizleri: Belirli bir sebep olmaksızın aniden gelen ağlama atakları yaşanabilir. Bireyler duygularını yönetmekte zorluk yaşadıkları ve genellikle üzüntülü ruh hâli içerisinde oldukları için ağlamak sık görülen belirtilerden biridir.
• Fiziksel Belirtiler: Bilişsel ve ruhsal semptomların yanı sıra fiziksel belirtiler de yaygındır. Baş ağrısı, mide bulantısı ve krampları, kas ağrıları ve hâlsizlik gibi pek çok fiziksel belirti duygu durumu bozukluklarında gözlemlenir.
• Kararsızlık: Bireyler yaşadıkları karmaşık duygular nedeniyle basit konularda bile karar vermekte güçlük çekebilirler.  
• Öz Bakımı İhmal Etme: Yaşanan genel isteksizlik, tükenmişlik ve yorgunluk öz bakım ihmaline neden olabilir.

Duygu Durum Bozukluğu Neden Olur?

Duygu durumu bozukluğu nedenleri arasında genetik, çevresel ve biyolojik faktörler gösterilebilir. Çeşitli travmalar, kronik stres ve çocukluk çağında yaşanan olaylar bu bozukluğun nedenlerindendir. Duygu durumu bozukluğunun genel nedenleri şu şekilde açıklanabilir:

• Kalıtımsal Faktörler: Aile geçmişinde duygu durumu bozukluğu olan kişilerin bu rahatsızlığa yatkınlığı daha yüksektir. Genetik yatkınlık en önemli risk faktörlerinden biridir.
• Cinsiyet ve Hormonlar: Özellikle kadınlarda görülen hormonal değişiklikler duygu durumu bozuklukları riskini artırabilir. Hamilelik, doğum sonrası ve regl öncesi dönemler depresif duyguların ön plana çıktığı zamanlardır.
• Biyolojik Faktörler: Beyinde duygu durumlarını yöneten bölge olan amigdalanın yapısal değişikliği nedenlerden biri olarak gösterilebilir. 
• Çevresel Faktörler: Travmalar bireylerin yetişkinlik hayatı boyunca depresif davranışlar göstermelerine neden olabilir.
• Kişisel Özellikler: Bireylerin karakterleri, yaşam standartları, geçirdikleri rahatsızlıklar veya kullandıkları ilaçlar da duygu durumu bozukluklarının gelişmesinde etkiye sahiptir.
• Mevsim Değişikliği: Mevsim geçişleri bireylerin ruh sağlığı üzerinde oldukça etkilidir. Gün ışığına yeterince maruz kalamama ya da mevsim değişiklikleri olumsuz duyguları şiddetlendirebilir.
• Diğer Ruh Sağlığı Problemleri: Çeşitli psikolojik rahatsızlıklar duygu durumu bozukluğunu tetikleyerek yaşanma riskini artırabilir.

Duygu Durumu Bozukluğu Nasıl Teşhis Edilir?

Duygu durumu bozukluğu tanısını ancak psikologlar veya psikiyatristler koyabilir. Sıralanan belirtilerden birkaçını aynı anda yaşayan bireyler için öncelikle bu semptomların deneyimlenmesine neden olan fiziksel rahatsızlıklar elenir. Bunun için çeşitli laboratuvar testleri ve muayene işlemi gerçekleştirilebilir. Fiziksel taramaların ardından duygu durumu bozukluğu testi, bireyin tıbbi öyküsü ve ruh sağlığı taramasıyla teşhis konabilir.

Duygu Durumu Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?

Bu konuda en çok merak edilen sorulardan biri ''Duygu durumu bozukluğu nasıl geçer?'' olabilir. Duygu durumu bozukluğu tedavisi çeşitli yöntemlerle yapılabilir. Bu süreç yaşam tarzında değişiklikler, terapi desteği ve ilaç kullanımı gibi yöntemleri içerir. Kaliteli ve sağlıklı bir yaşam için belirtileri yönetmek ve azaltmak tedavinin başlıca amaçlarını oluşturur.

İlaç Kullanımı

Duygu durumu bozukluğunun türüne göre çeşitli ilaçlar reçete edilebilir. 

• Antidepresanlar: Özellikle depresif duygu durumu bozukluğunda kullanılan antidepresanlar beyin kimyasına etki ederek olumsuz duyguların yönetilebilmesine yardımcı olur. 
• Duygu Durum Dengeleyiciler: Sıklıkla bipolar bozukluk teşhisinden sonra reçete edilen bu ilaçlar, manik ve depresif dönemlerdeki şiddetli duyguların dengelenmesini sağlar.
• Anksiyete İlaçları: Anksiyete duygu durum bozukluğunda görülen semptomlardan biridir. Bu süreçte kaygı yoğunluğunu dengeleyebilmek için kullanılır.
• Antipsikotikler: Psikoz ve ajitasyon semptomları gösteren bireylerin duygu durumu bozukluklarını dengelemeyi amaçlayan ilaçlardır.

Terapi Desteği

Duygu durumu bozukluğunun en yaygın tedavi yöntemi konuşma terapisidir. Bu tedavide sıklıkla kullanılan yaklaşımlar şu şekilde sıralanabilir:

• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): BDT'de bireyin odaklandığı olumsuz düşünce kalıpları üzerine çalışılır. Kişilerin negatif düşüncelerin farkına varmasını sağlayarak bu düşünceleri değiştirebilmesi hedeflenir. Depresyon ve bipolar bozukluk dâhil olmak üzere pek çok duygu durumu bozukluğunun tedavisinde oldukça etkili bir yaklaşımdır. BDT, öğrenilmiş faydasız ve hatalı düşünce mekanizmalarıyla baş etme yöntemlerini göstererek daha kaliteli bir yaşam sunar.
• İnterpersonel Terapi (ITP): Özellikle depresif belirtiler gösteren bireylerde oldukça faydalı bir yöntemdir. Kişilerarası ilişkiyi ve iletişim becerilerini geliştirmeye ve iyileştirmeye odaklanılır. 
• Diyalektik Davranış Terapisi (DDT): Bireylerin yaşadığı duygu değişikliklerine ve düzensizliklerine yoğunlaşılan bir yaklaşımdır. DDT, duygusal düzenleme sağlayarak olumsuz duygularla başa çıkma yöntemleri sunar.
• Psikodinamik Terapi: Geçmişte yaşanan travmalara, çözülmemiş çatışmalara ve problemlere odaklanılan psikodinamik terapi yönteminde bilinç dışı süreçlerinin keşfedilmesi ve iyileştirilmesi hedeflenir.

Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Diğer tedavi yöntemlerini desteklemek ve hayat kalitesini artırabilmek için çeşitli yaşam tarzı değişiklikleri kişilerin duygu durumları üzerinde olumlu etkiler yaratabilir. Bu yaşam tarzı değişikliklerinden bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz:

• Düzenli Egzersiz: Düzenli şekilde egzersiz yapmak vücudun dinç kalmasını sağlar. Aynı zamanda stresin azalmasını destekleyen erdorfin hormonunun salgılanmasına da yardımcı olur. Yürüyüş, pilates ya da yoga gibi fiziksel aktiviteler hem fiziksel hem duygusal sağlık için oldukça faydalıdır.
• Sağlıklı Beslenme: Yeterli ve dengeli beslenme vücudun ihtiyaç duyacağı enerji kaynağını sağlar. Dengesiz bir beslenme planı duygu durumu bozukluklarını tetikleyici faktörlerden biri olabilir. Bu nedenle fiziksel ve ruhsal sağlık için beslenme düzenine dikkat edilmesi önemlidir.
• Yeterli Uyku: Yeterli bir uyku vücudun ve zihnin enerji depolamasına ve iyileşmesine yardımcı olur. Duygu durumunu düzenleyebilmek için uyku düzenini korumak fayda sağlayabilir.
• Bilinçlenme: Bireylerin kendi duygularının farkında olması kaliteli bir yaşamın anahtarlarından biridir. Bu farkındalığı artırmak için mindfulness teknikleri kullanılabilir, anın farkında olarak yaşamayı keşfetmek mümkün hâle gelebilir.
• Meditasyon: Duygu durumu bozukluğunun beraberinde getirdiği stresle başa çıkabilmek için meditasyon ve nefes egzersizlerinden fayda sağlanabilir. 
• Sosyal Destek: Bireylerin ailesinden ve arkadaşlarından destek alması duygu durumu bozukluğu tedavisinde oldukça faydalı bir yöntemdir. Ayrıca deneyimlerin ve duyguların paylaşımını kolaylaştıran terapi grupları da duygusal destek almaya yardımcı olabilir.
• Aktiviteler: Bireylerin geçmişte zevk aldığı ya da daha önce deneyimlemediği etkinliklere katılması kendisini iyi hissetmesine ve duygularını düzenlenmesine destek sağlayabilir.

Tüm bunların yanı sıra duygu durumu bozukluğu tedavi yöntemleri kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Bu nedenle kişiye özel, profesyonel bir plan oluşturmak önemlidir.

Sıkça Sorulan Sorular

Duygu durumu bozukluğu olanlara nasıl davranılmalı?

Duygu durumu bozukluğu yaşayan bireyler kadar çevrelerindeki insanlar da çeşitli problemlerden mustarip olabilir. Tedavi süreci kişinin yakın çevresini ve ailesini de etkileyebilir. Duygu durumu bozukluğu yaşayan bireylere şu şekilde yaklaşmak süreci kolaylaştırabilir:

• Duygu durumu bozukluğu yaşayan bireyin ani duygu değişimlerine ve bu değişimin yarattığı duygulara karşı sabırlı ve anlayışlı olmaya çalışmak fayda sağlayabilir.
• Bu kişinin psikolojik bir süreçten geçtiğini fark etmek pek çok olumsuz tepkinin dizginlenebilmesini kolaylaştırır.
• Yaşanan rahatsızlıkla ilgili bilimsel kaynaklardan destek almak süreci daha anlaşılır kılabilir.
• Açık ve samimi bir iletişim geliştirmek hem bu durumu yaşayan bireyi hem aile üyelerini veya arkadaşlarını daha rahat hissettirebilir.
• Tedavi süreci için destekleyici olmak duygu durumu bozukluğu deneyimleyen kişi adına çok önemli bir adımdır.

Duygu durumu bozukluğu tedavi edilmezse ne olur?

Duygu durumu bozukluğu tedavi edilmezse rahatsızlık ilerleyebilir. Yaşanan semptomların şiddeti artarak bireyin hayatını olumsuz etkileyebilir. Günlük yaşam faaliyetlerini sınırlandıracak noktaya getirebilir.

Duygu durumu bozukluğu bireylerin eğitim, iş ve sosyal hayatını nasıl etkiler?

Duygu durumu bozukluğu yaşayan bireylerde görülen isteksizlik, mutsuzluk veya yorgunluk gibi semptomlar eğitim, iş ve sosyal hayatlarını olumsuz yönde etkiler. Örneğin bu kişi işe veya okula gitmek istemeyebilir veya sosyal aktivitelerden kaçınabilir.