Disleksi Nedir? Belirtileri Nelerdir?

Bireyin akademik başarısını olumsuz yönde etkileyen ve çeşitli öğrenme süreçlerinde zorluklara neden olan durumlar öğrenme bozukluğu olarak ifade edilir. Öğrenme bozuklukları bilişsel yeteneklerle ilişkili olabileceği gibi okuma, yazma, matematik gibi temel öğrenme alanlarında da ortaya çıkabilir. Birçok faktöre bağlı olarak ortaya çıkabilen öğrenme bozuklukları, kişinin akademik gelişimini etkilediği gibi sosyal ve duygusal gelişimini de olumsuz etkileyebilir. Yaygın görülen öğrenme bozukluklarından biri de disleksidir. Genellikle çocukluk döneminde ortaya çıkan disleksi hakkında merak edilen "Disleksi ne demek ve neden olur?" gibi soruların yanıtlarını birlikte inceleyelim.

Disleksi Nedir?

Disleksi, konuşma seslerini tanımlama ve bu seslerin harflerle ve kelimelerle nasıl ilişkili olduğunu öğrenme sorunları nedeniyle ortaya çıkan bir öğrenme bozukluğudur. Okuma güçlüğünü de içeren bu rahatsızlıkta bireylerin kelimeleri doğru ve akıcı okuma ile heceleme becerileri farklı olabilir.

Disleksi zekâ geriliği, işitme ya da görme sorunlarından kaynaklı değildir. Temelde bilgiyi işlemeyle ilgili bir problemdir. Disleksiye sahip bireyler gördükleri ve duydukları bilgileri işlemede ve hatırlamada zorluk yaşayabilirler. Aynı zamanda organizasyon becerileri de etkilenebilir. Bu durumun 6 farklı tipi bulunur. Disleksi çeşitleri şunlardır:

• Birincil Tip Disleksi: Disleksinin en yaygın türüdür. Beynin sol yarım küresinde, serebral korteks kısmında gerçekleşen işlevsel bir bozukluktan kaynaklanır. Birincil tip disleksi kalıtsaldır ve yaşla değişmez.
• İkincil Tip (Gelişimsel) Disleksi: İkincil tip disleksi fetal gelişimin erken aşamalarında, yani anne karnında yaşanan gelişimsel problemlerden kaynaklanır. Gelişimsel disleksiyle ortaya çıkan problemler yaşla birlikte azalabilir.
• Fonolojik Disleksi: Disleksinin bu türünde işitsel sorunlardan çok görsel işlemedeki sorunlar ön plandadır. Bu tip disleksiye sahip bireyler kelimeleri seslendirmede zorluk çekebilirler.
• Görsel Disleksi: Bu tip disleksiye sahip bireylerde fiziksel nedenlere bağlı görsel problemlerden ya da bilişsel/nörolojik nedenlerden oluşan görsel işleme bozukluklarından kaynaklanan okuma güçlüğü görülür.
• Yüzeysel Disleksi: Sözcüklerin tanınmasında ve yazılmasında güçlük çekilen disleksi türüdür.
• Travma Disleksisi: Travma ya da herhangi bir hastalık nedeniyle meydana gelen beyin hasarından kaynaklanan disleksi türüdür. Çocuklarda ya da yetişkinlerde görülebilir.

Disleksi Belirtileri Nelerdir?

Disleksi her bireyde farklı şekilde ortaya çıkar. Disleksinin türüne göre belirtiler de farklılık gösterebilir. İlk belirtiler genellikle çocukluk döneminde görülse de bu dönemde fark edilmeyen durumlar disleksinin yetişkinlik döneminde de sürmesine neden olabilir. Çocukluk ve yetişkinlik dönemindeki belirtiler farklılık gösterebilir. Disleksinin ilk belirtileri genellikle okul öncesi dönemde veya ilkokul yıllarında ortaya çıkar.

Disleksi koordinasyon, organizasyon ve hafıza gibi alanları etkileyebilir. Bazı vakalarda disleksi konuşma bozukluğu gibi durumlara da yol açabilir. Bu nedenle disleksinin yalnızca okuma ve yazma yeteneğini etkilediği düşünülmemelidir.

Çocuklarda Disleksi Belirtileri

Okul öncesi ve okul dönemi çocuklarında farklı belirtiler görülebilir. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

Okul Öncesi Disleksi Belirtileri

Disleksi ilk belirtilerini okul öncesi dönemde verebilir. Bu belirtiler şunlardır:

• Geç konuşmak,
• Yeni kelimeler öğrenmede yavaşlık,
• Kelimelerdeki sesleri tersine çevirmek, benzer sesli kelimeleri karıştırmak ya da kelimeleri doğru çıkaramamak,
• Harfleri, sayıları, renkleri ya da isimleri hatırlamada/isimlendirmede zorlanmak,
• Tekerlemeleri öğrenmede zorluk çekmek,
• Belirli şeylere odaklanamamak,
• İki ya da daha fazla komutu aynı anda yerine getirmede güçlük yaşamak.

İlkokul Dönemi Disleksi Belirtileri

Disleksi belirtilerinin kendini en fazla gösterdiği yıllar ilkokul yıllarıdır. Özellikle 1. sınıfta disleksi belirtileri daha çabuk fark edilebilir. İlkokul dönemi disleksi belirtileri şunlardır:

• Okuma düzeyinin yaşa göre beklenenden geride olması,
• Duyulanı anlamada ve işlemede sorunlar,
• Sorulan sorulara cevap vermede zorlanmak,
• Konuşma sırasında doğru kelimeyi bulmada güçlük,
• Olayların sırasını hatırlayamamak,
• Harflerdeki ve kelimelerdeki benzerlik ve farklılıkları ayırt edememek,
• Yazmada zorlanmak,
• Okumayı gerektiren aktivitelerden kaçınmak,
• Okuma ve yazma gerektiren ödevlere gereğinden fazla zaman harcamak.

Yetişkinlerde Disleksi Belirtileri

• Yüksek sesle okumanın da dâhil olduğu okuma güçlükleri,
• Yavaş okumak ve yazmak,
• Yazma sorunları ya da kötü yazmak,
• Okumadan kaçınmak,
• Yabancı dil öğrenmede zorlanmak,
• İsimleri ya da kelimeleri yanlış telaffuz etmek,
• Kelimeleri ya da cümleleri anlamada zorlanmak,
• Herhangi bir hikâyeyi ya da olayı özetlemede zorluk çekmek,
• Matematik problemlerini çözmede zorlanmak.

Disleksi Neden Olur?

Disleksinin sebepleri henüz tam olarak bilinmese de beynin okumayı ve kelime işlemeyi sağlayan bölümlerindeki bazı farklılıklardan ve bozulmalardan kaynaklandığı öne sürülebilir. Yapılan disleksi çalışmaları bu öğrenme bozukluğuna neden olan birçok faktörün olabileceğini gösterir. Gebelikte meydana gelebilecek bazı olumsuz durumlar bunlardan biridir. Bu olumsuz durumlar arasında gebelik sırasında beyin gelişimini olumsuz etkileyebilen alkol, sigara ve diğer zararlı maddelerin kullanımı yer alır. Aynı zamanda doğumun normalden uzun sürmesi, düşük doğum ağırlığı, erken doğum ya da bebeğin ateşli hastalık geçirmesi de disleksinin nedenleri arasında sayılabilir.

Disleksi Nasıl Anlaşılır?

Disleksi tanısı çoğunlukla okul döneminde konulabildiği için bu yaştaki bireylerde sınıf öğretmenlerinin ve ebeveynlerinin gözlemleri oldukça önemlidir. Disleksinin birçok farklı belirtisinin olması teşhisi zorlaştırabilir.

• Disleksi şüphesiyle bir uzmana başvurulduğunda öncelikle teşhis için fiziksel muayene istenebilir. Bu muayenede çocuğun fiziksel gelişimi, eğitim sorunları ve tıbbi geçmişi incelenebilir.
• Aynı zamanda görme, işitme ve beyin fonksiyonları da bu muayenede değerlendirilir. Görme, işitme ve beyin fonksiyonlarının değerlendirilmesindeki amaç, öğrenme bozukluğuna bunlardan herhangi birindeki sorunun neden olup olmadığının tespit edilmesidir. 
• Ardından okuma, yazma ve diğer akademik becerilerin değerlendirildiği aşamaya geçilir. Bu aşamada bir dizi eğitim testi uygulanabilir.
• Disleksi tanısı için uygulanan yöntemlerden bir diğeri de psikolojik değerlendirmedir. Doktor çocuğun zihinsel sağlığını anlamak için hem ebeveynlerine hem çocuğa bazı sorular sorabilir. Yetişkinlerdeyse bu sorular direkt bireye yöneltilir.
• Psikolojik değerlendirme, disleksiye herhangi bir kaygının ya da depresyonun neden olup olmadığının anlaşılmasını sağlar. Yetişkinlerde disleksi teşhisindeyse genellikle birey çevresinden aldığı dönüşler ve kendinde gördüğü belirtilerle bir doktora başvurabilir. Ayrıca yetişkinlerde teşhis için disleksi testi olarak isimlendirilen bazı testlerden yararlanılabilir.

Disleksi İçin Hangi Bölüme Gidilir?

Disleksi teşhisi ve tedavisi için psikiyatri bölümüne gidilir. Çocuklarda disleksi teşhisi, çocuk ve ergen psikiyatristleri ya da psikologları tarafından konulur. "Yetişkinlerde disleksi için hangi doktora gidilir?" sorusunun cevabı olarak da yine bir psikiyatr ya da psikologdan yardım alınması söylenebilir. 

Disleksi Tedavisi

Disleksinin kesin ve belirli bir tedavisi yoktur. Ancak tedavi amaçlı uygulanan çeşitli teknikler ve stratejiler bulunur. Uygulanacak tedavi yöntemi, disleksinin türüne ve disleksiye neden olan faktörlere göre farklılık gösterebilir. Bu tedavi süreçlerinde herhangi bir ilaç ya da cerrahi yöntem uygulanmaz. "Disleksi nasıl tedavi edilir?" sorusuna cevap verilirken ise özel eğitimden, dil ve konuşma terapisinden ya da psikolojik terapiden bahsedilebilir.

Disleksi Eğitimi

Disleksi tedavisinde en etkili yöntemin disleksi özel eğitimi olduğu bilinir. Bu özel eğitimde tedaviye yönelik bazı eğitim yaklaşımları ve teknikleri kullanılır. Çocukluk döneminde teşhis edilen dislekside özel eğitime ne kadar erken başlanırsa o kadar etkili olur. Eğitim programı geliştirilirken çocuğun okuma yazma becerileri, diğer akademik becerileri ve ruh sağlığı bir arada değerlendirilir. Disleksi eğitimi özel eğitim öğretmenleri tarafından verilir. 

Okuma becerilerinin geliştirilmesi için "disleksi okuma çalışmaları" olarak isimlendirilen işitme, görme ve dokunma teknikleri kullanılabilir. Öğrenmenin desteklenmesi için duyuları kullanmak bilginin işlenmesine olumlu katkı sağlar. Okunan kelimelerin ya da harflerin parmakla takip edilmesi gibi örnekler bu süreci kolaylaştırabilir.

Disleksi eğitiminde kullanılan yöntemlerden bir diğeri, okuma becerilerinin geliştirilmesinde çocuğun zihninin daha kolay tanımlayabileceği fontlar kullanmaktır. Ek olarak kelimeleri en küçük ses birimlerine, yani fonemlere ayırarak bunları tanımasını sağlamak da kullanılan tekniklerdendir. Okuma sırasında güçlük çekilen kelimeleri tekrar tekrar okutarak okuma pratiği kazandıran egzersizlerin uygulanması da etkili sonuçlar verebilir.

Disleksi teşhisi alan bir öğrencinin öğrenme hızı diğer öğrencilere göre daha yavaş olabilir. Böyle durumlarda çocuğa ödevlerinde ve araştırmalarında daha fazla süre tanımak ya da eğitimi evde desteklemek de disleksi eğitiminin bir parçasıdır. Bu anlamda çocuğun evde eğitime devam edebilmesi için eğitim materyallerinin ve ders kayıtlarının temin edilmesi sağlanmalıdır. Evde disleksi eğitimi için özel eğitim öğretmenlerinden de destek alınabilir.

Dil ve Konuşma Terapisi

Disleksi tedavisinde okuma ve konuşma problemlerini çözmek için dil ve konuşma terapisinden de yararlanılabilir. Dil ve konuşma terapisi ile konuşma sesi hatalarının ve fonolojik hataların düzeltilmesi sağlanabilir. Aynı zamanda konuşma terapisi, konuşmada zorlanmayan sadece okumada güçlük çeken çocuklarda da oldukça etkilidir.

Dil ve konuşma terapisi, çocukların sesleri doğru şekilde çıkarmalarına ve seslerin kelime oluşturmak için nasıl bir araya getirileceğini anlamalarına yardımcı olur. Kısaca "Disleksi nasıl geçer?" sorusuna eğitimden sonra verilebilecek en etkili yanıt dil ve konuşma terapisidir.

Psikolojik Destek

Disleksi teşhisi konmuş bireylerde çeşitli psikolojik problemler ortaya çıkabilir. Öz güven eksikliği, stres ve kaygı, öz değer sorunları disleksinin psikolojik etkilerindendir. Bu gibi durumlarda psikolojik destek almak bu etkilerin giderilmesine yardımcı olabilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Disleksi doğuştan mıdır?

Disleksiye neden olduğu düşünülen faktörler arasında kalıtımsal durumlar ve anne karnındayken gelişen bazı olumsuzluklar yer alır. Nörogelişimsel bir bozukluk olan özgül öğrenme bozukluğunun bir alt tipi olan dislekside genetik faktörler etkilidir ve bu hastalık doğuştan gelir. Özellikle birincil disleksi türünde genetik faktörlerin etkisi büyüktür. Disleksisi olan bireylerin ebeveynlerinde de %49 oranında disleksi görülmüştür.

Disleksi sonradan olur mu?

Travma disleksisi türü, bir travmaya bağlı gelişen beyin hasarı sonucunda oluşabilir. Genellikle doğuştan gelen disleksinin bazı türleri nadiren de olsa yetişkinlikte de kendini gösterebilir. 

Disleksi düzelir mi?

Disleksi altta yatan fiziksel ya da psikiyatrik bir nedene bağlı değilse özel eğitimle düzelebilir. Disleksi tedavisinde en etkin yöntem eğitimdir. Örneğin fonetik alfabe çalışmaları ya da seslendirmeyi anlama pratikleri gibi pek çok alıştırma uygulanabilir.

Disleksi geçer mi?

Bir öğrenme bozukluğu olan disleksinin kendiliğinden geçmesi mümkün değildir. Bu nedenle disleksi şüphesi olan çocuklar için bir doktora başvurulması ve uygun eğitime başlanması önemlidir.

Disleksisi olan birine nasıl davranılmalı?

Disleksi teşhisi almış bireylerin öğrenme süreçleri diğer bireylerden daha farklı ilerleyebilir. Özellikle çocuklarda bu durum öz güven sorunlarına neden olabilir. Disleksi teşhisi almış bir çocuğa ya da yetişkine hasta gibi davranmak yerine özel ihtiyaçlarını destekleyici bir tavır takınmak daha doğru bir yaklaşım olacaktır. Disleksiye sahip bir çocuğa belli biçimlerde davranmak tedavi sürecine destek sağlayabilir. Bunlar:

• Eğitim sürecini iyi şekilde gözlemlemek,
• Eğitimde zorlayıcı davranmamak,
• Çocuğu başkalarıyla kıyaslamamak,
• Okul dışında destekleyici eğitim çalışmalarına yönlendirmek,
• Odaklanmayı desteklemek için çalışma sürelerini kısa tutmak,
• Çocuğa sabırlı, hoşgörülü ve anlayışlı şekilde yaklaşmak,
• Çocuğun durumundan utanmamak,
• Çocuğa güven vermek,
• Kendisini ifade etmesine ve farklılıklarını ortaya koymasına izin vermek,
• Başarılarını takdir etmek,
• Eğitim sürecine dâhil olmak,
• Özellikle eğitim sürecinde başarılı olunmadığı durumlarda öfkelenmekten kaçınmak,
• Birlikte sık sık okuma ve yazma pratikleri yapmak,
• Çocuğun durumu ve eğitimi konusunda duyulan endişeleri ona yansıtmamak.

Disleksi olduğumu nasıl anlarım?

Çocuklarda disleksi teşhisi genellikle okul döneminde, okuma yazma süreci başladığında konulabilir. Öğrenme güçlüğü, okuma yazma becerilerinde yaşıtlara göre gerilik ve diğer belirtiler bu dönemde daha belirgin görülür. Ancak kimi durumlarda bu belirtiler yetişkinlik dönemlerine kadar kendini göstermeyebilir.

Yetişkin bir birey sözcükleri doğru okumada zorlanma, okuduğunu anlamama, okuma hızında yavaşlık, okuma sırasında satır, hece ya da harf atlama gibi belirtiler gösteriyorsa kendisinde disleksinin varlığından şüphelenebilir. Böyle bir durumda birey ön tanı için disleksi testi olarak isimlendirilen, kolayca erişebileceği online testlerden yararlanabilir. Kesin tanı içinse bir psikologla görüşebilir.

Dikkat eksikliği ve disleksi arasındaki fark nedir?

Disleksi, okuma yazma ve buna bağlı öğrenme güçlüğü olarak tanımlanan bir öğrenme bozukluğudur. Dislektik bireyler okuma, okuduğunu anlama, satırları düzgün takip etme gibi alanlarda zorluk yaşayabilir ve harflerin okunmasında ya da kelimelerin söylenmesinde yanlışlık yapabilirler. Dikkat eksikliği ise bireyin dikkatini tek bir noktada toplamasında zorlanması durumudur. Dikkat eksikliği bireyde yalnızca dikkat eksikliği olarak görülebilirken bazı durumlarda buna hiperaktivite bozukluğu da eşlik edebilir. Bu durum ise DEHB, yani dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olarak isimlendirilir.

Dikkat eksikliği olan bireylerde okuma hızında yavaşlık fark edilebilir ancak kelimeleri telaffuz etmede yanlışlık görülmez. Dikkat eksikliğinde daha çok okuma sırasında noktalama işaretlerini atlamak, cümle sonlarını tamamlamamak ya da kaldığı yeri kaybetmek gibi dikkate dayalı hatalar görülür. Dislektik bireylerin özellikleri arasında ise genellikle kelime ve harf hataları yapmaları yer alır.

Dikkat eksikliğinde dikkatin bozuk olmasından ziyade dikkati bir noktaya toplamada zorlanma, dış uyaranların dikkati çabuk dağıtması, unutkanlık, eşyaları sık kaybetme ve düzensizlik gibi belirtiler vardır. Disleksideyse yalnızca öğrenme konusunda zorlanma, harf ve kelimeleri yanlış algılama ve buna bağlı olarak okuma yazmada problemler görülebilir.

Disleksi zeka geriliği midir?

Disleksi genel olarak bir öğrenme güçlüğü olarak bilinse de bu doğru değildir. Bilinenin aksine disleksi öğrenme güçlüğü değil, bir öğrenme bozukluğudur. Bu nedenle zekâ geriliği olarak değerlendirilmez. Disleksiye sahip bireylerin zekâ düzeyleri çoğunlukla normaldir. Hatta disleksi tanısı konmuş bazı bireylerin zekâ düzeyi normalin üzerinde olabilir. 

Disleksi hastalık mıdır?

Genel olarak toplumda bilinenin aksine disleksi bir hastalık değildir. Dil temelli yaygın bir öğrenme bozukluğudur.