Yaygın görülen DEHB, yaşam kalitesini olumsuz etkileyen oldukça karmaşık bir problemdir. Bireylerin günlük aktivitelerini yerine getirirken bazı zorluklar yaşamalarına neden olur. DEHB hakkında bilgi sahibi olmak bu problemle başa çıkma konusunda yardımcı olabilir. Peki; DEHB nedir, belirtileri nelerdir ve tedavisi nasıl olur?
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nedir?
Hiperaktivite ve dikkat eksikliği, günlük yaşamda sık karşılaşılan bir sağlık sorunu. Bu noktada pek çok kişi, "DEHB ne demek?" sorusunun cevabını merak ediyor. DEHB, beynin büyümesini ve gelişimini etkileyen kronik bir beyin rahatsızlığıdır. En yaygın görülen nörogelişimsel problemlerden biridir. Daha çok çocukluk çağında ortaya çıksa da yetişkinlik yıllarına kadar devam edebilir. DEHB açılımıysa dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğudur.
DEHB, üç kategoriye ayrılır. Bunlar:
- Ağırlıklı Olarak Dikkat Eksikliği: Bu tipte dikkat eksikliği semptomları yoğundur ve kişi üstlendiği herhangi bir görevle ilgili organize olamaz. Dikkati dağınıktır, odaklanma sorunu yaşar ve günlük rutini hâline gelmiş aktiviteleri dahi unutur. Dolayısıyla o görevi tamamlayamaz.
- Ağırlıklı Olarak Hiperaktif/Dürtüsel: Bu tipte hiperaktivite ve dürtüsel semptomlar yoğundur. Hiperaktivite oranı yüksek olan bireyler sürekli hareket hâlindedir ve son derece konuşkandır. Bir yerde hareketsiz oturmakta güçlük çekerler. Örneğin yemek yerken veya ödev yaparken sabit duramazlar, kıpır kıpırdırlar. Dolayısıyla kaza geçirme ve yaralanma riskleri yüksektir. Ayrıca dürtüseldirler ve kendilerini huzursuz hissederler. Sosyal hayatlarında başka kişilerle diyalog hâlindeyken sürekli onların sözünü keserler. Sırasını beklemeden uygunsuz zamanlarda konuşmaya katılırlar. Dürtüsellik 7-8 yaş civarında en üst seviyeye çıksa da kişinin hayatı boyunca devam edebilir.
- Kombine DEHB: Kombine DEHB olan kişilerde hem dikkat eksikliği hem hiperaktif/dürtüsel DEHB belirtileri bir arada görülür. Bu rahatsızlığa sahip kişiler genellikle her iki türden de eşit oranda belirti yaşar. Kombine DEHB olan kişiler sosyal hayatlarında arkadaşlık ilişkisi kurmakta zorlanır. Bunun yanı sıra iş ve okul hayatlarında potansiyellerini açığa çıkarmada güçlük yaşayabilir ve bu nedenle başarısız olabilirler.
Yapılan çalışmalarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu oranının yaşlara göre değişiklik gösterdiği gözlemlenmiştir. Bu oranların çocuklukta %8, ergenlikte %6, yetişkinlikte ise %4 seviyesinde olduğu tespit edilmiştir. Yaşla değişen bu oranlar, cinsiyetler arasında da farklılık gösterir. Çocukluk döneminde erkeklerin kızlara oranı 2:1 ila 6:1 iken yetişkinlikte bu oranın iki cinsiyet arasında eşit dağıldığı gözlemlenmiştir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
DEHB belirtileri genellikle erken yaşlarda kendini gösterir. Belirtiler kişiden kişiye değişerek yaşam boyu devam edebilir. Bu bozukluk çocuklarda, ergenlerde ve yetişkinlerde farklı belirtiler göstererek kendini belli eder. Bu belirtilere kısaca değinelim:
Bebeklerde ve Çocuklarda Dikkat Eksikliği Belirtileri
DEHB bebeklik döneminde ortaya çıksa da belirtileri çocuklukta açık bir biçimde görünür hâle gelir. Bebeğin yerinde duramaması ve sürekli yer değiştirmesi hiperaktivitenin varlığını işaret edebilir. Ayrıca DEHB'li bebeklerde dikkat eksikliği belirtileri arasında oyunlara ve aktivitelere ilgi gösterememe, uyum güçlüğü, uykuya dalmada DEHB'li olmayan çocuklara kıyasla daha fazla zorluk çekme gibi semptomlar yer alır. Aşırı duyarlılık nedeniyle ses ve ışık gibi uyaranlara karşı beklenmedik şekilde fazla tepki de verebilirler.
Çocuklarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, bir veya birden fazla belirtiyle kendini gösterebilir. Bu belirtilerden bazıları kısaca şu şekilde sıralanabilir:
- Elleri ve ayakları sürekli hareket ettirme,
- Çok fazla konuşma,
- Başkaları konuşurken onları dinlemek için odaklanmada zorlanma, sık sık sözlerini kesme,
- Huzursuz hissetme,
- Ev ödevlerini ve gündelik işleri düzene sokamadığı için yarım bırakma,
- Kalem, kitap gibi okul malzemelerini ve günlük yaşamda sıklıkla gerekli olabilecek benzeri eşyaları kaybetme veya unutma,
- Kendisiyle bire bir konuşulduğunda dinlemiyormuş gibi görünme,
- Okul ödevleri gibi zihinsel çaba gerektiren görevleri yapmada isteksizlik ve hoşnutsuzluk,
- Dikkat dağınıklığı,
- Düşünmeden hareket etme eğilimi,
- Bir amacı olmadan koşma, tırmanma gibi aktivitelere yatkınlık,
- Oyun sırasında sessiz kalamama,
- Etkinliklere dikkatini vermede zorluk yaşama.
Bazı çocuklarda hiperaktivite/dürtüsellikle ilgili semptomlar görünürken bazı çocuklarda sadece dikkat eksikliği belirtileri görülebilir. Çocuklarda dikkat eksikliği ile seyreden hiperaktivite ve dürtüsellik semptomları değerlendirilerek onlarda hangi tür DEHB olduğu saptanabilir.
Ergenlerde Dikkat Eksikliği Belirtileri
Ergenlerde görülen dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, bireylerin özel yaşantılarında ve sosyal ilişkilerinde zorluk yaşamalarına neden olur. DEHB ergenlerin;
- Dikkat eksikliği,
- Hiperaktivite ve
- Dürtüsellik olarak üç farklı başlık altında semptomlar göstermesine yol açabilir.
DEHB; ergenlerde dikkat eksikliği, öğrenme güçlüğü ve derslerde başarısızlığa neden olabilir. Hiperaktivite belirtileri de tıpkı çocuklardaki gibi yerinde duramama ve sürekli hareket hâlinde olma şeklinde kendini gösterir. Dürtüsellik semptomları ise sabırsız davranış ve aceleci hareketler sergilemelerine, arkadaşlık ilişkilerinin olumsuz etkilenmesine neden olabilir. Ergenlerde görülen diğer DEHB belirtileri ise şunlardır:
- Aşırı konuşma davranışı sergilerler ve konuşmalara müdahale ederler.
- Kendilerine yöneltilen soru henüz tamamlanmadan aceleci davranarak hemen cevap vermek isterler.
- Oturmaları beklenen durumlarda huzursuz hissederek kıpırdanır veya ayağa kalkarlar.
- Sıklıkla anahtar, evrak, cep telefonu ve gözlük gibi eşyaları bulmakta zorluk yaşar veya kaybederler.
- Ev ödevleri gibi görevlerde dikkatsiz davranma ve erteleme eğiliminde olabilirler. Bu da çoğu zaman son teslim tarihlerini kaçırmalarına yol açar.
- Huzursuzluk hissetmeleri ve düşüncelerinin dağılması, verilen talimatları yerine getirememelerine yol açabilir.
- Boş zamanlarında kendi başına oturmak, bir proje üzerinde sessizce çalışmak ve sakince kitap okumak onlara sıkıcı gelebilir.
Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği Belirtileri
Daha önce de belirttiğimiz gibi DEHB belirtileri çoğunlukla çocukluk çağında ortaya çıksa da yetişkinlikte de devam edebilir. Yetişkinlerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu belirtilerinden bazıları şu şekilde listelenebilir:
- Bir işte istikrarlı olamamak yetişkinlerde DEHB belirtilerinden biridir. Örneğin DEHB'li bireyler her sabah işe gitmek için erken kalkmada zorlanabilir ve işe geç kalabilirler.
- Organize olmakta zorlanırlar ve aynı anda birden fazla işi yapmakta güçlük çekebilirler.
- Hiperaktivite kendisini huzursuzlukla gösterebilir. Bu da DEHB’li yetişkinlerde elleri ve ayakları kıpırdatma ve hareketsiz oturamamaya neden olabilir.
- Unutkanlık, düzensizlik ve erteleme gibi semptomlar görülebilir.
- Riskli eylemlerde bulunma veya düşünmeden davranma eğiliminde olabilirler, sosyal kuralları ihlal edebilirler.
- Beklemekte zorlandıklarından acele kararlar verebilirler.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Neden Olur?
"Dikkat eksikliği neden olur?" ve "Dikkat eksikliği nedenleri nelerdir?" gibi sorular, cevabı sıklıkla araştırılan sorulardır. Bu hastalığın nedenleri ve risk faktörleri tam olarak bilinmemekle beraber son araştırmalar genetik faktörün DEHB ile ilişkili olduğunu ortaya koyuyor. Bilim insanlarının üzerinde araştırma yaptıkları diğer risk faktörleri ve nedenler ise şunlardır:
- Hamilelikte veya erken yaşta kurşun, sigara gibi çevresel risklere maruz kalma,
- Annenin gebelik veya doğum esnasında aşırı stres, travma yaşaması,
- Erken doğum,
- Doğum kilosunun düşük olması,
- Beyin hasarı.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nasıl Teşhis Edilir?
DEHB belirtilerini kendinizde veya çocuğunuzda gözlemliyorsanız, "Dikkat eksikliği için ne yapılmalı?" diye düşünmeden önce bu rahatsızlığa sahip olup olmadığınız öğrenmeniz gerekir. Çünkü semptomlar her zaman bu bozukluğa sahip olunduğu anlamına gelmeyebilir. Bunun için ilk ve en önemli adım, teşhisin konulmasıdır. Peki, dikkat eksikliği için hangi doktora gidilir?
DEHB teşhisini ancak psikolog ve psikiyatrist gibi bir ruh sağlığı uzmanı koyabilir. Ayrıca tanı koyabildikleri gibi DEHB tedavisini de onlar yürütür. DEHB teşhisi için tek bir dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu testi veya tahlili yoktur. Tanı süreci birkaç adımdan oluşur. Doktorunuz tanı koymak için sizin ve çocuğunuzun tıbbi geçmişini sorgular. Bunun dışında şunları da yapabilir:
- Görme ve işitme taraması gibi fiziksel muayene ile iletişim ve koordinasyon yeteneğinizi incelemek,
- İş, ev veya okul yaşantısı hakkında sorular sormak,
- Konuşma ve iletişimle alakalı gelişim öyküsünü sorgulamak.
DEHB teşhisi size veya yakınınıza konmuş olabilir. Bu nedenle, "DEHB hangi mesleklere engel?" diye merak edebilirsiniz. Özellikle pilotluk, askerlik, polislik gibi görevlerin ve tıbbi mesleklerin psikolojik ve fiziksel sağlıkla ilgili şartları; DEHB'li bireylerin mesleğe kabul edilmemelerine neden olabilir. Çünkü bu mesleklerde dikkat ve karar verme yeteneği kritik öneme sahiptir. Ancak DEHB'li kişilerin herhangi bir mesleği yapıp yapamayacağı tamamen kişinin bireysel özelliklerine, aldığı tedaviye, bu rahatsızlıkla nasıl başa çıktığına ve bozukluğun şiddetine bağlıdır.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?
DEHB teşhisi konmuş ya da DEHB'den şüphelenen birçok kişinin sorduğu sorular arasında, "DEHB nasıl tedavi edilir?" ve "Dikkat eksikliği nasıl giderilir?" soruları yer alır. DEHB'in semptomlarını yönetmekte ve azaltmakta etkili tedaviler vardır ve yaşam kalitesini artırmak için bu tedaviler mutlaka uygulanmalıdır. Aksi takdirde yaşam boyu süren ciddi zorluklara neden olabilir.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavisinin amacı, yaşanan semptomların azaltılması ve nasıl yönetilebileceğinin öğrenilmesidir. Çünkü bu rahatsızlığı tamamen ortadan kaldıracak bir tedavi yoktur. Fakat semptomlarla nasıl başa çıkılacağı öğrenilebilir. Çocuklarda dikkat eksikliği tedavisi çoğu zaman sadece davranış terapisi şeklindedir. Ancak bazı çocuk ve yetişkinlerde dikkat eksikliği tedavisi, davranış terapisi ve ilaç kombinasyonunu içerebilir. Örneğin uzmanlar 6 yaşından küçük çocuklarda ilaç tedavisinden önce ebeveynlerinin davranış yönetimi için eğitim almalarını önerir. 7, 8 yaşlarda dikkat eksikliği belirtileri gösteren ve DEHB teşhisi konan çocuklar içinse davranış terapisi ve ilaç tedavisi bir arada uygulanabilir.
Çocuklarda, ergenlerde ve yetişkinlerde DEHB tedavisi farklılık gösterebilir. Bu nedenle doğru tedaviyi bulmak için öğretmenler, terapistler ve aile bireyleri gibi yakın ilişkide olunan kişilerle iş birliği içerisinde yürütülen bir çalışma yapılması önerilir.
Sık Sorulan Sorular
Dikkat eksikliği ve dikkat dağınıklığı arasındaki fark nedir?
Dikkat eksikliği ve dikkat dağınıklığı birbirine karıştırılsa da aslında farklı şeylerdir. Dikkat dağınıklığı olan biri anlık ruh hâline veya içinde bulunduğu gelişim dönemine göre dikkat dağınıklığı gösterir. Ancak dikkat eksikliği tedavi edilmeden ortadan kalkmayan ve yaşamın tüm dönemlerine yayılabilen bir problemdir. Bu iki kavram arasındaki diğer farklılıklar ise şu şekilde sıralanabilir.
- Dikkat dağınıklığı kısa süreli unutkanlığa neden olur. Fakat dikkat eksikliğinde yaşanan unutkanlık uzun sürebilir.
- Dikkat dağınıklığı anlık duygu durum değişikliğinde ortaya çıkarken dikkat eksikliğine hiperaktivite ve dürtüsellik de eşlik edebilir.
- Dikkat eksikliği her dönem görülebilir. Ancak dikkat dağınıklığı genellikle çocukluk döneminde ortaya çıkar.
- Dikkat dağınıklığını önlemek kolayken dikkat eksikliği tedavisi uzun bir sürece yayılır.
DEHB'li bireylerin günlük yaşamlarında karşılaştıkları sorunlar nelerdir?
DEHB; bireylerin duygularını, davranışlarını ve işlevsel yeteneklerini etkileyebilir. Bu da yaşam kalitesini düşürebilir. DEHB’li bireyler yaşadıkları semptomlara göre farklı birçok sorunla karşılaşabilir. Örneğin iş veya okul hayatlarında potansiyellerini açığa çıkaramayabilirler. Zaman yönetimi ve organizasyon konusunda sıkıntı yaşadıklarından başarısız olabilirler. Ayrıca günlük yaşantılarında sorumluluklarını yerine getiremeyebilirler. Dikkatlerini toplamada zorlandıklarından iletişim sorunları yaşayabilirler. Unutkanlık nedeniyle önemli günleri hatırlayamayabilirler. Bunlar da ilişkilerinde sorunlar yaşamalarına neden olabilir.
Onaylanmış İçerik