Davranış bozuklukları çocuklarda ve yetişkinlerde yaygın olarak görülen, sosyal yaşamı etkileyebilen yıkıcı etkilere sahip davranışları içerir. Davranış bozuklukları tedavi edilmediği takdirde iş yapma becerisinde ve ilişkilerde istenmeyen sonuçlar oluşturabilir. Gelin "Davranış bozuklukları neden olur?", "Davranış bozukluğu çeşitleri nelerdir?", "Çocuklarda davranış bozuklukları nelerdir?" ve "Davranış bozuklukları nasıl düzeltilir?" gibi soruların yanıtlarını ve daha fazlasını beraber inceleyelim.
Davranış Bozuklukları Nedir? Çeşitleri Nelerdir?
Davranış bozuklukları bireyin evde, okulda ve sosyal hayatta sorunlar yaşamasına neden olabilen yıkıcı davranışlar örüntüsüdür. Genellikle çocukluk döneminde yaygın olarak görülür. Bu davranışların etkileri çocukluk çağında tedavi edilmediğinde yetişkinlik hayatında devam edebilir. Davranış bozuklukları bazı ruhsal sağlık sorunlarına da işaret edebilir.
Özellikle çocuklarda yaygın olarak görülen davranış bozuklukları şu şekilde sıralanabilir:
- Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB),
- Davranış bozukluğu (CD),
- Karşı gelme bozukluğu (ODD),
- Aralıklı patlayıcı bozukluk,
- Obsesif kompulsif bozukluk (OKB),
- Bipolar bozukluk,
- Kaygı bozukluğu.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) genellikle çocuklarda görülen bir çeşit nörogelişimsel bozukluktur. Beynin büyümesiyle ve gelişmesiyle ilgili olan bu durum birey 6 yaşına gelmeden önce fark edilir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte bu duruma sebep olan çeşitli faktörler olabilir. Genetik ya da beyin fonksiyonuyla ve yapısıyla ilgili durumlar bu faktörler arasında sayılabilir.
DEHB üç farklı şekilde görülebilir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
- Dikkat eksikliği,
- Hiperaktivite veya dürtüsellik,
- Kombine (İki durumun bir arada olması).
Davranım Bozukluğu
Davranım bozukluğu genellikle çocukluk veya ergenlik çağındaki bireylerde görülür ve diğer bireylerin sahip olduğu hakları ihlâl etmek veya toplum kurallarına uymamak gibi davranışları içerir. Çocuklarda ve ergenlerde davranım bozukluklarının görülme oranı yaklaşık %11'dir. Bu oran çevre koşullarının kötü olduğu ortamlarda büyüyen çocuklarda ve ergenlerde yaklaşık %20 ila %35 oranındadır. Davranım bozukluğuna kadınlara oranla erkeklerde %25 ila %50 oranında daha yaygın olarak rastlanır. Davranım bozuklukları genetik veya psikososyal faktörlerden kaynaklanabilir.
Davranım bozukluğunda görülen bazı davranışlar şunlar olabilir:
- Mala zarar vermek,
- Önemli kuralların ihlâli,
- İnsanlara ve hayvanlara karşı saldırganlık,
- Temel hakların ihlâli,
- Yalan söylemek, çalmak veya aldatmak.
Karşı Gelme Bozukluğu
Karşı gelme bozukluğu otorite sahibi bireylere karşı gösterilen öfkeli ve huysuz davranışları içerir. Bireyde meydan okuyan, kavgacı, kin güdücü ve iş birliğine uzak tavırlar şeklinde görülen bu davranış bozukluğu çocuklarda 8 yaşından itibaren gözlenebilir. 2 ila 3 yaşındaki çocuklarda ve ergenliğin başındaki gençlerde de görülebilen bu davranışlar normal olarak kabul edilebilir. Bu davranışların 6 aydan uzun sürmesi ve sürekli olması çocukta karşı gelme bozukluğuna işaret edebilir. Karşı gelme bozukluğu bireyin hem çevresiyle olan ilişkilerini hem okul aktivitelerini etkileyebilir. Karşı gelme bozukluğuna sahip bireylerde başka bir ruh sağlığı hastalığı da sık görülen bir durumdur.
Karşı gelme bozukluğunda görülen davranışlar şu şekilde sıralanabilir:
- Kırıcı tepkiler,
- İntikam amaçlı davranışlar,
- Öfke ve sinirlilik hâli,
- Şiddet içerikli yıkıcı davranışlar,
- Tartışmacı ve meydan okuyucu tavırlar.
Aralıklı Patlayıcı Bozukluk
Aralıklı patlayıcı bozukluk belli bir sebebi olmayan sık öfke patlamaları veya saldırganlıkla kendini gösteren bir tür ruh sağlığı bozukluğudur. Aralıklı patlayıcı bozukluk genellikle 6 yaş ve üzeri çocuklarda görülür. Bu ruhsal bozukluk bireyin kavgacı ve saldırgan biri olmasına sebebiyet verebilir. Aralıklı patlayıcı bozukluk bireyde uzun süre görülebilir. Birey yaş aldıkça bu öfke patlamalarında azalma başlar. Bunun yanı sıra yetişkin bireylerde de görülebilen bu davranış bozukluğu genellikle 40 yaş altı bireylerde tespit edilebilir. Aralıklı patlayıcı bozukluk tedavisi psikoterapinin yanı sıra bireyin yaşına ve semptomlarına bağlı olarak ilaç tedavisini de içerebilir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB)
Obsesif kompulsif bozukluk (OKB) tekrar eden istenmeyen düşüncelere ve davranışlara, bir diğer adıyla obsesyonlara neden olan davranışsal bir ruhsal hastalık durumudur. Genel olarak ergenlik çağında ya da genç yetişkinlik döneminde semptomları görülmeye başlanır. Obsesif kompulsif bozukluğun altında yatan neden tam olarak bilinmemekle birlikte OKB'ye neden olan faktörlerin genetik durumlarla, beyin kimyasıyla, çevre ve çocukluk travmalarıyla ilgili olduğu düşünülür.
OKB hem kadınları hem erkekleri aynı oranda etkileyebilir. Bu rahatsızlığın beraberinde madde kullanımı, yeme bozuklukları, depresyon ve kaygı sorunları da gelebilir. Bireyin günlük yaşamını etkileyen takıntılı düşünceleri ve davranışları içeren OKB doğru şekilde kontrol altına alındığında bireyin yaşam kalitesinde ve işlevselliğinde artış gözlenebilir. OKB içeriğinde kirlenme korkusu, simetri takıntısı ve kaybetme korkusu gibi çeşitli durumları barındırabilir. Sürekli elleri yıkamak, kilitleri tekrar tekrar kontrol etmek gibi bazı dürtüsel davranışların da görülebildiği OKB ilaç kullanımı ve psikoterapi yöntemleri sayesinde yönetilebilir.
Bipolar Bozukluk
Bipolar bozukluk, davranışları etkileyen bir tür ruhsal rahatsızlıktır. Bireyin ruh hâli, enerjisi, işlev görme becerisi, düşüncelerinde ve davranışlarında aşırı değişimlere neden olur. Bipolar bozukluk bireyin yaşamı boyunca devam edebilir. Bu rahatsızlık kontrol altına alınmadığında günler, haftalar hatta aylar boyunca bireyin hayatını etkileyerek günlük yaşamında istenmeyen durumlara yol açabilir. Doğru bir tedavi planıyla bireyin ruh hâli değişimleri ve görülen diğer semptomlar yönetilebilir hâle gelir. Bipolar bozukluk tedavisinde "duygu durum dengeleyicileri" olarak tanımlanan ilaçların kullanımı ve psikoterapi uygulanabilir.
Bipolar bozukluk manik ve depresif dönemlerden oluşabilir. Bipolar bozukluğun manik dönem belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Riskli ve dürtüsel davranışlarda artış,
- Huzursuzluk hissi,
- Daha az uykuya ihtiyaç duymak,
- Kontrol edilemeyen hızlı düşünceler veya değişen fikirler,
- Konuşmanın hızlanması,
- Dikkat dağınıklığı.
Bipolar bozukluğun depresif dönemine ait belirtileriyse şu şekilde olabilir:
- Daha fazla veya daha az uyuma,
- Tükenmişlik,
- Değersizlik ve suçluluk hissi,
- Konsantre olmada güçlük,
- Yavaş konuşmak veya hareket etmek,
- İştahta normalden fazla artış veya azalma.
Kaygı Bozukluğu
Kaygı bozukluğu bireyin endişe ve korku hislerini aşırı uçlarda yaşamasına neden olan bir ruh sağlığı hastalığıdır. Birey günlük hayatına dâhil olan bu zorlayıcı hislerden büyük oranda etkilenebilir. Endişelerin sebep olduğu yoğun duyguları ve düşünceleri kontrol etmek güçleşebilir ve bu durum uzun sürebilir. Kaygı bozukluğu semptomları genellikle çocukluk veya ergenlik dönemlerinde başlar ve yetişkinlik döneminde de görülmeye devam edebilir. Bireyin çeşitli durumlar karşısında biraz kaygılı olması tehlike arz eden durumlar karşında daha dikkatli olmaya yardımcı olabilir. Bu kaygı düzeyinin yükselmesi ve kontrol edilemez hâle gelmesi kaygı bozukluğuna neden olabilir. Kaygı bozukluğu için uygulanabilecek tedavi yöntemleri ilaç kullanımını ve psikoterapiyi içerebilir.
Kaygı bozukluğunun fiziksel ve duygusal belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Ağız kuruluğu,
- Titreme,
- Mide bulantısı,
- Sinirlilik hâli,
- Huzursuz hissetme,
- Konsantrasyon güçlüğü,
- Kontrol edilemeyen takıntılı düşünceler,
- Gastrointestinal problemler,
- Kas gerginliği,
- Panik, korku ve dehşet gibi hisler,
- Kalp çarpıntısı,
- Yorgunluk veya güçsüzlük,
- Nefes darlığı,
- Baş dönmesi,
- Sakin olamamak veya hareketsiz kalamamak,
- Uykuya dalmada güçlük,
- Ellerde ve ayaklarda uyuşma veya karıncalanma,
- Soğuk veya terli eller.
Davranış Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
Davranış bozukluklarının duygusal belirtileri şu şekilde olabilir:
- Sürekli öfkeli hissetmek,
- Kolayca sinirlenmek veya gergin olmak,
- Hayal kırıklığıyla başa çıkmada zorlanmak,
- Ani ruh hâli değişimleri,
- Uyuşuk veya depresif ruh hâli,
- Huzursuz, kaygılı ve suçlu hissetmek,
- Antisosyallik veya duygusal geri çekilme,
- Öfkeyi kontrol etmede güçlük yaşamak,
- Yabancılaşma hissi.
Davranış bozukluklarının davranışsal belirtileri şöyle sıralanabilir:
- Sürekli karşıt davranışlar sergilemek,
- Madde kullanımına yönelmek,
- Suç işlemeye yönelik eylemlerde bulunmak,
- Dikkatsizlik,
- Suçlayıcı tavırlar sergilemek,
- Kurallara uymamak,
- Otoriteyi sorgulayıcı tavırlar,
- Hiperaktif davranışlar,
- Tartışmalarda öfke nöbetleri yaşamak,
- Dürtüsellik,
- Odaklanmada güçlük,
- Cinsel istekte ve davranışlarda değişiklikler,
- Halüsinasyon ve sanrı görme, gerçeklikten kopma.
Davranış bozukluklarının fiziksel belirtileriyse şunlar olabilir:
- Parmak uçlarında yanma,
- Titreme,
- Gözlerde kanlanma.
Davranış Bozuklukları Neden Olur?
Davranış bozuklukları pek çok nedene bağlı olabilir. Bu nedenler şu şekilde sıralanabilir:
- Beyin kimyasındaki veya yapısındaki birtakım değişiklikler,
- Genetik faktörler,
- Cinsiyet,
- Stres faktörü,
- Travmatik olaylar.
Davranış Bozuklukları Tanısı Nasıl Konur?
Davranış bozukluğu tanısı semptomların değerlendirilmesi sonucu konabilir. Tıbbi geçmiş öğrenilebilir, bireyle ve ailesiyle görüşmeler yapılabilir. Çocuklarda davranış bozukluğu tanısı için bir ruh sağlığı uzmanıyla görüşme yapılabilir. Bu görüşme esnasında çocuğun yüz ifadeleri ve duruşu incelenir. Davranış bozukluklarının günlük yaşamdaki etkilerini anlayabilmek için çeşitli teknikler uygulanabilir. Davranış bozuklukları tanısı koyabilmek için uygulanabilecek testlerden bazıları duyusal analiz testlerini ve otizm testini içerebilir. Bunların yanı sıra bireye birtakım sorular sorularak durum hakkında bilgi alınabilir. Bu soruların içeriği şu şekilde olabilir:
- Ailenizle, arkadaşlarınızla ve çevrenizle aranız nasıl?
- Kullandığınız ilaçlar neler?
- Alkol tüketiyor musunuz?
- Davranışsal belirtileri ilk ne zaman fark ettiniz?
- Bu durum günlük hayatta bir soruna neden oldu mu?
- Bu belirtiler herhangi bir maddi veya hukuki soruna neden oldu mu?
Davranış Bozuklukları Nasıl Tedavi Edilir?
"Davranış bozukluğu nasıl düzeltilir?" sorusuna birden fazla cevap verilebilir. Davranış bozuklukları çocukluk döneminde fark edilmediğinde yetişkinlik döneminde bireyin işlevsiz hâle gelmesine ve sorumluluklarını yerine getirirken zorlanmasına neden olabilir. Davranış bozukluklarının kesin bir tedavisi olmamakla birlikte uygulanan tedaviler bireyin semptomlarının yönetilmesine yardımcı olabilir.
Davranış bozukluklarının tedavisinde uygulanabilecek yöntemler şu şekilde sıralanabilir:
- Psikoterapi: Konuşma terapisi olarak da bilinen psikoterapi, davranış bozukluklarının neden olduğu semptomları yönetebilmek için uygulanan psikolojik yöntemleri içerir.
- Aile Terapisi: Bu yöntem tüm aile üyelerinin beraber terapi almasını içerir. Aile terapisiyle aile üyelerinin arasındaki iletişim iyileştirilebilir ve sorunları çözme konusundaki becerileri geliştirilebilir.
- Ebeveyn Eğitimi: Ebeveynlerin davranış bozukluklarına sahip çocuklarla nasıl iletişim kurabileceklerine dair verilen eğitimlerdir.
- İlaç Tedavisi: Bireyin davranış bozukluklarını yönetebilmek ve dürtüsel davranışlarını kontrol altına almasını sağlamak amacıyla birtakım ilaçlar reçete edilebilir.
- Yatılı Tedavi: Bireyde kontrolden çıkan davranışlar söz konusuysa kendisinin ve çevresindeki insanların güvenliğini sağlamak amacıyla hastane yatışı gerekli görülebilir.
Sık Sorulan Sorular
Davranış bozukluklarının belirtileri kaç yaşında başlar?
Davranış bozukluklarının belirtileri rahatsızlığın türüne ve boyutuna göre farklı yaşlarda ortaya çıkabilir.
Davranış bozuklukları için hangi doktora gidilmeli?
Davranış bozuklukları için bir ruh sağlığı uzmanına gitmek gerekir.
Onaylanmış İçerik