Dalak Büyümesi Neden Olur? Nasıl Geçer?

Splenomegali olarak da bilinen dalak büyümesi, altta yatan birçok hastalığın belirtisi olarak ortaya çıkabilir. Dalak büyümesinin sebebi teşhis edildikten sonra tedavisine başlanabilir. Gelin, "Dalak büyümesi nedir, hangi hastalığın belirtisidir?" gibi soruların cevaplarını beraber inceleyelim.

Dalak Büyümesi Nedir?

Dalak, karnın sol üst tarafında ve sol kaburganın altında bulunan süngerimsi, yumuşak bir organdır. Yumruk büyüklüğündeki bu organın boyutu genellikle boya, kiloya ve cinsiyete bağlı olarak değişebilir. Sağlıklı bir dalak yaklaşık olarak 12 santimetre uzunluğunda ve 70 gram ağırlığındadır. Büyümüş bir dalaksa 20 santimetre uzunluğunda ve 1000 gramdan daha ağır olabilir. Bu organın vücutta birçok kritik görevi vardır. Dalağın görevleri şöyle sıralanabilir:

• Kanı filtreler.
• Atık veya hasarlı kan hücrelerini temizler.
• Dalak bağışıklık sisteminin önemli bir parçası olan ve lenfosit adı verilen beyaz kan hücrelerini üretir. Bu hücreler, hastalığa neden olan organizmalara karşı kalkan görevi görerek enfeksiyonu önler.
• Kanın pıhtılaşmasına yardım eden trombositleri depolar.
• Sağlıklı kırmızı kan hücrelerini korur.

Dalak büyüdüğünde her zamanki gibi çalışmayabilir ve bu fonksiyonların her biri etkilenebilir.

Dalak Büyümesi Belirtileri Nelerdir?

Dalak büyümesi genellikle semptoma neden olmaz. Dalak büyümesi sıklıkla rutin bir fiziksel muayene sırasında anlaşılır. Yine de büyümüş dalak şüphesi oluşturabilecek bazı belirtiler vardır. "Dalak büyümesi nasıl anlaşılır?" sorusunun cevaplarını şöyle sıralayabiliriz:

• Karında gözle görülebilecek derecede ve cilt üzerinden hissedilebilen şişlik,
• Diyet yapmadan oluşan kilo kaybı,
• Az miktarda yemek yense bile oluşan tokluk hissi,
• Yorgunluk ve bitkinlik hissi,
• Hıçkırık.

Dalak Büyümesi Nefes Darlığı Yapar mı?

Dalak büyüdüğünde çevresindeki mide ve diyafram gibi organlara baskı yapabilir. Bu baskı nefes darlığına neden olabilir. Ayrıca dalak büyümesini tetikleyen rahatsızlıkların semptomları arasında nefes darlığı da görülebilir.

Dalak Büyümesi Ağrı Yapar mı?

Dalak büyümesinde sol üst karın bölgesinde ve sol omuzda ağrı hissedilebilir. Karna alınan bir darbe, araba kazası, spor kazası veya kırık kaburgalar gibi yaralanmalardan sonra dalak hasar görebilir veya yırtılabilir. Yırtılmış bir dalağın büyümesi de ağrıya neden olabilir. Dalak yırtıldığında görülen belirtiler şunlardır:

• Bu bölgeye dokunulduğunda sol kaburganın arkasında ağrı ve hassasiyet hissi,
• Özellikle düz yatıp iki bacak havaya kaldırıldığında sol omuzda hissedilen yoğun ağrı,
• Baş dönmesi,
• Hızlı kalp atışı. 

Dalak Büyümesi Neden Olur?

Dalak büyümesinin nedenlerini şöyle sıralayabiliriz:

• Enfeksiyon: Mononükleoz ve HIV gibi viral enfeksiyonlar; tüberküloz ve endokardit gibi bakteriyel enfeksiyonlar; sıtma ve toksoplazmoz gibi parazit enfeksiyonlar dalağın aşırı antikor ve bağışıklık hücresi (hiperplazi) üretmesine neden olabilir. Bağışıklık hücreleri artıkça dalakta büyüme görülebilir.
• Karaciğer Hastalıkları: Kronik hepatit ve siroz gibi karaciğer hastalıkları karaciğerden ve dalaktan geçen kan damarlarında basınç oluşturabilir. Bu basınç, dalakta kan birikmesine ve dalağın büyümesine neden olabilir.
• Kanser: Lösemi gibi kan kanserleri kanser hücrelerini dalağa taşıyarak bu organın büyümesini tetikleyebilir.
• Lezyonlar: Kist ve apse gibi iyi huylu büyümeler de dalağı genişletebilir.
• Otoimmün Hastalıklar: Kelebek hastalığı (lupus), sarkoidoz ve romatoid artrit gibi otoimmün rahatsızlıklar, aşırı aktif bağışıklık tepkisine ve dalak büyümesine neden olabilir.
• Kan Bozuklukları: Hemolitik anemi ve nötropen gibi kırmızı kan hücrelerinin erken yıkımına neden olan durumlar, görevi onları yok etmek olan dalağı aşırı yorup büyümesine sebebiyet verebilir.
• Kalıtsal Metabolik Bozukluklar: Niemann-Pick ve Gaucher hastalığı gibi metabolik rahatsızlıklar çeşitli maddelerin kanda birikmesine ve organlarda depolanmasına neden olur. Bu maddeler zamanla dalağa sızabilir.
• Tromboz: Karaciğerdeki veya dalaktaki damarlardan birini tıkayan kan pıhtısı, dalakta basınca ve kan birikmesine neden olabilir. 

Bebeklerde ve Çocuklarda Dalak Büyümesi Neden Olur?

Bebeklerde ve çocuklarda dalak büyümesinin nedenleri şunlardır:

• Akut sistemik enfeksiyonlara veya diğer bazı enfeksiyonlara neden olabilen mikroplar,
• Anemi çeşitleri,
• Cüzzam,
• Niemann-Pick hastalığı,
• Karaciğerde tıkanıklık,
• Kistler veya iyi huylu tümörler,
• Dalaktaki kanamalar,
• Lösemi ve lenfoma gibi kan kanserleri.

Her yaşta dalak büyümesi görülebilir. Ancak belirli gruptaki bireyler diğerlerine oranla risk altında olabilir. Risk altında olan bazı gruplar şunlardır:

• Mononükleoz gibi enfeksiyonları olan çocuklar ve genç yetişkinler,
• Gaucher hastalığı, Niemann-Pick hastalığı, karaciğer ve dalak büyümesi belirtilerini etkileyen diğer kalıtsal metabolik bozukluklara sahip bireyler,
• Sıtma hastalığının yaygın görüldüğü bölgelerde yaşayan veya bu bölgelere seyahat eden bireyler.

Bunların dışında hamilelikte de nadiren de olsa dalak büyümesi görülebilir. Hamilelikte dalak büyümesi yaygın semptomlarıyla kendini gösterebilir. Genellikle bebeğin gelişimini etkilemeyen bu durum düşüğe, erken doğuma veya bebekte anomalilere neden olabilir.

Dalak Büyümesi Nasıl Anlaşılır? Teşhisi Nasıl Konur?

Genellikle doktor rutin bir muayene sırasında veya başka bir durumu araştırırken dalak büyümesiyle tesadüfen karşılaşır. Bunların dışında görüntüleme testlerinde de ortaya çıkabilir. Doktor dalak büyümesinin tanısını doğrulamak ve nedenini bulmaya yardımcı olması için çeşitli tıbbi testler isteyebilir. Teşhisi kolaylaştıran dalak büyümesi kan tahlili ve görüntüleme testleri şunları içerir:

Görüntüleme Yöntemleri

Karın ultrasonu ve bilgisayarlı tomografi (BT) taraması dalaktaki büyümenin boyutunu, bu bölgede lezyon olup olmadığını veya büyümenin başka organlara zarar verip vermediğiyle ilgili çeşitli bilgiler elde etmeye yardımcı olabilir. Doktor dalaktaki kan akışını izlemek için MR da talep edebilir.

Kan Testleri

Dalak büyümesinin altında yatan nedeni araştırırken kan testlerinden yararlanılabilir. Kan tahlili sayesinde kandaki bozukluklar, bazı hastalıklar, kanserler ve karaciğer fonksiyon sorunları test edilir. Ayrıca tam kan sayımı testiyle dalağın fonksiyonlarını yerine getirip getirmediği tespit edilebilir. "Dalak büyümesi hangi kan tahlilinde çıkar?" sorusunun cevabını kısaca bu şekilde açıklayabiliriz.

Kemik İliği Analizi

Kemik iliği aspirasyonu ve/veya biyopsisiyle kemik iliği dokularındaki kan hücrelerinin içeriği test edilebilir. Analiz sonucu dalağın nasıl çalıştığıyla ilgili bilgi verebilir.

Karaciğer veya Dalak Biyopsisi

Bu işlemde karaciğer veya dalak dokusundan küçük bir örnek alındıktan sonra bu doku mikroskop altında incelenir. Biyopsi yapılarak dalak veya karaciğer tümörleri, siroz gibi karaciğer hastalıklarının var olup olmadığı kontrol edilebilir.

Dalak Büyümesi Nasıl Tedavi Edilir?

Dalak büyümesi tedavisi, altta yatan nedenlerin tespitini ve bu rahatsızlığın tedavisini içerir. Böylece dalak normal boyutuna geri dönebilir. Dalak büyümesi kronikleşmiş ve tedavi edilse de yanıt alınamaz durumdaysa başka tedavi seçenekleri gündeme gelir. Örneğin büyümüş dalak sürekli ağrıya, rahatsızlığa neden oluyorsa veya birey kendini çabuk tok hissettiği için vücut ihtiyaç duyduğu besinleri almakta zorluk çekiyorsa doktor birkaç tedavi seçeneğini deneyebilir. Peki, dalak büyümesi nasıl geçer?

İlaç Tedavisi

Dalak büyümesinde ilaç tedavisi altta yatan nedene göre uygulanabilir. Örneğin, dalaktaki rahatsızlığa bakteriyel bir enfeksiyon neden oluyorsa doktor bu enfeksiyonu tedavi etmek için antibiyotik reçete edebilir. Tedavi tamamlandığında dalak normal boyutuna döner.

Cerrahi Müdahale

Dalak büyümesinde şiddetli semptomlar yaşanıyor, rahatsızlığın nedeni tespit veya tedavi edilemiyorsa dalağı çıkarmak için splenektomi adı verilen ameliyat bir seçenek olabilir. Kronik veya kritik vakalarda ameliyat gerekli görülebilir. Dalak büyümesi ameliyatı söz konusu olduğunda bu işlem için dikkatli bir değerlendirme yapılması gerekir. Dalak olmadan aktif şekilde yaşanabilse de dalak çıkarıldıktan sonra ciddi hatta tehdit edici enfeksiyonlara yakalanma olasılığı yükselebilir.

Dalak büyümesi ameliyatı sonrası dikkat edilmesi gerekenleriyse şöyle sıralayabiliriz:

• Doktorlar operasyon geçiren bireyin olası enfeksiyonlardan korunabilmesi için bazı aşılar önerebilir.
• Acil bir durumda sağlık çalışanlarının bireyin dalağının olmadığını hemen anlayabilmesi için tıbbi bileklik takılabilir.
• Ateşlenme hâlinde doktora danışmak ve vücutta enfeksiyon olup olmadığını kontrol ettirmek önemlidir.

Düşük Doz Radyasyon Tedavisi 

Radyasyon tedavisiyle dalak büyümesi yaşayan hastaların çoğu birkaç seanstan sonra dalaklarının boyutunda önemli bir küçülme yaşayabilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Dalak büyümesi kalbi etkiler mi?

Dalak büyümesine neden olan hastalıklar kalbin işleyişini olumsuz yönde etkileyebilir. Örneğin kırmızı kan hücrelerinin sayısı azaldığında ortaya çıkan anemi, kalbin daha fazla çalışmasına ve uzun vadede kalp hastalıklarına neden olabilir. Bununla birlikte konjestif kalp yetmezliği olan bireylerde kalbe giden kan akışının zayıf olması nedeniyle karaciğerde ve dalakta büyüme görülebilir.

Dalak büyümesi kendiliğinden geçer mi?

Dalak büyümesinin nedeni geçiciyse kendiliğinden iyileşebilir. Örneğin, herhangi bir enfeksiyon nedeniyle dalak büyümüşse enfeksiyon geçtiğinde dalak da kendiliğinden normal boyutuna dönebilir. Ancak büyüme kan bozukluğu veya karaciğer hastalığından kaynaklanıyorsa altta yatan nedeni yönetmek ve dalak boyutunu küçültmek için tedaviler uygulanmadan dalak büyümesi iyileşmeyebilir.

Dalak büyümesi nelere yol açar?

Dalak büyümesi bazı komplikasyonlara yol açabilir. Dalak büyümesinin zararları ve neden olabileceği komplikasyonlar şunlardır:

• Dalağın çok fazla büyümesi durumunda kan damarları dokuları canlı tutacak kadar kan sağlayamayabilir. Kan dokulara ulaşmadığı zamansa dokuların işlevi durur.
• Dalak büyüğünde aşırı aktif olabilir. Bu aktiflik dolaşımdan çok fazla kan hücresi almasına ve sonucunda anemiye neden olabilir.
• Dalak büyümesi bağışıklık sistemi için önemli olan beyaz kan hücrelerini ve kanın pıhtılaşmasına yardımcı olan trombosit seviyelerini düşürebilir.
• Dalak çok büyüdüğünde yırtılabilir veya patlayabilir. Bu kendiliğinde olabildiği gibi bir darbe sonucunda da meydana gelebilir. Dalak yırtıldığında çok fazla kan kaybına neden olabilir ve bu yaşamı tehdit eden bir duruma dönüşebilir. "Dalak büyümesi tehlikeli midir? sorusunun cevaplarını da kısaca böyle açıklayabiliriz.

Dalak büyümesine hangi bölüm bakar?

Dalakla ilgili şikâyetlerde başvurulması gereken bölüm hematoloji polikliniğidir. Hastalığın tanısı konulduğunda nedenine bağlı olarak iç hastalıkları (dâhiliye) ya da genel cerrahi bölümlerine başvurulabilir, bu bölümlerde gerekli testler ve tetkikler yaptırılabilir.

Dalak büyümesine ne iyi gelir?

Beslenmenin dalak büyümesiyle doğrudan ilişkisi olmasa da dengeli beslenme semptomları etkileyebilir. Dalak büyümesinde bağışıklık sistemi zayıflar. Bağışıklık sistemi sağlıklı beslenmeyle de korunabilir. Bunun dışında dalak büyümesi kronikleşmişse karın bölgesine darbe almaya karşı tedbirli olmak gerekir. Çünkü büyümüş dalak yırtılmaya karşı hassastır ve istenmeyen sorunların ortaya çıkmasına neden olabilir.