Kanda bulunan önemli bir pigment olan bilirubin, karaciğer ve safra kanalı sağlığıyla ilgili en önemli göstergedir. Düşüklüğü ve yüksekliği durumunda birtakım sağlık sorunlarına işaret eden bilirubinin yetişkinlerde ve çocuklarda belli bir aralıkta olması gerekir. Bu noktada bu pigmentin ne işe yaradığını ve özellikle yüksekliğinde hangi semptomlara ve komplikasyonlara neden olduğunu öğrenmek de son derece önemlidir. Gelin, bilirubin hakkındaki tüm bilgileri daha yakından inceleyelim.
Bilirubin Nedir, Kaç Olmalı?
Bilirubin; kırmızı kan hücrelerinin yıkımı sonucu oluşan ve karaciğer aracılığıyla vücuttan atılan sarı renkli bir pigmenttir. Bu pigment karaciğer tarafından işlenerek safra yoluyla vücuttan atılır. Bilirubinin işlevi ve vücuttan atılması yaşamsal bir önem taşır.
Yetişkin bir bireyde total bilirubin seviyesinin 1.0 mg/dL altında olması çoğu zaman normal karşılanır. Aralık olaraksa bilirubinin normal değeri 0.3 ile 1.0 mg/dL olarak verilir. Direkt bilirubin değeri hem yetişkin hem çocukta 0 ila 0.3 mg/dL olmalıdır. Kan kimyasında genel bir bilirubin varlığına bakılıyorsa farklı sonuçlar da çıkabilir. Bu noktada "Bilirubin negatif ne demek?" türünde bir soru sorulabilir. Bilirubinin negatif olması kan ya da idrar numunesinin temiz olduğunu ifade eder. Kanda yer alan yüksek düzey bilirubinse kendisini sarılıkla belli eder.
Yenidoğanların önemli bir kısmında sarılığa rastlanır. Bunun nedeni karaciğer gelişiminde bilirubinin parçalanmasıdır ve çoğu zaman geçici bir durumdur. Bebek anne karnındayken plasenta bilirubini vücuttan uzaklaştırır. Bebek hayata geldikten sonraysa bu görevi karaciğer üstlenir. Ancak bu durum kimi zaman biraz vakit alır ve bebeklerde yenidoğan sarılığı yani çoğu zaman geçici olan bilirubin yüksekliği görülebilir. Bebeklerde genellikle ilk 2 ila 4 günde sarılık fark edilir ve çoğu zaman 2 hafta içinde geçer.
Bilirubin Çeşitleri Nelerdir?
Bilirubin, birkaç farklı türde ve formda bulunan bir pigment olarak bilinir. Bilirubin çeşitleri geçiş yaptığı organa ve metabolik olup olmadığına göre birbirinden ayrılır. Temelde biri metabolik olmayan üç çeşit bilirubin vardır. Söz konusu bilirubin türleri şunlardır:
Bilirubin Total Nedir?
Total bilirubin, kandaki hem direkt hem indirekt bilirubin miktarının toplamını ifade eder.
Bilirubin Direkt Nedir?
Direkt bilirubin, suda çözünebilen ve karaciğer tarafından işlendikten sonra kimyasal değişimler yaşayan ve sürecin sonunda safra yoluyla bağırsaklara atılan bilirubin türüdür. İnsan bedeni hemoglobini parçaladığı zaman bilirubin ortaya çıkar. Normalde hemoglobin kırmızı kan hücrelerinde doğal olarak bulunan bir protein türüdür. Hemoglobinin parçalanma süreci olan hemoliz, bilirubini ortaya çıkarır. Bilirubin direkt bu durumu ölçmeyi sağlayan temel bir göstergedir.
İndirekt Bilirubin Nedir?
İndirekt bilirubin, kırmızı kan hücrelerinin yıkımı sonucu oluşan ve suda çözünmeyen bir bilirubin türüdür. Söz konusu tür, kanda albümin adı verilen bir proteinle birleşerek karaciğere taşınır. Ardından karaciğerde glukuronik asitle birleşerek suda çözünebilen direkt bilirubine dönüşür. İndirekt bilirubin, karaciğerde işlenmeden önceki bilirubin formudur.
D Bilirubin Nedir?
Delta bilirubin, direkt bilirubinin kanda yer alan albümine bağlanmasıyla ortaya çıkan bir formdur. Glomerül kanallarından süzülemese de toksik olmadığı için tehlikeli sayılmayan delta bilirubin, direkt ve indirekt bilirubinden farklı özelliklere sahiptir.
Bilirubin Ne İşe Yarar?
Bilirubin, vücuttaki eski veya hasar görmüş kırmızı kan hücrelerinin parçalanmasının bir yan sonucudur. Karaciğer, bilirubini işleyerek vücuttan uzaklaştırır. Bu süreç, cildin ve gözlerin sararmasına neden olan sarılığın gelişmesini önler. Ayrıca bilirubinin vücuttan atılması antioksidan görevi görerek kalp ve damar hastalıkları oluşma riskini azaltabilir.
Bilirubin Düşüklüğü Nedir, Belirtileri Nelerdir?
Normal kabul edilen referans değerlerinden biraz daha düşük bilirubin seviyeleri çoğu zaman endişe verici değildir. Ayrıca total bilirubin düşüklüğü de çoğunlukla vücutta herhangi bir semptoma neden olmaz. Aşırı kafein tüketimi, streoid olmayan antienflamatuar ilaçların ve penisilinin kullanımı ve bazı otoimmün hastalıklar bilirubin seviyelerinin düşmesine neden olabilir. Ayrıca Tip 2 diyabet, kalp ve damar hastalıkları, karaciğerde çok fazla yağ olması ve obezite de bilirubin düşüklüğüne yol açabilir.
Bilirubin Yüksekliği Nedir, Belirtileri Nelerdir?
Bilirubin yüksekliği pek çok semptom gösteren bir sağlık sorunudur. Genellikle vücudun kırmızı kan hücrelerinin daha hızlı şekilde parçalanmasına neden olan kan hastalıkları, karaciğerdeki toksik yük ve safra kanallarında veya safra kesesinde gelişen sorunlar bilirubin yüksekliğine yol açar.
İlerlemiş bir bilirubin yüksekliği, ilk önce vücut atıklarındaki sarımsı renk değişikliğiyle belli olur. Bilirubin yüksekliği belirtileri şunlardır:
- Göz akında sarılık,
- Koyu renkli idrar,
- Açık ya da kil rengi dışkı,
- Kaşıntı,
- Hâlsizlik,
- Baş dönmesi,
- Bulantı,
- Şişkinlik,
- Karın ağrısı,
- Mide bulantısı ve kusma,
- İstemsiz kilo kaybı.
Tüm bu semptomlar aynı zamanda total bilirubin yüksekliği belirtileri olarak da yorumlanır. Bilirubinin kandaki toplam ya da doğrudan ölçümlenen varlığı bu noktada önem taşır.
Bebeklerde ve Çocuklarda Bilirubin Yüksekliği
Bebeklerde bilirubin yüksekliği yenidoğan sarılığı olarak bilinir. Bebeklerde bilirubin yüksekliği bir noktaya kadar normal karşılanır. Beklenen zamanda dünyaya gelen bebeklerin yaklaşık %60’ında, prematüre bebeklerinse %80'inde yenidoğan sarılığına rastlamak mümkündür. Yenidoğan sarılığı bilirubin çizelgesine göre bilirubin seviyelerinin ilk birkaç gün yüksek olması olağandır. Ancak düşmeyen bilirubin değerleri altta başka bir sağlık sorununun yattığına işaret edebilir. Örneğin bebeğin annenin kan grubundan farklı bir kan grubuna sahip olması yenidoğan sarılığını tetikleyebilir. Ayrıca bebeğin yeterince emmemesi de bilirubin seviyelerinin düşmesine engel olabilir.
Çocuklardaki bilirubin yüksekliği genellikle karaciğerde veya safrada bir rahatsızlık olduğunun habercisidir. Ayrıca karaciğerin bilirubini düzgün şekilde işleyememesi sonucunda ortaya çıkan Gilbert sendromu da çocuklarda yüksek bilirubine yol açabilir.
Bilirubin Neden Yükselir?
Bilirubin yüksekliği çeşitli rahatsızlıkların bir belirtisi olarak ortaya çıkabilir. Bu duruma sebep olan nedenler arasında aşağıdakiler yer alır:
- Gilbert Sendromu: Karaciğerin bilirubini düzgün bir şekilde işleyememesine yol açan genetik bir rahatsızlık olan Gilbert sendromunda bu pigment kanda birikir.
- Safra Taşı: Safra taşı, kolesterol ya da bilirubin gibi maddeler safra kesesinde birikerek sertleştiğinde meydana gelir. Bu taşlar, bilirubinin karaciğerden atılmasını zorlaştırabilir.
- Safra Kanalı Tıkanıklığı: Safra kanalları, karaciğerle safra kesesi ve ince bağırsağın ilk kısmı arasında bağlantı kurar. Bu kanallar, içerisinde bilirubin bulunan safranın karaciğerden ve safra kesesinden bağırsaklara taşınmasına yardımcı olur. Bu kanallar iltihaplandığında veya tıkandığında safra tam olarak atılamadığından kandaki bilirubin seviyeleri yükselebilir.
- Karaciğer Disfonksiyonu: Karaciğerin işlevini etkileyen ve kanda bilirubin birikmesine neden olan herhangi bir rahatsızlık, karaciğer disfonksiyonuna yol açabilir. Bu durumda karaciğer, bilirubini işleme ve kan dolaşımından çıkarma yeteneğini kaybeder. Karaciğer disfonksiyonuna yol açan nedenler arasında siroz, karaciğer kanseri veya otoimmün hepatit bulunur.
- Kan Transfüzyonu: Kırmızı kan hücrelerinin transfüzyonundan sonra serum bilirubin değeri artabilir. Geçici olan bu durum endişe verici değildir.
- Viral Hepatit: Hepatit, genellikle viral bir enfeksiyon nedeniyle karaciğerin iltihaplanmasıdır. İltihap nedeniyle karaciğerin zaman içerisinde bilirubini çözüp atık hâline getirme yeteneği azalır. Bu durumun istenmeyen bir sonucu olarak bilirubin yüksekliği gelişebilir.
- Gebeliğin İntrahepatik Kolestazı: Gebeliğin ikinci yarısında oluşan bu geçici durum, karaciğerdeki safra drenajının yavaşlamasına veya tamamen durmasına neden olur. Bu durumda karaciğerin bilirubini işlemesi zorlaştığından kandaki bilirubin seviyeleri artar.
- Birtakım İlaçların Kullanımı: İlaç tedavisi sırasında karaciğer disfonksiyonu ya da karaciğer yetmezliği nedeniyle kandaki bilirubin seviyeleri yükselebilir. Ancak ilaçlar, karaciğerde herhangi bir hasar olmasa dahi belirli enzimleri engelleyerek bilirubin değerini artırabilir.
- Hemolitik Anemi: Hemolitik anemi, kan hücreleri kan dolaşımında çok hızlı şekilde parçalandığında gelişir. Bazen genetik kökenli olan bu rahatsızlık otoimmün hastalıklar, dalak büyümesi ya da enfeksiyon nedeniyle gelişebilir.
Bilirubin Testi Nasıl Yapılır?
Kan kimyasını değerlendiren bu test, bir sağlık profesyoneli tarafından koldaki bir damardan kan numunesi alınarak gerçekleştirilir. Alınan kan örneği laboratuvara gönderilir ve burada bilirubin seviyeleri ölçülerek karaciğerle safra yollarının total sağlığı hakkında bilgi edinilir. Yenidoğanlarda ve küçük çocuklardaysa kan numunesi ayağın topuk kısmından alınır. Erişkinlerden birkaç mililitre, çocuklardan birkaç damla kan alınarak laboratuvara teslim edilir.
Bilirubin kan testi öncesinde bazı hususlara dikkat etmek en doğru sonuçların çıkması açısından önem taşır. Bazı bilirubin testlerinde aç karnına kan vermek gerekir. Bu doğrultuda hekim test öncesinde 4 ila 12 saat aç kalınmasını önerebilir. Çoğu zaman bilirubin temelli kan testi sonuçları birkaç saat ya da gün içinde çıkar. Bilirubin kan tahlili için randevu alınması gereken tıbbi alanlarsa hematoloji, gastroenteroloji ve hepatoloji olarak bilinir. Tüm bunlar alt alanlar olduğu için genellikle ilk önce dahiliye randevusu almak şarttır.
Bilirubin Düşüklüğü ve Yüksekliği Tedavisi
Bilirubin düşüklüğü genel olarak tedavi gerektirmeyen bir durumdur. Genellikle doktor hastayı beslenme ve yaşam tarzı değişiklikleri konusunda bilgilendirir. Düşük bilirubin seviyesine sahip bireyler için önerilen beslenme ve yaşam tarzı değişiklikleri şunlardır:
- Bilirubin seviyelerinin artmasına destek olan flavonoid açısından zengin yeşil yapraklı sebzeler, soğan, tam tahıllar, elma, kiraz ve fındık gibi besinleri tüketmek,
- Vücut kitle indeksini korumak,
- Düzenli egzersiz yapmak,
- Doktor tarafından reçete edildiği takdirde bilirubin seviyelerini yükseltmeye yardımcı ilaçları kullanmak.
Kanda bilirubin yüksekliği tedavisi yenidoğanlarda ve yetişkinlerde farklılık gösterebilir. Yenidoğanlarda bilirubin yüksekliği tedavisi için kan nakli, IV immünoglobulin antikor aşılaması ve ışık terapisi gibi seçenekler değerlendirilir. Örneğin fototerapide bebek özel mavi ışıklara maruz bırakılır. Işık bilirubini emerek değerlerin düşmesine katkı sağlar. Fototerapinin başka bir çeşidi olan yöntemse fiber optik battaniye kullanımıdır. Ayrıca tedavi süreci boyunca yenidoğan bilirubin değerlerini dengelemek için bebeğin anne sütüyle ve gerektiği durumda mamayla beslenmesi sağlanır.
Daha büyük çocuklarda ve yetişkinlerde bilirubin yüksekliği tedavisinde farklı yöntemlere başvurulur. Çünkü yetişkinlerdeki bilirubin yüksekliği karaciğer gelişimiyle ilgili değildir. Çocuk, ergen ve yetişkin bireylerde tedavi, sorunun altında yatan nedeni ortadan kaldırmaya yöneliktir. Örneğin karaciğer hastalıklarında antiviral tedaviler uygulanabilir. Safra kesesi taşlarında ve tümörlü yapılardaysa cerrahi müdahaleye başvurulabilir. Hemolitik anemide spesifik ve kapsamlı tedavi yöntemleri değerlendirilir. Tüm bunlarla birlikte çocuklarda ve yetişkinlerde bilirubin yüksekliğini düşürebilmek için doktor ilaç tedavisi de önerebilir. "Bilirubin nasıl düşer?" sorusunun cevabını da kısaca bu şekilde verebiliriz.
Sıkça Sorulan Sorular
Yetişkinlerde direkt bilirubin kaç olursa tehlikelidir?
Yetişkinlerde direkt bilirubin seviyesinin 1 mg/dL ya da daha yüksek seviyelerde bulunması risk teşkil eden bir durumdur. Bazı otoriteler bu seviyeyi 1,2 mg olarak kabul eder. En genel hatlarıyla desilitre başına 1 mg oranının üstünde bulunan seviyeler tehlikeli görülür. Bu seviyelerdeki bilirubin sarılık gibi ciddi sağlık sorunlarının belirtisi olarak kabul edilir. Bilirubin direkt yüksekliğiyle indirekt formun fazlalığı her durumda araştırılması gereken bir durumdur.
Bilirubin en hızlı nasıl düşer?
Bilirubin seviyelerini düşürmek için bol su içmek, Akdeniz tipi diyetle beslenmek, alkol ve doktor kontrolünde bazı ilaçların kullanımından kaçınmak büyük önem taşır. Aynı zamanda düzenli egzersiz yapmak ve doktor tavsiyelerine uymak da kritiktir. Tüm bu yaşamsal alışkanlıkların değiştirilmesinin yanı sıra farmakolojik birtakım tedavi seçenekleri de doktorlar tarafından uygulanabilir.
Bilirubin testi ne sıklıkla yapılmalıdır?
Bilirubin testi, çoğunlukla karaciğer fonksiyonlarını değerlendirmek veya sarılık gibi durumların tanısını koymak için gerçekleştirilir. Testin sıklığı, kişinin sağlık durumuna ve doktorun önerilerine bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Karaciğer hastalığı, hemoliz durumu ya da demir eksikliği tablosunda daha sık bilirubin testi yapılır. Normalleşen ve hafif düzeyde seyreden vakalarda bilirubin testi daha seyrek gerçekleştirilir. Bu noktada en uygun zaman aralığını doktorlar belirler.
Onaylanmış İçerik